نقش حافظه‌ی شناختی در رویداد‌پذیری مراکز تجاری بزرگ مقیاس (نمونه مطالعاتی: مراکز تجاری ایران‌مال و امارات مال)

محورهای موضوعی : معماری

هانيه سادات افتخارى ¹ , کاوه بذرافکن ² , هما ایرانی بهبهانی ³

1 - دانشجو‌ی معماری، گروه معماری، واحد امارات متحده عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، دبی، امارات متحده‌ی عربی
2 - استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه طراحی محیط، دانشکده محیط‌ زیست، دانشگاه تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/06/03 تاریخ پذیرش : 1403/10/23 تاریخ انتشار : 1403/12/27

کلید واژه: معماری, فضاپژوهی, علم‌شناختی, نگاشت‌رفتاری, نگاشت‌شناختی.,

چکیده مقاله :

پرداختن به فضا و یا فضاپژوهی از حوزه‌هایی است که دستاوردهای آن می‌تواند  طراحی فضا و تجربه‌ی آن‌را تغییر دهد. در همین راستا، این پژوهش در پی تفسیر نقش حافظه‌ی شناختی از منظر علوم‌شناختی در مواجهه با نظام‌فضایی و نظام‌نشانه‌ای در رویداد‌پذیری فضاهای بزرگ مقیاس است. روش­‌شناسی این پژوهش در دستگاه تفسیری، به‌صورت کیفی و توصیفی است و با استفاده از فنون نگاشت‌رفتاری و نگاشت‌شناختی داده‌های تجربی استفاده کننده‌ی فضا را در دو مرکز تجاری با مساحتی بیش از یک میلیون مترمربع در تهران و دبی (ایران‌مال و دبی‌مال)، برداشت کرده است. فهم و تفسیر تجربه‌ی کاربران از نمونه‌ها نشان دادند که هر دو نظام، کاربرد و اثرگذاری متفاوتی در رویدادپذیری فضا دارند. نسبت نظام‌فضایی در رویداد‌پذیری بیشتر از نظام‌نشانه‌ای و سهم نظام‌نشانه‌ای در مسیریابی، به‌خاطرسپاری و به یاد اوری فضا در حافظه‌ی انسان بیشتر است.

چکیده انگلیسی:

Understanding interdisciplinary issues in architectural design leads to the development of a methodology for the research process. The research process seeks to redefine design challenges by answering of research questions. It seems that the architectural design process has also transformed itself to keep pace with developments both in the social context and in terms of the importance of interdisciplinary issues. Changing the architectural research process according to the requirements of each time has been proposed in order to connect the design factors in a multi-directional way and respond to new challenges.

In the tradition of interdisciplinary research in architecture and the humanities since the 1980s, the relationship between human behavior in space has often been measured in the form of behavioral sciences. This research, using cognitive sciences, aims to address the nature of man and his cognitive aspects, with regard to the recognition of the mind and memory as an essential part of the experience of architectural space. In this regard, a conceptual understanding of the impact of spatial eventfulness on human memory is examined. The purpose of this research is to explain the relationship between the spatial system and the sign system on the eventfulness of large-scale spaces based on cognitive sciences. That creates new opportunities to redefine the problem according to the current conditions, such as the importance of cognitive sciences in the direction of spatial system strategy and sign system in the architectural design. It seems that the spatial system has had a profound impact on the design and event-taking process of large-scale spaces, in such a way that it has also been able to transform the core of the process and production of architecture from the perspective of spatial indicators. The sign system is of great importance in recognizing spatial pieces, and the indicators of the sign system, in the form of symbolic features, have been able to reproduce the process of producing the content of spatial cognition.

The method of this research is qualitative and in some analyses, quantitative analysis will be carried out in a combined and mixed nature, with an interpretive paradigm orientation. And the information will be collected through field research, including the use of existing information, observation and tracking. On the one hand, various manifestations of the spatial system and on the other hand, manifestations of the sign system are categorized, in which the focus is on providing the qualitative components needed to design spatial organization in crowded spaces through behavioral mapping. On the other hand, in order to analyze and analyze space, a quantitative cognitive method has been used through the space syntax technique. This relationship is analyzed with the help of logical reasoning. In order to implement the result on real manifestations, large-scale commercial centers in Iran and the United Arab Emirates and their users are evaluated as the research community. The achievement of this research shows that these two systems, spatial and sign, have different uses and effects on the Event-driven of space. The spatial system advances the field of Event-driven endogenously, directly, and immediately through spatial perception and experience, and the sign system indirectly and leads to the recognition of spatial fragments and recording in memory through recording and rereading.

