تحلیل عوامل مؤثر در توسعه فیزیکی شهر رحیم آباد (شهرستان رودسر) طی دو دهه ی اخیر

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

عیسی پور رمضان ¹ (استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
محمد مجد رحیم آبادی ² (کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)

تاریخ دریافت : 1392/10/21 تاریخ پذیرش : 1394/01/21 تاریخ انتشار : 1394/01/01

کلید واژه: تغییر کاربری, توسعه فیزیکی, اراضی کشاورزی, شهر, شهر رحیم آباد,

چکیده مقاله :

توسعه فیزیکی شهر روندی است که طی آن محدوده­های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در ابعاد افقی و عمودی و در طول زمان از نظر کمی و کیفی افزایش می­یابند. روند تحولات شهری در استان گیلان، اراضی حاشیه شهرها را تحت تأثیر روند شهرنشینی  قرار داده و در راستای نیاز جمعیت شهری به مسکن جدید، کاربری این اراضی تغییر و به اراضی ساخته شده تبدیل شده است. هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل عوامل مؤثر در توسعه فیزیکی شهر رحیم­آباد و اثرات آن بر کاربری اراضی حاشیه  شهر رحیم­آباد در طی سال­های 90 - 1370 می­باشد. از این­رو پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و مبنای روش آن توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق روش­های اسنادی و مطالعات میدانی بدست آمده است. نتایج حاکی از آن است که شهر رحیم­آباد در طی سال­های مورد بررسی دو نوع روند توسعه فیزیکی، یکی روند کند و نسبتاً متعادل متناسب با افزایش طبیعی جمعیت شهری طی سال­های80-1370 که تأثیر اندکی بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی حاشیه شهری داشته و دیگری روند تند و شتابان در سال­های90-1380 را تجربه نموده است. در این دوره حدود 53 هکتار از اراضی کشاورزی به محدوده ساخت و ساز شهری اضافه شده است. همچنین بررسی­ها نشان می­دهد که در بین عوامل مؤثر محیطی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در توسعه فیزیکی شهر رحیم­آباد، سهم عوامل اجتماعی از قبیل افزایش جمعیت، مهاجرپذیری، بهبود شبکه­های ارتباطی و عوامل سیاسی مانند نقش خدماتی و حوزه نفوذ بسیار بالای این شهر و بویژه اجرای برنامه­های عمرانی دولت یعنی شروع عملیات احداث سد پلرود، بیش از عوامل محیطی و اقتصادی بوده است.

چکیده انگلیسی:

        Physical development of city is a process in which physical limits of city and its physical spaces increase over time in terms of quantitative and qualitative through horizontal and vertical dimensions. Through process of urban development, territory outskirts of the Gilan province is affected and leaded to land use change in line with the needs of the urban population to new housing. The purpose of this cross - sectional study is analysis of influence factors on physical development of Rahim Abad city, situated in the eastern region of Gilan Province that caused to changes in agricultural land use during 1991-2011. The required information is obtained via documentary and field studies. The results of this study indicated that Rahim Abad city has experienced two types of physical development during the year under review. The first process is fairly balanced and proportionate to natural increase of population during 1991-2001 with little impact on agricultural land use change,and the second process had sharp and accelerated effect during the years 2001-2011 that approximately 53 acres of agricultural land changed to urban construction. Also, results showed that the influence of environmental, economic, social and political issues in the physical development of Rahim Abad. For instance, communication networks were improved while increasing population from social aspect. On the other hand, building Polrood dam as development planning had much influence on this city than environmental and economic factors from political aspect.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیم­زاده، عیسی و قاسم رفیعی (1388): «تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی فضایی شهر مرودشت با استفاده از مدل­های انتروپی شانون و هلدرن و ارائه الگوی گسترش مطلوب آن»، فصل­نامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، سال 42، شماره 69، تهران، صص 138- 123.


2. اداره کل مسکن و شهرسازی استان گیلان (1390): «طرح جامع شهر رحیم­آباد»، مهندسین مشاور آتیه سازان محیط.


3. اداره کل هواشناسی استان گیلان (1392): آمار داده­های اقلیمی ایستگاه هراتبر رحیم­آباد، رشت.


