سطح‌بندی سکونتگاه‌های روستایی با تأکید بر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی: دهستان تیرجرد- شهرستان ابرکوه)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

حسنعلی فرجی سبکبار ¹ (استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
حجت رضایی ² (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
علی غلامی ³ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1393/01/23 تاریخ پذیرش : 1394/03/23 تاریخ انتشار : 1394/03/01

کلید واژه: سرمایه اجتماعی, توسعه روستایی, سطح‌بندی, پرومتی, دلفی, تیرجرد,

چکیده مقاله :

در هر جامعه‌ای علاوه بر سرمایه‌های فیزیکی، مادی، انسانی و نمادین با موضوعی به نام سرمایه اجتماعی سروکار داریم که با انواع سرمایه‌ها رابطه متقابل دارد. توجه به مفهوم سرمایه اجتماعی و سنجش آن؛ روش و راهکار مناسبی است تا مسئولان برنامه‌ریزی بتوانند امور جامعه و مسائل محلی را مورد بازاندیشی و تصمیم‌های مؤثرتری برای برنامه‌ریزی بگیرند. لذا با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا روستاهای 12 گانه دهستان تیرجرد را با تأکید بر شاخص‌های سرمایه اجتماعی سطح‌بندی نماید. روش تحقیق در این بررسی از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که آمار و اطلاعات آن از طریق روش‌های میدانی به دست آمده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 1676 خانوار ساکن در روستاهای این دهستان می‌باشد که با استفاده از فرمول کوکران، نمونه‌ای به حجم 230 نفر از بین آنها با روش نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب گردید. همچنین آزمون پیش‌آهنگی برای بدست آوردن ضریب اعتبار پرسشنامه انجام گرفت که ضریب اطمینان آلفای کرونباخ آن 0.77 به دست آمد که حاکی از مناسب بودن ابزار پژوهش بوده است. در این پژوهش به منظور وزن دهی شاخص‌ها از تکنیک دلفی و به منظور تحلیل داده‌ها در راستای سطح‌بندی سکونتگاه‌های روستایی از تکنیک پرومتی استفاده گردیده است. نتایج نشان می‌دهد که به توجه به 33 شاخص منتخب سرمایه اجتماعی؛ گزینه‌های انتخاب شده (روستاهای عزیزآباد، احمدآباد و فیروزآباد) به ترتیب کوتاه‌ترین فاصله را با جریان‌های ورودی مثبت و دورترین فاصله را با جریان خروجی منفی برای مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در منطقۀ مورد مطالعه دارند.

چکیده انگلیسی:

    In addition to physical, marterial, human capital; we are dealing with the subject of social capital that is in the mutual interaction with a variety investments. By considering the concept of social capital and its measurement, planning authorities and community affairs should make more effective decisions for planning this section by rethinking. Thus with regard to the importance of this issue, this study has attempted to classify 12 villages in Tyrjd district by emphasizing on social capital indicator. Data are collected via field methods for this analytical-descriptive study. The statistical community of this research includes 1676 residing households in the villages of this district that a sample of 230 was selected by stratified sampling method. The pilot test, Cronbach's alpha reliability coefficient of 0.77 was obtained, showed the suitability of the research tools. In this study, the weighting parameters such as the Delphi technique and Prometea techniques have been used for classifying rural settlements. The results showed that by attention to 33 selected indexes for social capital; Azizabadi villages, Ahmadabad and Firouz Abad have the shortest distance to positive input flows and the farthest distance to negative output flows for components of social capital in the study area.

منابع و مأخذ:

1. احمدوند، مصطفی؛ هدایتی، سعید و خسرو عبداللهی (1391): «بررسی تأثیر رفاه و سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی در مناطق روستایی شهرستان بویراحمد»، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال اول، شماره 2، تهران، صص112-89.


2. ازکیا، مصطفی (1389): نظریه‌های اجتماعی معاصر با رویکرد توسعه، نشر علم، چاپ اول، تهران.


3. خاوری، زهرا و مرضیه خاوری (1390): «بررسی تأثیر شاخص‌های سرمایه اجتماعی بر وضعیت اقتصادی محله؛ مطالعه موردی: محله طلاب»، فصلنامه مدیریت شهری، سال 9 ، شماره 27، تهران، صص 298-277.


