سنجش ضریب تمرکز منطقهای و نابرابری فضایی در صنایع کارخانهای استانهای ایران
محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ایمحمدنبی شهیکی تاش 1 , کاملیا رودینی 2
1 - دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
2 - کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
کلید واژه: نابرابری فضایی, ضریب جینی, شاخص EG, تمرکز منطقهای, صنایع کارخانهای, شاخص صرفه‌مقیاس,
چکیده مقاله :
تمرکز جغرافیایی به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی عدم تعادل منطقهای معرفی شده است که نحوه توزیع صنایع را از لحاظ جغرافیایی در میان مناطق مختلف در نظر میگیرد و میزان یکنواختی و تجانس توزیع فعالیتهای اقتصادی بین مناطق را مورد ارزیابی قرار میدهد. تمرکز فعالیتهای صنعتی در چند استان کشور و توزیع نامتوازن آنها در پهنهی سرزمین به یکی از مهمترین چالشهای فراروی سیاستگذاران کشور تبدیل شده است. در این راستا هدف پژوهش حاضر سنجش ضریب تمرکز منطقهای و نابرابری فضایی صنایع کارخانهای در استانهای ایران میباشد. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و روش انجام تحقیق به صورت تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای و میدانی میباشد، جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از شاخص الیسون و گلیسر (EG)، شاخص ضریب جینی و شاخص صرفهجویی ناشی از مقیاس، برای اندازهگیری میزان تمرکز فضایی صنایع استفاده شده است. نتایج شاخص EG نشان میدهد که بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تکثیر رسانههای ضبط شده (1.5)، کمترین میزان تمرکز متوسط مربوط به ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی (0.04) میباشد. با توجه به نتایج بدست آمده علت این تمرکز جغرافیایی مزیتهای طبیعی و قابلیت سودآوری صنعت مورد بررسی میباشد. همچنین نتایج بدست آمده از محاسبه شاخص ضریب جینی نشانگر آن است که بیشترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو (0.95) و کمترین تمرکز مربوط به ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی (0.40) میباشد. بر اساس نتایج محاسبه شاخص صرفهجویی ناشی از مقیاس مشخص شد که بیشترین صرفه اکثر صنایع در استانهای تهران، البرز، کرمان است. همچنین بالاترین صرفه مقیاس در صنعت ساخت محصولات کانیغیرفلزی و کمترین صرفه مقیاس مربوط به صنعت ساخت مواد شیمیایی است. از مهمترین یافتههای کمی تحقیق میتوان به این موارد اشاره نمود: بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تکثیر رسانههای ضبط شده و همچنین بیشترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو است. از مهمترین یافتههای کیفی؛ بالاترین صرفه صنعت ساخت محصولات از توتون در استان گیلان، ساخت کاغذ در البرز و صنعت انتشار، چاپ در تهران، ساخت کک، فرآوردههای حاصل از تصفیه نفت در هرمزگان، ساخت مواد شیمیایی در بوشهر، ساخت کانی غیرفلزی در کرمان و ساخت فلزات در کرمان و ساخت محصولات فلزی فابریکی در مرکزی، ساخت ماشینآلات دفتری در هرمزگان، ساخت ماشینآلات و دستگاههای برقی در زنجان، ساخت رادیو و تلویزیون در البرز، ساخت تجهیزات حمل و نقل در بوشهر، و بازیافت در تهران میباشد. در نهایت بررسیهای این تحقیق بیانگر این مطلب است که توزیع فعالیتهای صنعتی در استانهای کشور مناسب نمیباشد.
Geographical concentration has been introduced as one of the imbalance evaluation criteria, that considers industries distributions across various areas, geographically. It evaluates the economic activities uniformity and homogeneity among areas so that such assessment is suitable in realizing the industrial structure and policy making appropriateness to that of different activities in different geographical areas.Industrial activities concentration in a few province and their asymmetric distribution in all over the country has become as one of the most important challenges encountering policy makers. Results show that industrial activities distribution is not appropriate across provinces of our country. Considering obtained results from economic geography index based on the Ellison and Glaeser model, the highest geographical concentration is related to the printing industry, and the lowest one is associated with the industry of “manufacture of other nonmetallic mineral products”. The results also showed that there are 20 industries with 2-digit code of ISIC have a high geographical concentration in which this rate includes more than a half of the industry. Conducted computations based on the economies of scale index indicate that the highest value of economies of scale is related to the industry of “manufacture of other nonmetallic mineral products”; while, the lowest value is related to the industry of “manufacture of chemical metals and products”. According to the results of gini coefficient, the highest geographical concentration is related to the industry of “manufacture of Tobacco products and the lowest one is related to the industry of “manufacture of other nonmetallic mineral products”.
_||_
