تحلیلی بر اثرات خشکسالی در ناپایداری سکونتگاه های روستاییِ شهرستان داراب

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

علیرضا بستانی ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
بهرام نجف پور ² (استادیار گروه جغرافیا و اقلیم شناسی، دانشگاه پیام نور، مرکز شیراز، شیراز، ایران)
خدیجه جوانی ³ (دانشجوی دکتری برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران)

تاریخ دریافت : 1393/06/28 تاریخ پذیرش : 1395/02/30 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: خشکسالی, روستا, شهرستان داراب, سکونتگاه‌های روستایی,

چکیده مقاله :

هدف از انجام این پژوهش تحلیل اثرات خشکسالی بر ناپایداری سکونتگاه­های روستاییِ شهرستان داراب در طی دوره آماری1390-1376 می­باشد. جمع­آوری داده­های مورد نیاز به دو روش میدانی و کتابخانه­ای انجام شده است. در روش اسنادی داده­های هواشناسی مورد نیاز از اداره کل هواشناسی استان فارس و داده­های تولید محصولات از سازمان جهاد کشاورزی استان تهیه شده است. جهت تعیین وقوع یا عدم وقوع خشکسالی، اطلاعات جمع­آوری شده به روش اسنادی با استفاده از شاخص­های SIAP و PNPI مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس در روش میدانی جهت تحلیل اثرات خشکسالی بر ناپایداری سکونتگاه­های روستایی از نگاه روستاییان به طراحی و تکمیل پرسشنامه از 140 روستای دارای سکنه اقدام گردید که اطلاعات جمع­آوری شده از طریق پرسشنامه جهت تأیید یا رد فرضیات تحقیق، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می­دهد که خشکسالی و کاهش بارندگی موجب کاهش عملکرد محصولات کشاورزی به خصوص محصول گندم معادل 38/0 کیلوگرم به ازای هر میلیمتر کاهش بارندگی در واحد هکتار شده است. این کاهش تولید منجر به کاهش درآمد ساکنان نواحی روستایی و مهاجرت آنها و سرانجام باعث ناپایداری سکونتگاه­های روستایی شده است. همچنین بررسی­ها نشان می­دهد که در طول دوره مورد مطالعه، تعداد 14 روستا متروک و خالی از سکنه شده و 32 روستا نیز در معرض متروک شدن قرار گرفته­اند.

چکیده انگلیسی:

The aim of this study is to analyze the effects of drought on Darab city in the period of instability in rural settlement during 1376-1390. Data gathering has been performed by two methods of questionnaire and library documents. In the documents, required meteorological data have been prepared from the general administration of meteorological data and products from agricultural organization of Fars province. Product data have been provided by jahad keshavarzi organization. To determine drought occurrence, gathered data have been analyzed by using SIAP and PNPI scales. Then in a field study to analyze the effects of drought on instability in rural settlement of villagers, the design and completed a questionnaires from 140 inhabited villages was done. The gathered information have been analyzed through the questionnaire to confirm or reject hypotheses. Research findings show that drought and decrease in precipitation has decreased the yield of agricultural product specially wheat as 0/38 kg/m.h. The production cuts is leading to lower income in rural areas and migration, and ultimately cause instability in rural settlement. During the period under study, 14 villages have been abandoned and uninhabited and 32 villages have been exposed to abandon.

منابع و مأخذ:

1. -
   
   
   1. 1.      اداره هواشناسی شهرستان داراب (1391): گزارش آب و هوای منطقه.
   
   
   
   
   2. بستانی، علیرضا (1389): بررسی اثرات خشکسالی بر ناپایداری سکونتگاههای روستایی، مطالعه موردی روستاهای شهرستان داراب، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور گنبد کاووس.
   
   
   3. پورطاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمدا...، و طاهره صادقلو (1390): «ارزیابی تطبیقی روش های رتبه بندی مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی، مطالعه موردی استان زنجان»، مجله پژوهش های روستایی، سال دوم، شماره 3، تهران، صص54-31.
   
