نقش گردشگری در توسعۀ پایدار اجتماعی مناطق کویری و بیابانی مورد پژوهی: استان کرمان

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

عباس علی پور ¹ (استادیار گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه امام حسین (ع)، تهران، ایران)
سید مصطفی هاشمی ² (دکتری جغرافیای‌سیاسی و ژئوپلیتیک، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
ابراهیم خلیفه ³ (دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس، و کارشناس پژوهش مؤسسه آموزش عالی مدیریت شهری و روستایی وزارت کشور، تهران، ایران)
ابولفضل مرادی ⁴ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/09/29 تاریخ پذیرش : 1396/08/22 تاریخ انتشار : 1396/10/01

کلید واژه: استان کرمان, گردشگری, توسعه پایدار, توسعه پایدار اجتماعی,

چکیده مقاله :

استان کرمان از جمعیت بالای جوان، وسعت قابل توجه و زمین­های حاصلخیز به­­ویژه در حوزه جنوبی، منابع زیرزمینی غنی و ارزشمند و  قابلیت­ها و جاذبه­های متنوع گردشگری برخوردار می­باشد. با این وجود، معضلات متعدد اجتماعی– فرهنگی، اقتصادی و کالبدی- فضایی و  توسعه ناپایدار (به ­­خصوص در مناطق کویری و بیابانی) به عنوان چالشی اساسی فراروی مدیران و برنامه­ریزان ملی، منطقه­ای و محلی می­باشد. این پژوهش با هدف اولویت­بندی شاخص­های مؤثر در شناسایی منابع و ظرفیت­های گردشگری در مناطق کویری و بیایانی از دیدگاه صاحب­نظران، و نیز سنجش سطح پایداری اجتماعی شهرستان­ها در منطقه مورد مطالعه صورت پذیرفته و با توجه به ماهیت آن، از نوع کاربردی بوده و روش به صورت اکتشافی و توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری داده­های موردنیاز از روش اسنادی یا کتابخانه­ای و نیز میدانی (تکمیل پرسشنامه توسط متخصصان) استفاده شده و تحلیل داده­ها به صورت کمی (آزمون آماری T تک­نمونه­ای، روش­های رتبه­بندی شامل: عکس­پذیری رتبه­ای و روش مبتنی بر توان رتبه­ای و روش جمع رتبه­ای،AHP، و تاپسیس) و کیفی (استدلال عقلانی) بوده و جهت ترسیم نقشه از Gis بهره گرفته شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهدکه، براساس نظرات متخصصان (مبتنی بر روش­های رتبه­بندی)، شاخص­های مؤثر در شناسایی منابع و ظرفیت­های گردشگری در مناطق کویری و بیابانی به ترتیب طبیعت­گردی، فرهنگی– تاریخی، شهری و مبتنی بر رویدادها رتبه­های اول تا چهارم را داشته­اند و سایر شاخص­ها در رتبه­های بعدی قرار گرفته­اند. از نظر شاخص جمعیت­شناسی، تنها 7 شهرستان­ کرمان، رفسنجان، بافت، بم، جیرفت، سیرجان و زرند مهاجرپذیر بوده و 16 شهرستان­ دیگر مهاجرفرست بوده­اند. نتایج حاصله از این بررسی نشان می­دهد که، غالب مناطقی که با روند کاهش جمعیتی، مهاجرفرستی و سطح پایین پایداری اجتماعی مواجه بوده­اند (مانند: راور، کهنوج، رودبارجنوب، فهرج، ریگان و ...) در بخش کویری و بیابانی استان استقرار یافته­اند؛ این امر در حالی است که مناطق مزبور دارای جاذبه­ها و قابلیت­های بالای گردشگری (به­ ویژه در زمینه طبیعی) هستند؛ به نحوی­که شناسایی این گونه ظرفیت­ها و بهره­گیری از آنها می­تواند به طور کاملاً مستقیمی در رفع مشکلات اجتماعی و اقتصادی این مناطق مؤثر بوده و زمینه­های رشد و ارتقاء وضعیت درآمدی و معیشتی و استقرار پایدار جمعیت آنها را فراهم سازد.

چکیده انگلیسی:

Kerman province with a large youth population (as a supporting factor for various economic activities, cultural, etc.), vast territory and fertile lands in the southern province and Little India of Iran (Jiroft), rich and valuable resources (copper, steel of Gol Gohar, coal  of Zarand, etc.); and natural and cultural-historical tourism such as capabilities and top attractions, according to the statistical evidences, has faced to the challenge like multiple socio-cultural (such as severe migration from rural to urban centers, crimes, etc.), security (drug trafficking, etc.), economic (low level of income, unemployment, etc.) and physical Spatial (evacuation of many rural settlements, etc.) is facing an unsustainable trend of development in sandy and salty Deserts,this study aimed to identify the resources and capacities of tourism in the sandy and salty deserts of Kerman and has been done to establish stable populations. Due to the nature of the research, it is applied and exploratory and has a descriptive-analytic method. To collect the data required documents or library methods used and  quantitative data analysis (T-Test, ranking methods, AHP, TOPSIS) and qualitative (logical reasoning) and for mapping Gis has used.The results showed that according to experts (based on ranking methods), effective index in identifying the resources and capacities of tourism in sandy and salty Deserts, respectively eco-tourism, cultural-historical, urban and event-based have a rank from first to fourth, And and other index have been the next ranks.Base on the demography index, only 7 the provinces of Kerman, Rafsanjan, Baft, Bam, Jiroft, Sirjan and Zarand have immigration and 16 are migration. The results of this study show that most of the areas where the process of depopulation, and have had low levels of social sustainability (eg: Raver, Kahnooj, Roodbar-jonoub, Fahraj, Reagan, and etc.)have settles in in the sandy and salty deserts of  the province, but it has so attractions and capabilities to tourism development (specially in natural cases), so to identify and utilize these capabilities directly can be useful to solve the socio- economic problems of these regions, and it can provide the better income and livelihood conditions and sustainable population establishment in these regions.