4. بزی، خدارحم (1385): «تحلیلی بر روند شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهر زابل»، فصل­نامه چشم­انداز جغرافیایی، سال اول، شماره 2، رشت، صص 27-5.


5. پاپلی­یزدی، محمد حسین و حسین رجبی سناجردی (1384): نظریه­های شهر و پیرامون، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.


6. پوراحمد، احمد و علی شماعی (1380): «اثرات توسعه فیزیکی شهر یزد بر جمعیت بافت قدیم شهر»، فصل­نامه علوم اجتماعی، شماره 18، تهران، صص 30-3.   


7. پوراحمد، احمد، یدقار، علی و کیومرث حبیبی (1382): «بررسی روند و الگوی توسعه شهری سنندج با استفاده از  GIS و RS»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 16، تهران، صص 32-15.


8. جباری، ندا، ثروتی محمدرضا، حسین­زاده، محمد مهدی و جمیله توکلی نیا (1389): «بررسی روند توسعه فیزیکی بخش شمال غرب شهر تهران (مطالعه موردی: حصارک)»، فصل­نامه جغرافیای طبیعی، سال سوم، شماره 10، تهران، صص 52-33.


9. حسین­زاده دلیر، کریم و حسن هوشیار (1385): «دیدگاه­ها، عوامل و عناصرمؤثر درتوسعه فیزیکی شهرهای ایران»، فصل­نامه جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره 6، مشهد، صص 226-213.


10. حسینی، هاشم، کرم، امیر، صفاری، امیر، قنواتی، عزت­اله و ابراهیم بهشتی، جاوید (1390): «ارزیابی و مکانیابی جهات توسعه فیزیکی شهر با استفاده از مدل منطق فازی (مطالعه موردی: شهر دیواندره)»، فصل­نامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 11، شماره 23، تهران، صص 83-63.


11. حسینی، سیدعلی، پوراحمد، احمد و رضا ویسی (1392): «مکانیابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر رشت با استفاده از مدل AHP»، فصل­نامه چشم­انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، سال هشتم، شماره 23، رشت، صص 72-55.


12. سرور، جلیل­الدین و بهمن رمضانی (1386): «تحولات ژئومورفولوژیکی دلتای پلرود شرق گیلان (از کواترنر تا امروز)»، فصل­نامه جغرافیایی سرزمین، سال چهارم، شماره 14، تهران، صص 106-89.


13. شکویی، حسین (1377): دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، انتشارات سمت، تهران.


14. عظیمی آملی، جلال (1388): اصطلاحات و مفاهیم علوم شهری، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور، چاپ اول، نور.


15. فرید، یداله (1373): جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ دوم، تبریز.


16. مرکز آمار ایران (90، 85، 75، 65، 1355): نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان رودسر، تهران.


17. مهندسین مشاور طرح و بنا (1366): طرح هادی شهر رحیم­آباد، رشت.


18. موسوی، میرنجف، سعید­آبادی، رشید و رسول فهر (1389): «مدل سازی توسعه کالبدی و تعیین مکان بهینه برای اسکان جمعیت شهر سردشت تا افق 1400 به روش دلفی و منطق بولین در محیط GIS»، فصل­نامه مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال دوم، شماره 6، اصفهان، صص 54-35.


19. معاونت برنامه­ریزی استانداری گیلان (1390): سالنامه آماری استان گیلان، رشت.


20. نظریان، اصغر و سیمین تولایی (1385): «تعیین جهات توسعه فیزیکی شهر اندیمشک با استفاده از داده­های ماهوارهای (RS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی»، فصل­نامه جغرافیایی سرزمین، سال سوم، شماره 9، تهران، صص 9-1.


21. نصیری، معصومه (1380): «نقش دولت­ها در تغییرات فضایی شهر بابل»، فصل­نامه پژوهش­های جغرافیایی، شماره 48، تهران، صص 48-31.


22. ولیخانی، نیلوفر، چرخابی، امیر حسین، خیرخواه زرکش، مسعود و محمد جعفر سلطانی (1390): «کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) در پهنه بندی درجه تناسب توسعه فیزیکی اراضی شهری (مطالعه موردی: شمال شهر کرج)»، مجله کاربرد سنجش از دور در علوم منابع طبیعی، سال دوم، شماره 2، بوشهر،  صص 14-1.