4. الوانی، مهدی و میرعلی تقوی (1381): «سرمایه اجتماعی: مفاهیم و نظریه‌ها»، فصلنامه مطالعات مدیریت بهبود و تحول، شماره 34-33، تهران، صص 26-4.


5. الوانی، مهدی و علیرضا شیروانی (1385): سرمایه اجتماعی (مفاهیم، نظریه‌ها و کاربردها)، تهران، انتشارات مانی، چاپ اول، تهران.


6. دیاکیت، سیدیکی (1373): توسعه فقط مسئله فن‌سالاران نیست، ترجمه: احمد محقق، انتشارات مجموعه کتاب توسعه، شماره 3، تهران.


7. رضوانی، محمدرضا (1386): «رابطه‌ی سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در محلات شهری»، فصلنامه مهندس مشاور، شماره 45، تهران.


8. رنجبر، ابوالفضل؛ کلانتری، خلیل و علی اسدی (1391): «سنجش سرمایه اجتماعی در بین اعضای تعاونی‌های تولید کشاورزی استان مرکزی»، فصلنامه تعاون و کشاورزی، سال اول، شماره 4، تهران، صص 17-1.


9. شادی طلب، ژاله و فرشته حجتی کرمانی (1387): «فقر و سرمایه اجتماعی در جامعه روستایی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال هفتم، شماره 28، تهران، صص 56-25.


10. شریفیان ثانی، مریم (1380): «سرمایه اجتماعی: مفاهیم اصلی و چهارچوب نظری»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال اول، شماره دوم، تهران، صص 18-5.


11. شفیعا، سعید (1391): «تحلیل اثر سرمایه اجتماعی فعالان اقتصادی در پایداری جامعه غیررسمی، مطالعه موردی: محله شمیران نو»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، سال 13، شماره 4، تهران، صص 102-79.


12. شهیری، حامد و ابوالفضل (1389): «کانون‌های فرهنگی- هنری و توسعه سرمایه اجتماعی (بررسی میزان و اشکال سرمایه اجتماعی کانون‌های فرهنگی و هنری دانشگاه‌های تهران)»، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و یکم، شماره پیاپی 40، شماره چهارم، اصفهان، صص 176-145.


13. شیانی، ملیحه و میرطاهر موسوی (1390): «تحلیل وضعیت سرمایه اجتماعی در شهر کرمان»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره 41، تهران، صص 122-93.


14. صلاحی اصفهانی، گیتی (1390): «نقش سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی نمونه موردی روستای عشایری قره بلاغ»، مجله پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، شماره 3، تهران، صص17- 4.


15. عباس زاده، هادی و کامران کرمی (1390): «سرمایه اجتماعی و امنیت ملی پایدار»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شماره اول، تهران، صص 58-31.


16. عنبری، موسی (1389): «بررسی تحولات کیفیت زندگی در ایران (1385-1365)»، فصلنامه توسعه روستایی، دوره اول، شمار 2، تهران، صص 181-149.


17. فراهانی، حسین؛ عبدلی، سمیه و مهدی چراغی (1391): «ارزیابی اثرات سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی با تأکید بر کیفیت زندگی (مطالعه موردی، دهستان مشهد میقان شهرستان اراک)»، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال دوم، شماره 8، مرودشت، صص 78-67.


18. فراهانی، حسین؛ عینالی، جمشید و سمیه عبدلی (1392): «ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان مشهد میقان شهرستان اراک)»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 29، تهران، صص 50-27.


19. کلانتری خلیل‌آبادی؛ حسین، مهدویه، سیده مریم و سعید فلاح (1391): «بررسی نقش سرمایه‌های اجتماعی در کاهش خطر زلزله در بافت تاریخی یزد (مطالعه موردی محله فهادان)»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره نهم، تهران، صص 13-5.


20. منظور، داوود و مهدی یادی پور (1387): «سرمایه اجتماعی عامل توسعه اجتماعی و اقتصادی»، نشریه راهبرد، شماره یک، تهران، صص 162-140.


21. مهدویه، سیده مریم (1391): بررسی رویکرد جامعه‌محور در کاهش خطرپذیری شهر در برابر زلزله (نمونه مطالعاتی: محله فهادان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.


