واکاوی رفتار و نگرش های زیست محیطی روستاییان در هنگام مواجهه با خشکسالی (مورد مطالعه: شهرستان کرمانشاه)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سارا قبادی علی آبادی ¹ , محمد چیذری ² , حسین صدیقی ³

1 - کارشناس ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - استاد گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 - دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1393/08/27 تاریخ پذیرش : 1395/02/30 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: خشکسالی, نگرش زیست محیطی, رفتار کشاورزان, شهرستان کرمانشاه,

چکیده مقاله :

هنگامی که یک بلای طبیعی رخ می­دهد، خانوارهای آسیب ­دیده سعی می­کنند که با اثرات آن مقابله کنند. انواع استراتژی­های مقابله­ای، از کاهش مصرف فعلی تا از دست دادن منابع تولیدی، ممکن است بکار گرفته ­شود. با توجه به پتانسیل کشور ایران برای وقوع خشکسالی و پیامدهای منفی این پدیده بر توسعه جوامع روستایی، شناخت مجموعه راهکارهای جوامع محلی در راستای مقابله با خشکسالی، به عنوان گروه هدف اولیه این بحران، بسیار حائز اهمیت می­باشد. هدف از تحقیق حاضر شناسایی و واکاوی رفتار و نگرش­های ارزشی زیست­ محیطی روستاییانِ کشاورز در هنگام مواجهه با خشکسالی در بین 335 کشاورز در شهرستان کرمانشاه بود که با استفاده از جدول کرجسی و مورگان و با روش نمونه­گیری خوشه­ای دو مرحله­ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. تحقیق حاضر از نوع توصیفی ـ همبستگی است و داده­ها از طریق پرسش­نامه جمع­آوری شدند. روایی آن با نظرات کارشناسان با تجربه تأیید شد و پایایی پرسش­نامه به وسیله آزمون آلفای کرونباخ (85≥ α ≥72) تأیید گردید. نتایج نشان داد که پنج متغیر؛ نگرش­های زیست ­محیطی، راهبرد، هنجار ذهنی، کنترل رفتاری درک شده و تجربه کار کشاورزی، توانستند 9/51 درصد از کل واریانس رفتار کشاورزان را تبیین کنند. همچنین نتایج تحلیل مسیر نشان داد که سه متغیر؛ نگرش­های زیست­ محیطی، هنجار­ ذهنی و راهبرد، به ترتیب با تأثیر کل 400/0، 344/0 و 292/0، مهم­ترین عوامل در تبیین رفتار کشاورزان در مواجهه با خشکسالی می­باشند و  سه متغیر کنترل رفتاری درک‌شده، سن و تجربه کار کشاورزی به ترتیب با تأثیر کل 169/0، 051/0- و 172/0- کمترین تأثیررا بر رفتار کشاورزان داشتند.

چکیده انگلیسی:

     When a natural disaster hits, the affected households try to cope with its impacts. A variety of coping strategies, from reducing current consumption to disposing of productive assets, may be employed. According to Iran's potential for drought occurrence and the negative consequences of this phenomenon on the rural community development, cognitive mechanisms of the local communities in dealing with drought is the primary objective of this crisis. Considering to importance of the issue, the purpose of this study was to identify and analysis of farmers’ behaviour and environmental attitudes in dealing with drought among 335 farmers in Kermanshah township that by using the Table Krejcie, Morgan, and Two-stage cluster sampling method were selected a sample. The present study is Descriptive-correlation and data were gathered through questionnaire that its validity was confirmed with comments given by experienced experts, and the reliability of the questionnaire was confirmed through Cronbach's alpha test (72≥ α ≥85). The results showed that five variables; environmental attitudes, strategy, subjective norm, perceived behavioral control and agricultural work experience could explain 51.9 percent of total variances of farmers behavior. Also The results of path analysis showed that three variables; environmental attitudes, subjective norm and the strategy, respectively, with the total impact 0.400, 0.344 and 0.292, aret the most important factors in determining the farmers’ behaviour in dealing with drought and three variables; perceived behavioral control, age and agricultural work experience, respectively, with the total impact 0.169, 0.051 and -0.172 had minimal effect on farmers' behavior.

منابع و مأخذ:

1. شیرازی­تهرانی، مریم، یزدان­پناه، م. و حیاتی، د. (1388): «ارتقا ظرفیت سازگاری کشاورزان جهت مقابله با تغییرات آب و هوایی: الزامی جهت توسعه پایدار روستایی»، نخستین همایش ملی توسعه پایدار روستایی، دانشگاه رازی، کرمانشاه.


2. شرفی، لیدا و کیومرث زرافشانی (1389): «سنجش آسیب­پذیری، راهکاری برای مدیریت خشکسالی کشاورزان گندم­کار (مطالعه موردی: سرپل­ذهاب، اسلام­آباد غرب، جوانرود)»، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شماره 1، سبزوار، صص120-106.


3. صفاری، مهدی (1390): «بررسی نقش مهندسین و مروجین کشاورزی در آموزش کشاورزان و مردم محلی ، جهت مشارکت آنها در مبارزه با خشکسالی»، یازدهمین سمینار سراسری آبیاری و کاهش تبخیر، دانشگاه شهید باهنر، کرمان.


