ارزیابی میزان توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان به لحاظ برخورداری از خدمات رفاه اجتماعی

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مجید کریم زاده ¹ (مجتمع آموزش عالی سراوان)
بهزاد کریم زاده ² (---)

تاریخ دریافت : 1396/04/07 تاریخ پذیرش : 1398/04/12 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: توسعه یافتگی, تاپسیس, سیستان و بلوچستان, رفاه اجتماعی, شاخص موریس,

چکیده مقاله :

      استان سیستان و بلوچستان با توجه به مرزی بودن و دوری از مرکز، در اکثر شاخص­های توسعه از محروم­ترین استان­های کشور است. در این استان با توجه به وسعت زیاد و پراکندگی شهرستان­ها، منابع و امکانات موردنیاز توسعه به صورت یکسان و متوازن توزیع نشده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی سطح توسعه­یافتگی شهرستان­های استان سیستان و بلوچستان به لحاظ داشتن خدمات رفاه اجتماعی انجام گرفته است. اطلاعات موردنیاز تحقیق از سالنامه آماری سال 1393 استان اخذ شده و به منظور تعیین سطوح توسعه­یافتگی شهرستان­های استان از خدمات رفاه اجتماعی، از آمارهای سازمان­های بهزیستی، کمیته امداد امام (ره) و تامین اجتماعی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق، مشتمل بر 19 شهرستان با توجه به تقسیمات سیاسی اداری در  سال 1395 می باشد. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی و مدل­های مورد استفاده جهت رتبه­بندی شهرستان­های استان، تکنیک­های تاپسیس و موریس می‌باشند. نتایج نشان می­دهد که با توجه به معیارهای در نظر گرفته شده برای سطح­بندی شهرستان‌ها، بر اساس شاخص موریس به ترتیب شهرستان‌های زاهدان، زابل، نیکشهر و ایرانشهر برخوردارترین و شهرستان­های فنوج، قصرقند، مهرستان و میرجاوه کم برخوردارترین شهرستان­های استان می باشند. همچنین براساس تکنیک تاپسیس نیز مشخص شد که، شهرستان­های زاهدان، ایرانشهر، نیکشهر و زابل برخوردارترین شهرستان­های استان و شهرستان­های میرجاوه، قصرقند، فنوج و مهرستان کم برخوردارترین شهرستان­های استان از لحاظ برخورداری آنها از شاخص­های رفاه اجتماعی هستند.

چکیده انگلیسی:

Due to Sistan and Baluchistan’s remoteness and boundary areas, it is among the most deprived provinces of the country in the most developmental indicators. Because of its vastity and dispersion of counties, the resources and facilities required for development are not distributed equally and equitably. This study aimed to assess the social welfare development level of counties of Sistan and Baluchistan province. The required information of the study was obtained from Statistical Yearbook of 2014. In order to determine the development level of the counties, the data were collected from Imam Khomeini Relief Foundation, State Welfare Orgnaization of Iran and Social Security Orgnaizition. This study’s research method is descriptive - analytical and models which have been used for ranking of the counties were Morris and TOPSIS techniques. The results of the study showed that according to Morris index, counties of Zahedan, Zabol, Nikshahr and Iranshahr are the most developed counties and Fanuj, Qasr-e Qand, Mehristan and Mirjaveh are the most deprived counties in the province. According to the TOPSIS technique, it was also found that Zahedan, Iranshahr, Nik Shahr and Zabol are the most developed counties and Mirjaveh, Qasr-e Qand, Fanuj and Mehristan are the most deprived counties in terms of social welfare services.

منابع و مأخذ:

1. اجلالی، پرویز (1373): تحلیل منطقه­ای و سطح بندی سکونتگاها، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، تهران.


2. اسلامی، سیف الله (1393): «اندازه گیری شاخص رفاه اجتماعی طی چهار دهه گذشته در مناطق شهری کشور»، مجله اقتصادی، سال 14، شماره 5 و 6، صص 28-5.


3. امینی، فتانه و مصدق­راد، علی محمد (زمستان1394): «مدل برنامه ریزی استراتژیک در سازمان بهزیستی»، فصلنامه نواندیش سبز، سال نهم، شماره سی و شش، صص 12-5.


4. تقوایی، مسعود و بهاری، عیسی (زمستان1391): «سطح بندی و سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای»، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)،   دوره  23 , شماره  4، صص 38-15.


5. تودارو، مایکل (1378): توسعه اقتصادی در جهان سوم، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، چاپ اول، تهران.


6. جدیدی میان دشتی، مهدی (1383): «توزیع متعادل منابع مالی به روش سطح بندی توسعه مناطق»، فصلنامه پژوهش های اقتصادی، شماره 11 و 12، صص132-107.