منابع و مأخذ:

افتخاری، هانیه‌السادات؛ بذرافکن، کاوه؛ و ایرانی بهبهانی، هما. )1402(. تبیین نسبت نظام فضایی و نشانه ای در رویدادپذیری فضاهای بزرگ مقیاس )مطالعه‌ی موردی: راسته‌ی سبزه میدان و بازار مسگرها در بازار بزرگ تهران، باغ نظر، (20)120، ۵-۱۶
دیویی، جان. (۱۴۰۱). هنر به منزله‌ی تجربه (ترجمه مسعود علیا). تهران: انتشارات ققنوس.
مالگریو، هری فرانسیس. (۱۳۹۵). مغز معمار: علوم اعصاب، خلاقیت و معماری(ترجمه کریم مردمی، سیما ابراهیمی). تهران: انتشارات هنر و معماری قرن.
• Bahle, B., Thayer, D. D., Mordkoff, J. T., & Hollingworth, A. (2019). Working Memory: Features From multipe remembered object produce parallel, Coactive Guidance of Attention In Visual Search. Journal of Experimental Psychology, 19(10).
• Bliss, T. V., Collingridge, G. L., Morris D Phil, FRS, R. G., & Reymann, K. G. (2018). Long-term potentiation in the hippocampus: discovery, mechanisms and function. Neuroforum, 24(3), A103-A120.‏
• Ding, N. (2020). The effectiveness of evacuation signs in buildings based on eye tracking experiment. Natural Hazards, 103, 1201-1218.
• Clarke, D.(1982). Descartes’ Philosophy of Science, Manchester: Manchester University Press.
• Dovey, K. (2010). Becoming Places: Urbanism/Architecture/Identity/Power. London & NY: Routledge.
• Fonseca, R. (2011). Reading pictograms and signs-the need for visual literacy (Master's thesis, University of Stavanger, Norway
• Ferro, A., Bonivento, C., Delvecchio, G., Bellani, M., Perlini, C., Dusi, N., ... & Brambilla, P. (2017). Longitudinal investigation of the parietal lobe anatomy in bipolar disorder and its association with general functioning. Psychiatry Research: Neuroi
• Freedman, D. J. (2007). Exploring the roles of the frontal, temporal, and parietal lobes in visual categorization. Neuroscience of rule-guided behavior, 391-418.‏
• Goka, R., Moroto, Y., Maeda, K., Ogawa, T., Shih, H. C., & Haseyama, M. (2024, May). Masked modeling-based action event prediction considering bidirectional time-series in soccer. In International Workshop on Advanced Imaging Technology (IWAIT) 2024 (Vol.
• Hale, J.(2017). Merleau-Ponty for Architecture, Oxon/NewYork: Routledge.
• Holmes, K., Hughes, M., Mair, J., & Carlsen, J. (2015). Events and sustainability (pp. 1-206). Abingdon: Routledge
• Jaime, K., Torres, G., Ramos, F., & Garcia-Aguilar, G. (2014). A cognitive architecture for visual memory identification. International Journal of Software Science and Computational Intelligence (IJSSCI), 6(2), 63-77.‏
• Janzen, G., & Van Turennout, M. (2004). Selective neural representation of objects relevant for navigation. Nature neuroscience, 7(6), 673-677.‏
• Kreider, K. (2013). Poetics and Place: The Architecture of Sign, Subject and Site. IB Tauris
• Krestinskaya, O., Fouda, M. E., Benmeziane, H., El Maghraoui, K., Sebastian, A., Lu, W. D., ... & Salama, K. N. (2024). Neural architecture search for in-memory computing-based deep learning accelerators. Nature Reviews Electrical Engineering, 1-17.
• Makanadar, A. (2024). Neuro-adaptive architecture: Buildings and city design that respond to human emotions, cognitive states. Research in Globalization, 100222.‏
• Moystad, O. (2019). Cognition and the Built Enviroment. Published by Routledege. New York.
• Pascu, N. E., Adir, V., Adir, G., & Vîlcea, E. J. (2022). SIGNS, SYMBOLS, PICTOGRAMS-GRAPHICS BEYOND THE BOUNDARIES OF SPOKEN LANGUAGES. Journal of Industrial Design and Engineering Graphics, 17(1), 25-28.
• Rosa, C., & Morais, R. (2022). Classes of signs in Pictograms: a case study. The International Journal of Visual Design, 16(2), 19.‏
• Tschumi, B. (1996). Architecture and disjunction. MIT press.‏
• Turnau, I., & Frutinger, A. (1991). "Signs and Symbols. Their Design and Meaning", Adrian Frutinger, London 1989:[recenzja]. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 39(3).‏
• Vaghi, K., VojnovicCalic, T. & Ohliger, A. (2021). Lived Experience as a Basis for Design: a Design Studio Kindergarten Project. Dimensions of Architectural Knowledge, DOI:10.14361, 62-75.
• Wang, X., Ye, Y., & Chan, C. K. C. (2019). Space in a social movement: A case study of occupy central in Hong Kong in 2014. Space and Culture, 22(4), 434-448.
• Werner, S. & Schindler, l. (2004). The Role of Spatial Reference Frames in Architecture. Environment and behavior, 36(4), 461-482.
• Xu, L., Zhou, Y., Yan, Y., Jin, X., Zhu, W., Rao, F., Xiaokang, Y., & Zeng, W. (2024). ReGenNet: Towards Human Action-Reaction Synthesis. In Proceedings of the IEEE/CVF Conference on Computer Vision and Pattern Recognition (pp. 1759-1769).