منابع و مأخذ:

1. Briedenhann, J. (2012):The Role of the Public Sector in Rural Tourism: Respondents’ Views , Faculty of Leisure and Tourism, Buckinghamshire Chilterns University College, High Wycombe, United Kingdom .


2. Ebtekar , M. (2009): Iran’s environmental policy in the Reform Period (1997–2006), International Journal of Environmental Studies, Vol. 66, No. 3, June, pp:289–296.


3. Eshraghi,M.,Ahmad,H. and Ekhwan Toriman,M. (2012): Contribution of Geomorphological Assessment for Sustainable Geotourism : A Case of Iran'Desert, Environmental Biology,6(3),pp: 1188-1195.


4. Getz, D.(2008) :Event Tourism: Definition , evolution and research, Tourism Management 29,pp: 403-428.


5. Inskeep , E. (1992):Tourism Planning , An Integrated and Sustainable Development Approach, Von Notrand Reinhold , New York.


6. Papoli Yazdi, M. H. (2006): Tourism, nature and implications, the publisher, First Edition, Tehran.)in Persian)
   - Panteah botrab, S .,and Fotovat Roodsari, H. (2006): Geo tourism Catalog of  Kerman province, The Country Earth Science Data Base Press, Tehran. )in Persian)


7. Pourtaheri, M., Sojasi gheydari, H. ,and Sadeghloo,T.(2009): Assessing and prioritizing of social sustainability in rural areas, with TOPSIS(Case study: Rural complex of Hoomeh, Markazi District, Khodabandeh Town), Journal of Planning and Space, pp:1-30. )in Persian)


8. Pourtaheri, M. (2010): Application of multi-criteria decision-making methods in geography, the publisher, First Edition, Tehran. )in Persian)


9. Tavalaee, S. (2007): An overview of the tourism industry, Teacher Training University, Tehran. )in Persian)


10. Tavalaee, S. (2013): An overview of the tourism industry, Teacher Training University, Tehran. )in Persian)


11. Hydrabadyan, S. (2012): Understanding the tourism industry, light Sobhan Publishing, Printing, Tehran. )in Persian)


12. Jahanian, M., and Zandi,E.(2009): Studying of the ecotourism potentials of the salty and sandy regions of Yazd Province, with SWOT, Journal of Humanistic Geography, No.74, pp:61-74. )in Persian)


13. Worlds, and M. Zandi, Ibtihal. (2011): The ecotourism potential desert areas around Yazd province by using the Analysis SWOT», preceding studies human geography, Issue 74, pp: 74-61. )in Persian)


14. Kordavani, P. (1999): The definitions and characteristics of arid, desert and wilderness", Journal of Faculty of Literature and Humanities, Tehran University, No. 150, pp: 54-26. )in Persian)


15. Golabzadeh, Mohammad Ali. (2011): Kerman in the mirror of tourism, publishing Vali, Fifth Edition, Kerman. )in Persian)


16. Rajrdas, Will.(1999): Tourism Management, Translated  by : Muhammad Arabi and Davioud Yazdi, Farhangi studies Publications Office, Tehran. )in Persian)


17. Rahnamaei, MT .(2003): "Tourism development opportunities for urban management", Journal of municipalities (43). )in Persian)


18. Rahnamaei, MT . (2009): The capacity of the host community by emphasizing the field of tourism destination (case study: klardsht city) Journal of human geography studies, number 66. )in Persian)


19. Lee, John .(1999): Tourism and Development in the Third World, translated by Abdoreza-rokn-e- din Eftekhari, enterprise business press, Tehran. )in Persian)


20. Statistical Center of Iran. (2012): Selection General Population and Housing Census 1390, publishing by public relations and international convention office, printing, Tehran. )in Persian)
    - Management of Tourism Organization of Kerman Province. (2001): Portrait of Kerman tourism, publishing management  ofTourism Organization of Kerman Province, printing, Kerman. )in Persian)


21. Noorbakhsh, S M. and Akbarpoor Saraskanroud, M. (2010): "The role of urban tourism in the economic development of metropolises", Special Economic urban tourism. )in Persian)


22. UNEP.(2006) Tourism and Deserts ,UNEP PRESS.


23. Yavari, H., Hosynzadeh, S. and Rezaei, M. (2011): "Understanding the tourism industry (tourism)", Press TV of knowledge, Second Edition, Tehran. )in Persian)