سنجش ضریب تمرکز منطقه‌ای و نابرابری فضایی در صنایع کارخانه‌ای استان‌های ایران

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمدنبی شهیکی تاش ¹ , کاملیا رودینی ²

1 - دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
2 - کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

تاريخ الإرسال : 24 الأحد , رجب, 1437 تاريخ التأكيد : 22 الأحد , ربيع الأول, 1439 تاريخ الإصدار : 04 الجمعة , ربيع الثاني, 1439

الکلمات المفتاحية: نابرابری فضایی, ضریب جینی, شاخص EG, تمرکز منطقه‌ای, صنایع کارخانه‌ای, شاخص صرفه‌مقیاس,

ملخص المقالة :

تمرکز جغرافیایی به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی عدم تعادل منطقه­ای معرفی شده است که نحوه توزیع صنایع را از لحاظ جغرافیایی در میان مناطق مختلف در نظر می­گیرد و میزان یکنواختی و تجانس توزیع فعالیت­های اقتصادی بین مناطق را مورد ارزیابی قرار می­دهد. تمرکز فعالیت­های صنعتی در چند استان کشور و توزیع نامتوازن آن­ها در پهنه­ی سرزمین به یکی از مهم­ترین چالش­های فراروی سیاست­گذاران کشور تبدیل شده است. در این راستا هدف پژوهش حاضر سنجش ضریب تمرکز منطقه­ای و نابرابری فضایی صنایع کارخانه­ای در استان­های ایران می­باشد. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و روش انجام تحقیق به صورت تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ای و میدانی می­باشد، جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از شاخص الیسون و گلیسر (EG)، شاخص ضریب جینی و شاخص صرفه­جویی ناشی از مقیاس، برای اندازه­گیری میزان تمرکز فضایی صنایع استفاده شده است. نتایج شاخص EG نشان می­دهد که بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تکثیر رسانه­های ضبط شده (1.5)، کمترین میزان تمرکز متوسط مربوط به ساخت سایر محصولات کانی ­غیرفلزی (0.04) می­باشد. با توجه به نتایج بدست آمده علت این تمرکز جغرافیایی مزیت­های طبیعی و قابلیت سودآوری صنعت مورد بررسی می­باشد. همچنین نتایج بدست آمده از محاسبه شاخص ضریب­ جینی نشانگر آن است که بیش­ترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو (0.95) و کمترین تمرکز مربوط به ساخت سایر محصولات کانی­ غیرفلزی (0.40) می­باشد. بر اساس نتایج محاسبه شاخص صرفه­جویی ناشی از مقیاس مشخص شد که بیش­ترین صرفه اکثر صنایع در استان­های تهران، البرز، کرمان است. همچنین بالاترین صرفه مقیاس در صنعت ساخت محصولات کانی­غیرفلزی و کمترین صرفه مقیاس مربوط به صنعت ساخت مواد شیمیایی است. از مهم­ترین یافته­های کمی تحقیق می­توان به این موارد اشاره نمود: بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تکثیر رسانه­های ضبط شده و همچنین بیش­ترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو است. از مهم­ترین یافته­های کیفی؛ بالاترین صرفه صنعت ساخت محصولات از توتون در استان گیلان، ساخت کاغذ در البرز و صنعت انتشار، چاپ در تهران، ساخت کک، فرآورده­های حاصل از تصفیه نفت در هرمزگان، ساخت مواد شیمیایی در بوشهر، ساخت کانی ­غیرفلزی در کرمان و ساخت فلزات در کرمان و ساخت محصولات فلزی فابریکی در مرکزی، ساخت ماشین­آلات دفتری در هرمزگان، ساخت ماشین­آلات و دستگا­ه­های برقی در زنجان، ساخت رادیو و تلویزیون در البرز، ساخت تجهیزات حمل و نقل در بوشهر، و بازیافت در تهران می­باشد. در نهایت بررسی­های این تحقیق بیانگر این مطلب است که توزیع فعالیت­های صنعتی در استان­های کشور مناسب نمی­باشد.