متن کامل:



نقش حافظه­ی شناختی در رویداد‌پذیری مراکز تجاری بزرگ مقیاس

(مطالعه موردی: مراکز تجاری ایران‌مال و امارات مال)*

 

هانیه­سادات افتخاری¹، کاوه بذرافکن²، هما بهبهانی­ایرانی³

 

 

تاریخ دریافت مقاله: 03/06/1403

تاریخ پذیرش نهایی: 18/10/1403

 

چکیده

پرداختن به فضا و یا فضاپژوهی از حوزه­هایی است که دستاوردهای آن می­تواند طراحی فضا و تجربه­ی آن­را تغییر دهد. در همین راستا، این پژوهش در پی تفسیر نقش حافظه­ی شناختی از منظر علوم­شناختی در مواجهه با نظام‌فضایی و نظام­نشانه‌ای در رویداد‌پذیری فضاهای بزرگ مقیاس است. روش­شناسی این پژوهش در دستگاه تفسیری، به­صورت کیفی و توصیفی است و با استفاده از فنون نگاشت‌رفتاری و نگاشت‌شناختی داده­های تجربی استفاده کننده­ی فضا را در دو مرکز تجاری با مساحتی بیش از یک میلیون مترمربع در تهران و دبی (ایران­مال و دبی­مال)، برداشت کرده است. فهم و تفسیر تجربه­ی کاربران از نمونه­ها نشان دادند که هر دو نظام، کاربرد و اثرگذاری متفاوتی در رویدادپذیری فضا دارند. نسبت نظام‌فضایی در رویداد‌پذیری بیشتر از نظام‌نشانه‌ای و سهم نظام‌نشانه‌ای در مسیریابی، به‌خاطرسپاری و به یاد اوری فضا در حافظه‌ی انسان بیشتر است.

 

 

واژگان کلیدی

معماری، فضاپژوهی، علم‌شناختی، نگاشت‌رفتاری، نگاشت‌شناختی.