22. موسوی، میرنجف؛ حسنی، محمد و ایوب منوچهری (1391): «تحلیل سرمایه اجتماعی شهروندان و تأثیر آن بر کیفیت زندگی، مورد مطالعه: محله‌های شهر میاندوآب»، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 4، تهران، صص 220-197.


23. نیازی، محسن؛ شفائی مقدم، الهام و یاسمن شادفر (1390): «بررسی رابطه بین میزان سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در بین زنان مناطق شمال و جنوب شهر تهران»، فصلنامه جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، سال دوم، شماره سوم، بابلسر، صص 160-131.


24. وصالی، سعید و محمدمهدی توکل (1391): «بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی در شهر تهران»، فصلنامه مطالعات شهری، سال سوم، شماره دوم، سنندج، صص 220-197.

25. Albadavi, A., Chaharsooghi, S.K., & Esfahanipour, A. (2007): Decision making in stock trading: An application of PROMETHEE. European Journal of Operational Research, 177, 673–683, 2007.

26. Alik, J & Realo, A. (2004): "Individualism-Collectivism and Social Capital", Journal of Cross-Cultural Psychology, Vol. 35, No. 1.

27. Brans JP, Vincke Ph, Mareschal B. (1986): «How to select and how to rank projects: The PROMETHEE method», European Journal of Operational Research, 24,228–238.

28. Coleman, J. (1988): “Social Capital in the Creation of Human Capital”, American Journal of Sociology, 94 (Supplement), Pp: S95- S120.

29. Coleman, J. (1990): Equality and Achievement in Education (1990); sanfrancisco: Westview Press.

30. Fox, J. & Gershman (2000): The World Bank and social capital: Lessons from ten rural development projects in the Philippines, policy sciences, 33, 199-419.

31. Hung HL, Altschuld JW, Lee YF. (2008), Methodological and conceptual issues confronting a cross-country Delphi study of educational program evaluation. Evaluation and Program Planning.

32. Lee. Lock.L (2005): knowledge management tool and techniques, ehsevier butterworth.

33. Lin, N. (2001): Social capital: A theory of social structure and action, New York: Cambbridge University press.

34. Lyberaki, A. Paraskevopoulos, C. (2002): Social CAPITAL MEASUREMENT IN GREECE –Athens; OECD-ONS International Conference on Social Capital–Measurement, London: OECD publication.

35. Macharis, C., Springael, J., Brucker, K.D., & Verbeke, A. (2007): PROMETHEE and AHP: The design of operational synergies in multicriteria analysis, Strengthening PROMETHEE with ideas of AHP. European Journal of Operational Research, 153, 307–317.

36. National statistics. (2003): Young people and Social Capital; National statistics publication http://www.ons.gov.uk/about-statistics/user-guidance/scguide/ the-social-capital-project/young-people-and-social-capital---phase-1.pdf.

37. Onyx, J., & Bullen, P. (2000): Sources of social capital; Social Capital and Public Policy in Australia: 105-134.

38. Putnam, R. (1993): The Prosperous Community: Social capital and public life; The American Prospect: 11-18.

39. Safari, H., Fagheyi, M.S., Ahangari, S.S., & Fathi, M.R. (2012): Applying PROMETHEE Method based on Entropy Weight for Supplier Selection. Business management and strategy, 3(1), 97-106.

40. Southard PB, Kumar S, Southard CA. (2007): A Modified Delphi Methodology to Conduct a Failure Modes Effects Analysis: A Patient-Centric Effort in a Clinical Medical Laboratory. Q Manage Health Care.

41. Stone, Wendy (2001): Measuring social capital towards a theoretically informed measurement framework for researching social capital in family and community life; Melborn: Australian Institute of Family Studies.

42. Walters, W. (2002): "Social Capital and Political Sociology: Re-imaging Politics?" Sociology, Vol.36, No.377.

43. World Bank (1998): The Inititative of Defining, Monitoring and Measuring Social Capital: Overview and program description; Social Capital Initiative Working Paper No. 1, Washington D.C.

44. World Bank (2004): Measuring Social Capital-An Integrated Questionnaire; Washington D.C: World Bank publication.