7. حسین زاده دلیر،کریم (1380): برنامه ریزی ناحیه ای، انتشارات سمت. تهران.


8. زیاری، کرامت‌اله. طاوسیان، علی. سلمانی، محمدعلی و  رضایی، حجت (1393): «برآورد و سطح‌بندی توسعه محله‌ای با تأکید بر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی (موردی: محلات شهر ابرکوه)»، فصلنامه برنامه‌ریزی شهری، دوره 5، شماره 18، صص 76-59.


9. زیاری، کرامت اله. سعیدی رضوانی، نوید و بقال صالح پور، لیلا (1389): «سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان آذربایجان شرقی به روش(HDI)»، فصلنامه مدیریت بهره وری (فراسوی مدیریت), دوره  3 , شماره  12 ، صص 95-85.


10. سرور، رحیم (1391): «سنجش میزان توسعه یافتگی ساختارهای اقتصادی و اجتماعی شهرهای استان آدربایجان شرقی»، فصلنامه جغرافیا، سال 10، شماره 35، صص 82-57.


11. عباس پور، اکبر (1392): تعیین درجه توسعه یافتگی و رتبه بندی شهرستان های استان کرمان با تاکید بر تسهیلات بانکی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته اقتصاد، دانشگاه باهنر کرمان.


12. قرخلو، مهدی و حبیبی، کیومرث (تابستان 1385): «تحلیل مهاجرت در ارتباط با سطح توسعه یافتگی استان های کشور با استفاده از تکنیک های برنامه ریزی»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 21، شماره 81، صص83-59.


13. قره باغیان، مرتضی (1370): اقتصاد رشد و توسعه، نشر نی، تهران.


14. لطیفی، غلامرضا و سجاسی قیداری، مجید (تابستان1390): «رتبه بندی سطح رفاه اجتماعی شهرستان‌های استان زنجان با استفاده از تکنیک TOPSIS»، فصلنامه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 2، شماره 7، صص 190-165.


15. محققی کمال، سید حسین. رفیعی، حسن. سجادی، حمیرا. عباسیان، عزت اله و رهگذر مهدی( بهار 1393): «تخمین شاخص ترکیبی رفاه اجتماعی برای شرایط ایران». فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره ۱۴، صص ۳۲-7.


16. محمدپور، احمد. بوستانی، داریوش و علیزاده، مهدی (تابستان 1391): «ارزیابی کیفی عملکرد سازمان های بهزیستی و کمیته امداد در کاهش فقر زنان سرپرست خانوار شهر ساری»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال 12، شماره 46، صص 352-319.


17. مرصوصی، نفیسه (1383) : تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در شهر تهران (مطالعة موردی: شهرداری تهران)، پایا ن نامة دکتری، تهران،دانشگاه تربیت مدرس.


18. موسوی، میرنجف. ویسیان، محمد و حسینی، معصومه (زمستان 1395): «ارزیابی سطوح توسعه‌یافتگی خدمات بهداشتی-درمانی با مدل تصمیم‌گیری چند معیاره(مطالعه موردی: شهرستان‌های استان خراسان رضوی)»، فصلنامه جغرافیاو برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، دوره 8، شماره 28، صص 97-81.


19. مولایی، محمد (بهار 1386): «مقایسه درجه توسعه‌یافتگی بخش خدمات و رفاه اجتماعی استان‌های ایران طی سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۸۳». فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره ۶ ، صص 258-241.


20. میره ای، محمد. عارفی، مسلم و رشنوفر، آیت (بهار 1395): «پژوهشی بر توسعه یافتگی و نابرابریهای آن در استان لرستان»، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال 6، شمارۀ پیاپی 21، صص 16-1.


21. نسترن، مهین. ابوالحسنی، فرحناز. بختیاری، نرجس (بهار 1394): «پراکنش فضایی شاخص های توسعه در شهرستانهای ایران با استفاده از رتبه بندی ترکیبی»، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال پنجم، شماره 17 ، صص14-1.


22. هاروی، دیوید (1376):  عدالت اجتماعی و شهر، چاپ اول، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران.


23. هزارجریبی، جعفر و صفری شالی، رضا (1391): آناتومی رفاه اجتماعی،انتشارات جامعه و فرهنگ، تهران.


24. Riddell, R. (2004): Sustainable Urban Planning Tipping the Balance. Wiley-Blackwell Publishing, New Jersey.


25. Thompson, H. (1994): The Advantages And Disadvantages Of Different Social Welfare Strategies. Social Security Bulletin, 57(3), pp: 3-11.