4. عابدی سروستانی، احمد (1390): «واکاوی نگرش و رفتارهای زیست‌محیطی: مطالعه­ای درباره دانشجویان کارشناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان»، مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، سال 7، شماره 14، تهران، صص 93-77.


5. کشاورز، مرضیه و عزت اله کرمی (1387): «سازه‌های اثرگذار بر مدیریت خشکسالی کشاورزان و پیامدهای آن: کاربرد مدل معادلات ساختاری»، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 12، شماره 43، اصفهان، صص 283- 267.


6.  کفاش‌پور، آذر؛ مرتضوی، سعید و صادق حسنی­مقدم (1391): «کاربرد فلسفه بازاریابی اجتماعی در تمایل به اهدای داوطلبانه خون با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده»، فصلنامه پژوهشی خون، دوره 9، شماره 34، تهران، صص 53-44.


7. کرمی، مرتضی و احمد گودرزی(1380): «مدیریت تعارض»، نشریه مدیر ساز، شماره 12 تهران، صص 87-76.


8. معاونت برنامه­ریزی دفتر آمار و اطلاعات (1390): «سالنامه آماری استان کرمانشاه، حوزه معاونت برنامه­ریزی استانداری کرمانشاه»، دفتر آمار و اطلاعات، کرمانشاه.


9. مقیمی، محمد (1390): سازمان و مدیریت رویکردی پژوهشی، انتشارات ترمه، چاپ هشتم، تهران.


10. یزدان­پناه، مسعود و منفرد، ن. (1390): «کاربرد مدل­های رفتاری برای تجزیه‌و‌تحلیل رفتار مدیریتی کشاورزان در هنگام بروز خشکسالی»، اولین کنگره ملی علوم و فناوری­های نوین کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان.


11. یزدان­پناه، مسعود (1391): «تعیین کننده­های هنجار و نگرش نسبت به مدیریت خشکسالی: مورد مطالعه کارشناسان کشاورزی استان بوشهر»، مجله فناوری­های نوین کشاورزی (ویژه ترویج و آموزش کشاورزی)، سال 5، شماره 2، صص 151-137.

12. Ajzen, I. (1991): The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, No.50, pp 179–211.

13. Bijani, M., and Hayati, D. (2013): Application of Environmental Attitudes Toward Analyzing Water Conflict: The Case of Doroodzan Dam Irrigation Network. Iranian Agricultural Extension and Education Journal, No. 9, pp 83-102.

14. Becerra, S., Saqalli, M., Gangneron, F., and Hamath, A. (2012): Ordinary vulnerabilities, coping strategies and future adaptability to water crises in the Sahelian Mali (Gourma), Submitted to Journal of Hydrology, No. 34, pp 27-47.

15. Campbell, D., Barker, D., and McGregor, D. (2011): Dealing with drought: Small farmers and environmental hazards in southern St. Elizabeth, Jamaica. Applied Geography: No. 31, pp 146-158. Available at: www.elsevier.com/locate/apgeog.

16. Dejene, K. M. (2011): Farmers’ perception and knowledge of climate change and their coping strategies to the related hazards: Case study from Adiha, central Tigray, Ethiopia. Agricultural Sciences, No. 2, pp 138-145.

17. Deng, J., Walker, G.J., and Swinnerton ,G. (2006): A comparison of environmental values and attitudes between chinese in canada and anglo-canadians. Environmental and Behavior,No. 38, pp 22-47.

18. Keshavarz, M., and Karami, E. (2008): Drought Management of the Farmers and the Consequences of that: Structural Models Use Equations, Science and Technology Magazine Agriculture and Natural Resources, No. 12, pp 267-283.

19. Krejcie, RV., and Morgan, DW., (1970): Educational And Psychological Measurement, No. 30, pp 607-610.

20. Mazloomy Mahmood Abad S, Mehri A, Morovati SharifAbad M., and Fallahzadeh H., (2006): Application of extended model of planned behavior in predicting helmet wearing among motorcyclist clerks in Yazd  Birjand University of Medical Sciences. No. 14, pp 33- 40.

21. Mckenzie,  D.J. ( 2003):  How  do  households  cope  with  aggregate  shocks?  Evidence  from  the  Mexican  peso  crisis. World Develop, No. 31, pp 1179-1199.

22. Stern, P.C., Dietz, T., and Kolof, L. (1993): Value orientations, gender, and environmental concern. Environmental and Behavior, No. 25, pp 322-348.

23. Smucker, T., and Wisner, B. (2007): Changing Household Responses to Drought in Tharaka, Kenya: Vulnerability. Persistence and Challenge. Journal Disasters, No. 32, pp 190-215.

24. Shewmake, Sh. (2008): Vulnerability and the impact of climate change in south Africa's Limpopo river Basin. International food policy research institute.

25. Tologbonse, E.B., Auta, S. J., Bidoli, T. D., Jaliya, M. M., Onu, R.O., and Issa F.O. (2010): Farmers’ Perception of the Effects of Climate Change and Coping Strategies in Three Agro-Ecological Zones of Nigeria. Journal of Agricultural Extension, No. 14, pp 19-25.

26. Wolfe, S.E., and Higgins, G.E. (2008): Self-Control And perceived behavioral Control. Applied Psychology in Criminal Justice, No. 4, pp 108-134. Available at: http://www.apcj.org/documents/4_1_Wolfe_and_Higgins.pdf.