المصادر:

1. Agnan. T and Bonneu. F (2014), Measuring and Testing Spatial Mass Concentration with micro Geographic data،University of Avignon،P1،P26.


2. Alecke. B، Alsleben. C and Scharr. F and Untiedt. G (2006), The Geographic Concentration of German Manufacturing Indusries and Its determint،Ann Re sci 40:19-42،P.19،P36-37.


3. Brenner. T and Plank. M. A (2013), Stochastic Theory of Geographic Concentration and The Empirical Evidence in Germany،Institute of Economics Evolutionary Economic Group Kahlaische Str.10،P2-3،p21-23.


4. Brulhart، M (2001), Evolving Geographical Concentration of Manufacturing Industries، welt wirrtschaftlichesarchir، (2)137، pp 243_215.


5. Dadashpoor, H, Fatah Jalali, A (2013), Analysis of the patterns of regional specialization and spatial concentration of industries in Iran, Journal of Regional Planning, Issue 11, pp. 1-19.


6. Duranton, G. & Overman H (2002), Testing for Localization Using Micro- Geographic Data. Centre for Economic Performance London School.


7. Falcioglu, P & Akgungor, S (2008), Regional Specialization and Industrial Concentration Patterns in the Turkish Manufacturing Industry: An Assessment for the 1980–2000 Period, European Planning Studies Vol. 16, No. 2.


8. Falcioglu, P & Akgungor, S (2008), Regional Specialization and Industrial Concentration Patterns in the Turkish Manufacturing Industry: An Assessment for the 1980–2000 Period, European Planning Studies Vol. 16, No. 2.


9. Gardiner, B (2003), Regional Competitiveness Indicators for Europe: Audit, Database Construction and Analysis, Regional Studies Association International Conference.


10. Hadi Zanooz, B, Barmaki, A (2011), Identify industrial clusters in Tehran province, Journal of Quantitative Economics, Volume 8, Issue 1, pp. 1-22.


11. Koster. H، Ommeren. J (2011), Geographic Concentration of Business Services Firms: A Poisson Sorting Model،VU University Amsterdam and Tinbergen Institute Discussion paper، P.3،P24-25.


12. Krugman, P. and Venables, A (1990): ‘Integration and the competitiveness of peripheral industry’ in C. Bliss and J. Braga de Macedo (eds), Unity with Diversity in the European Community, Cambridge: Cambridge University Press.


13. Liang, Z (2004), Regional Specialisation and Dynamic Pattern of Comparative Advantage: Evidence from China, s Industries, Review of Urban and Regional Development Studies, Vol, 16, No. 3.


14. Martin, R. L (2004): A Study on the Factors of Regional Competitiveness: A draft final report for The European Commission Directorate-General Regional Policy, University of Cambridge.


15. Mehregan, N, Teimuri, Y (2012), Focus evaluating the industry provincial geographic and factors affecting in Iran, Journal of Geography and Regional urban planning, No. 5, pp. 105-122.


16. Paluzie, E., Pons, J. & Tirado, D. A (2001): Regional integration and specialization patterns in Spain, Regional Studies, 35(4), pp. 285–296.


17. Peterson, L (2002), The theory of new economic geography and industrial location in SADC, The South African Journal of Economics Quarterly Journal, 70. 8, pp. 1222–1246.


18. Pour Asghar Sangachin, F (2009), A review of the land use developments in Iran, 1969-1999, a weekly program, Issue 288, Tehran.


19. Sabagh Kermani, M (2002), analysis of regional disparities in employment in provinces of the country, lecturer in Humanities Journal, Volume 5, Issue 2. Tehran.


20. Sadraei, J, manouchehri Mojtabi, A (2012), the dynamics of industrial concentration in manufacturing industries of Iran, Volume 20, Issue 63, pp. 105-131.


21. Traistaru, L. Nijkamp, P & Longhi, S. (2002): Regional Specialization and Concentration of Industrial Activity in Accession Countries, Center for European Integration Studies.


22. Vogiatzoglou, K (2006), Agglomeration or Dispersion? Industrial Specialization and Geographic Concentration in NAFTA, Journal of International Economic Studies, No. 20, 89-102.