ارزیابی قابلیت و ظرفیت‌های گردشگری میراث‌های زمین‌شناختی در محوطه‌های ژئوتوریستی (نمونه موردی: ژئومورفوسایت‌های نمونه استان هرمزگان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سعید نگهبان ¹ (استادیار ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
دیانا درتاج ² (کارشناس ارشد ژئومورفولوژی، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران)
سعید رحیمی ‌ هرآبادی ³ (دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی و مدیریت محیط، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/10/11 تاریخ پذیرش : 1396/11/05 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: ژئومورفوسایت, پایداری محیط, مخاطره شناسی, ژئوتوریسم ساحلی, بادی, تکتونیکی, استان هرمزگان,

چکیده مقاله :

اکوتوریسم و ژئوتوریسم، رویکردی‌ مسئولانه، حفاظتی و علمی درباره ارزیابی پتانسیل پدیده‌های منحصر به فرد زمین یا ژئومورفوسایت‌ها است که به منظور پایداری در توسعه اقتصادی- اجتماعی جامعه بومی و حفاظت از میراث زمین شناختی ترسیم شده است. این حوزه مطالعاتی با ترکیب نمودن مواریث فرهنگی، تاریخی و اکولوژی پتانسیل‌های بالایی را در راستای گردشگری پایدار عرضه می‌کند که امروزه این دانش با گسترش مطالعات خود، مشتقات متعددی از قبیل ژئودایورسیتی (تنوع)، ژئوکانسرویشن (حفاظت‌)، ژئواینترپرتیشن (تفسیر) و... را در این شاخه از علوم زمین پدیدار ساخته است. هدف نوشتار حاضر ارتقای علمی، توسعه ناحیه‌ای و حفاظت از میراث‌های ژئومورفیک در منطقه موردمطالعه به‌ویژه در سطح استان هرمزگان می­باشد. در این پژوهش از نظر روش‌شناسی تلاش شده به کمک تلفیقی از مدل‌ها و نیز تحلیل تشابهات و تفاوت‌های مدل‌های ارزیابی، به همراه پیمایش‌های میدانی در دو مرحله از منطقه انجام شود. بدین‌صورت که با طرح روشی مبتنی بر معیارها و مؤلفه‌های تأثیرگذار(با امتیاز 0- 10) متناسب با رفتارشناسی ژئوسیستم‌های منتخب استان یعنی سواحل بالاآمده بندر جاسک، اشکال قارچی شکل فرایندهای بادی، تالاب‌های جزر و مدی و گل‌فشان‌های ساحلی، قابلیت‌های این سایت‌ها در مقام مقایسه اولویت‌ها مبتنی بر سه موضوع کلان 1- ابعاد علمی- مکمل و ژئومورفولوژی؛ 2- زیرساخت‌‎ها و خدمات گردشگری و 3- حفاظت میراث زمین و رفتار مخاطره شناسی؛ مورد ارزیابی قرار دهد. یافته‌های حاصل از ارزیابی‎های میدانی و دفتری از مجموع 200 امتیاز به ترتیب اشکال قارچی شکل با کسب 108 امتیاز، سواحل بالاآمده 108 امتیاز، تالاب‌های جزر و مدی 102 امتیاز، و گل‌فشان‌ها با کسب 79 امتیاز ارزش‌گذاری و ارزیابی جامع 20 معیار موجود شدند. نتایج نهایی نشان داد که به ترتیب اولویت و نمره دهی، ژئومورفوسایت‌های سواحل بالاآمده و اشکال قارچی شکل بادی به دلیل دسترسی مطلوب‌تر، مقاومت بیشتر، هزینه زیرساختی کمتر و آموزش بهتر دانش زمین در رتبه اول  و گل‌فشان‌ها و تالاب‌های جزر و مدی به دلیل شکنندگی و مخاطرات بیشتر و دسترسی نامطلوب در رتبه دوم قرار می­گیرند که  لازم است در مقام سرمایه‌گذاری اولویت‌ها و برنامه‌ریزی جامع موردتوجه قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