   
   4. جباری، محمد مهدی و سید پویا شکرریز فرد (1388): بررسی همگنی منطقه ای شدت خشکسالی هواشناسی در استان فارس، همایش ملی مدیریت بحران آب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
   
   
   5. روزی جو، فرهاد (1387): مطالعه اثر خشکسالی بر تولید گندم در منطقه پارس مغان، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه زنجان.
   
   
   6. سازمان جهاد کشاورزی شهرستان داراب (1391): واحد آمار و اطلاعات.
   
   
   7. قنبری، یوسف (1392): «بررسی و شناسایی اثرات خشکسالی بر خانوارهای روستایی شهرستان سمیرم»، فصلنامه روستا و توسعه، سال 16، شماره 4، تهران، صص 76-55.
   
   
   8. کاویانی، محمدرضا و بهلول علیجانی (1385): مبانی آب و هواشناسی، انتشارات سمت، تهران.
   
   
   9. کشاورز، مرضیه؛ کرمی، عزت اله و عبدالعلی لهسایی زاده (1392): «عوامل اثرگذار بر مهاجرت روستایی ناشی از خشکسالی، مطالعه موردی استان فارس»، فصلنامه روستا و توسعه، سال 16، شماره 1، تهران، صص 127-113.
   
   
   10. کشاورز، مرضیه؛ کرمی، عزت اله و غلامحسین زمانی (1389): «آسیب پذیری خانوارهای کشاورز از خشکسالی»، مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 6، شماره 2، تهران، صص33-15.
   
   
   11. وارثی، حمیدرضا؛ بیک محمدی، حسن و سیروس قنبری (1386): «اثرات خشکسالی در دوره بیست ساله بر نظام اجتماعی– اقتصادی شهرستان نائین»، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، جلد 23، شماره 3، اصفهان.
   
   
   12. یزدانی، سعید و موژان حق شنو (1386): مدیریت خشکسالی و ارائه راهکارهایی برای مقابله با آن، مجموعه مقالات ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی و توسعه، دانشگاه فردوسی مشهد.
   
   
   13. Anthony, S. (2013): Drought and water policy in Australia, Global Environmental Change, 23, PP: 1615–1626.
   
   
   14. Donald, A. Wilhitea, V. Sivakumarb, K. (2014): Managing drought risk in a changing climate: The role of national drought policy, Weather and Climate Extremes , 3, PP: 4–13.
   
   
   15. Hansson, K. and Ekenberg, L. (2008): Assessment of a flood management framework , International Journal of Public Information Systems, ,.25,P:465.
   
   
   16. Keshavarza, M. Karamia, E. and Frank ,V.(2013): The social experience of drought in rural Iran, Land Use Policy, 30 ,pp: 120– 129.
   
   
   17. Naveen P.  and Cynthia Bantilan, K.  (2014): Vulnerability and policy relevance to drought in the semi-arid tropics of Asia – A retrospective analysis, Weather and Climate  Extremes,  3, PP: 54–61.
   
   
   18.  Pandey, J.  (2012): Climate vulnerability index – measure of climate change vulnerability to communities: a case of rural Lower Himalaya, India. Strategies Global Change, pp: 487–506.
   
   
   19. Pulwarty, R. and Verdin, J. (2013):Crafting early warning information systems: the case of drought J. Birkmann (Ed.), Measuring Vulnerability to Natural Hazards: Towards Disaster Resilient Societies (second ed.), United Nations University Press, pp: 124–147.
   
   
   20. Singh, N.P. Bantilan, C. and Byjesh, K. (2013): Vulnerability to Climate Change: Adaptation Strategies and Layers of Resilience. Quantifying vulnerability to climate change in SAT India. International Crop Research Institute for the semi-arid tropics (ICRISAT). Research Report, Patancheru 502324, Andhra Pradesh, Unpublished.
   
   
   21. Wilhite, D. Svoboda, M.D. and Hayes, M.J.(2007):Understanding the complex impacts of drought: a key to enhancing drought mitigation and preparedness. Water Resources Management, 21, PP:763–774.