      Ecotourism and geotourism are responsible, scientific and protective approaches for the assessment of tourism potentials of the unique earth phenomena called geomorphosites. They aim at creating sustainable socio-economic development of local communities and protecting the geological heritage. In this field of study, several branches such as geodiversity (diversity), geoconservation (protection), and geointerpertation (commentary) have emerged the goal of which is development and sustainability in the areas of environmental, social and economic human society, especially in indigenous communities. The aim of this study was to increase our knowledge of the regional development and protection of the geological heritage of the region, espeifically in the province of Hormozgan. This research has tried to combine different models and to analyze the similarities and differences of assessment models and use them in conducting a field research in two phases in the region. The present study has also utilized design criteria and determinants-based approach (with a score of 0- 10) according to the standard of behavior geosystems subduction shores of Jask, mushroom-shaped forms of wind processes, coastal wetlands and tidal mud volcano, and capabilities sites by the comparison of the priorities to assess and compare three macro-aspects in the field, namely complementary scientific geomorphology, tourism services and infrastructure, and heritage conservation of land and threatening behavior. The resuls of the library and field reseach indicated that, from the total of 200 scores, mushroom-shaped forms and subduction shores with 108 scores, tidal mud volcano with 102 scores, and coastal wetlands with 79 scores were evaluated and assessed with respect to the 20 total criteria. The resuls showed that geosystems subduction shores and mushroom-shaped forms of wind were in the first position due to being more resistant, available. In addition, owing to the lower infrastructure costs and the better training of the earth science and coastal wetlands. Tidal mud volcano were in the second position because of being less resistant, less available, and more at risk. The results ought to be considered when investing priorities and planning in a borad scale.

منابع و مأخذ:

1.               Alayi Taleghani, M. (2004): Geomorphology of Iran, 3^th Ed, Tehran, Ghomes. (in Persian).
2.   Brilha, J. (2015). Inventory and Quantitative Assessment of Geo sites and Geo diversity Sites: a Review. Geo heritage, DOI 10.1007/s12371-014-0139-3.
3.               Bruschi, V. M. Cendrero, A. Cuesta Albertos, J. A. (2011). A Statistical Approach to the Validation and Optimization of Geoheritage Assessment Procedures; Geoheritage, Vol 3, 131-149.
4.               Comanescu, L. Dobre, R.(2009). Inventorying, Evaluating and Tourism Valuating the GeomorphoSites From the Central Sector of The Ceahlau National Park, Geo Jornal of Tourism and Geosites, Vol.3, pp.86-96.
5.               Comanescu, L. Nedelea, A. Dobre, R., (2011) Evaluation of Geomorphosites in Vistea Valley (Fagaras Mountains-Carpathians, Romania), International Journal of the Physical Sciences. 6, pp, 1161 -1168.
6.               Fakhri, S, Rahimi herabadi, S. Hodaei Arani, M, (2012): Capability Assessment of Tourism Geomorphosites in Arid Zone in the Tourism Development by Using Comparison of Geomorphotourism Models (Case Study: Maranjab) Applied Geomorphology of Iran, No, 1 (1): pp 89-104. (in Persian).
7.               Fassoulas, Ch. Mouriki D. Dimitriou-Nikolakis P. George I. (2011). Quantitative Assessment of Geotopes as an Effective Tool for Geoheritage Management, Geoheritage, No, 21, pp, 245-264.  
8.               Feuillet, T. Sourp, E., (2011). Geomorphological Heritage of the Pyrenees National Park (France), Assessment, Clustering and Promotion of Geomorphosites; Geoheritage, No, 3, 151–162.
9.   Hormozgan Province Governor's website.
10.           Lugeri, F. R. Amadio, V. Bagnaia, R.  Cardillo, A. Lugeri, N. (2011); Landscapes and Wine Production Areas: A Geomorphological Heritage; Geoheritage Vol. 3,pp, 221–232.
11.           Mahdavizadeh, A, Nahhagar, A, Rezaei, M, (2010): Investigation and identification of environmental hazards in Bandar Abbas, Range and Watershed Management, Volume 63, Issue 2, Summer 2010 , Pp. 261-276. (in Persian).
12.           Mahmoudi, Farajollah (2007): Dynamic Geomorphology, Tehran: Payame Noor University Press, Eighth Edition.(in Persian).
13.           Moghimi , E, Rahimi herabadi, S. Hodaei Arani, M, Alizadeh, M.Oroji, H, (2013): Geomorphotourism and Capability Assessment of Road Geomorphosites by Using Pereira Method, Case Study: Qom-Kashan Freeway , Applied Researches in Geographical Sciences, Vol. 12, No. 27, Winter 2013, (in Persian)
14.           Moghimi , E, Rahimi herabadi, S. Hodaei Arani, N, Alizadeh, M.Oroji, H, (2013): Capability Assessment of Tourism Geomorphosites in Kavir National Park, Tourism Management Studies, Vol. 12, No. 19, Winter 2012, (in Persian)
15.           Mokhtari, d, )2014(:Axioms of geomorphology and Geotourism status, Geography and Environmental Planning, article 11, Volume 25, Issue 1, Spring 2014, Page 91-108  (in Persian).
16.           Mokhtari, d, )2015(: Geotourism, University of Tabriz Pub (in Persian).
17.           Mokhtari, Davood (2010): Estimation of ecotouristic capability of geomorphic locations in the dam basin basin in northwest of Iran by Pralong method, Geography and Development, No. 18, Summer, pp. 27-52. (in Persian).
18.           Negaresh, H, (2004): Geomorphological Characteristics of the Upper Coasts of Southeast of Iran, Land, First Year, No 1, Spring 2004, pp. 90- 101. (in Persian).
19.           Negaresh, H, Khaladi, S, Gol-Karami, A and Zandi Rahim (2009): Geotechnical attractions of Golffashans in Sistan and Baluchestan Province, Environmental Planning, pp. 78-97. (in Persian).
20.           Nohegar, A, and Yamani, M. (2006) Coastal Geomorphology of the East Strait of Hormoz, Bandar Abbas, Hormozgan University Press. (in Persian).
21.           Panizza M. (2011) Geomorphosites:Concepts, Methods and Example of Geomorpho-logical survey, Chinese Science Bulletin, 46: 4-6.  
22.           Pereira, P. Pereira, D. Caetano, M. Braga, A. (2007). Geomorphosite Assessment in Montesinho Natural Park (Portugal), Geographica Helvetica Jg. 62 2007/Heft 3.
23.           Pralong, J. (2005). A Method for Assessing the Tourist Potential and Use of Geomorphological  Sites, Geomorphologie, Rrlief, Processus, Environment No. 3, 189- 196
24.           Reynard, E Fontana, G Kozlik, L. Scapozza, C., (2007) A Method for Assessing «Scientific» and «Additional Values» of Geomorphosites, Geographica Helvetica Jg. 62  2007/Heft 3.
25.           Reynard, E. Fontana, G Kozlik, L. Scapozza, C. (2007). A Method for Assessing Scientific  and Additional Values of Geomorphosites, Geographica Helvetica Jg. 62  2007/ Heft 3. 
26.           Saffari, A, Rahimi herabadi, S. Hodaei Arani, N and Ahmadi, M, (2013): Assesment Potential Geomorphosites in Sustainabilityand managementinkarstareasCase Study: Chal Nakhjir cave, Geographical Planning of Space, Vol. 4, No. 14, Winter 2012, (in Persian)
28.           Warowna, J. Zgłobicki, W. Gajek,G. Telecka, M. Kołodyńska, R. Zieliński, P. (2014). Geomorphosite Assessment in the Proposed Geopark Vistula River Gap (Poland), Quaestions Geographicae, No, 33, 173-181.
29.           Yamani, M, Negahban, S, Rahimi herabadi, S. Alizadeh, M. (2012): Geomorphotourism  and  Importance of Assessment Methods in Developing Tourism (Case study: provice hormozgan), Tourism Planning and Development, Vol. 1, No. 1, Summer 2012, (in Persian)
30.           Yamani, M. (1999): The effect of the waters of the Oman Sea waters on the formation and development of tidal wetlands, Geographical Research, No. 37, March 1999, pp. 19-34. (in Persian).
31.           Zouros N, C, (2007). Geomorphosite Assessment and Management in Protected Areas of Greece Case Study of the Lesvos Island –Coastal Geomorphosites; Geographica Helvetica, V 62,169-180.

27.           Taghvaeei, M and Bahari, I (2012): Assessing Development Degree and Ranking Townships of Mazandaran Province by Using Factor Analysis and Cluster Analysis, Volume 23, Issue 4, Winter 2013 (in Persian).