 

 

 

 

 

 

مقدمه

فضاپژوهی¹ و مطالعات فضا²، گستره­ای است که تلاش می­کند مطالعه­ی تحلیلی-انتقادی از فضا ارائه دهد و هم­زمان، آن را با تفسیر برآمده از تجربه­ی فضا پیوند زند و زمینه­ساز پیش­برد پژوهش­هایی شود تا بستر زیست خلاق در روند تولید فضا و برساختن فضای زیسته را فراهم کند. این پژوهش­ها به­ضرورت، مبتنی بر طیف گسترده­ای از موضوعات است و زمینه­ی بر هم­سازی­های میان­دانشی و میان­رشتگی را فراهم کرده است.

فراخوانی مطالعات برون­معماری به حوزه­ی نظری معماری، برساخت میان­رشتگی و کاربست آن در بستر عملی حرفه­ی معماری، دانش­رشته­ی معماری را وسعت می­بخشد. میان‌رشتگی همواره بخشی از دانش­رشته­ی معماری بوده و امری پذیرفته شده در معماری است. با توجه به بسط و پردازش مقوله­ی فضا در حوزه­های دانشی دیگر چون فلسفه، جامعه­شناسی، هنر و ریاضی؛ برساختن بستری برای هم­سازی میان آن­ها ضروری است.

در این مقاله، با دعوت حوزه­ی علم شناختی که خود هم­نشینی دانش­رشته­های فلسفه، زبان­شناسی، روان­شناسی، مردم­شناسی، علم اعصاب، علم رایانه و هوش ماشین است؛ به معماری، تلاش شده است به مطالعه­ی تجربه­ی استفاده‌کننده و مخاطب فضا در مجموعه­های بزرگ­مقیاس در دو محور پرداخته شود. محور اول حوزه­ی "نظام فضایی" است که دربرگیرنده­ی ساختار، اجزا و تجربه­ی از فضای مادی و ملموس معماری است. محور دوم حوزه­ی "نظام نشانه­ای" است که دربرگیرنده­ی مجموعه­ی نشانه­ها، گرافیک محیطی برای یافتن فضاها است.

این وجه هم­سازی، نه تنها به توسعه­ی نظام دانشی و دانش­رشته­ی معماری می­انجامد، بلکه با فراهم کردن بستر مشاهده­ی روش­مند، جنبه­ی اجتماعی از تجربه­ی فضای معماری و قابلیت تبدیل فضای مادی به فضای اجتماعی را فراهم می­کند و تعهد اجتماعی طراح و رابطه­ی او با مخاطب و جامعه را بیشتر روشن می­کند. همچنین مواجهه با این دو محور، زمینه­ای برای ساختن فصل مشترکی از دو نظام­فضایی و نظام­نشانه­ای می­سازد و امکان شکل­گیری چارچوب طراحی و دستگاه­های نقد را فراهم می­کند که با بهره­گیری از مولفه­ی حافظه از بستر علم شناختی و تاثیر آن بر رویدادپذیری فضا تصویر می­شود.

با توجه به این­که مسئلة مقیاس و بزرگی مقیاس مجموعه­های معماری یکی از موضوعات کمتر پرداخته شده­ی پژوهش­های معماری است، پرسش این پژوهش چنین صورت­بندی شده است که در مراکز تجاری بزرگ مقیاس، نسبت نظام فضایی و نظام نشانه­ای متکی بر کارکرد حافظه­ی شناختی، چگونه منجر به شکل­گیری رویداد می­شود؟

برای دست‌یافتن به نتایج روشن، متمایز و بارز، دو مرکز تجاری ایران‌مال (در تهران، به مساحت 1.6 میلیون مترمربع)، و دبی‌مال (در دبی، به مساحت 1.1 میلیون مترمربع) انتخاب شده‌اند تا ساختار‌های نظام‌های فضایی و نشانه‌ای بر مبنای عملکرد حافظه‌ی انسان مطالعه، پیمایش، نگاشت و تصویر شود.

این پژوهش با دربرگیری نظام‌های فضایی و نشانه‌ای به عنوان بستر تجربی به چگونگی عملکرد بازنمایی‌های ذهنی از منظر حافظه در فضای معماری می‌پردازد:

·       نظام‌فضایی به جنبه‌های اصلی معماری، ناظر به فضا و کاربر آن، متمرکز است و با هدف درک چگونگی پیکربندی‌ فضایی بر اساس تجربیات زیسته‌ی کاربران پیش می‌رود. روابط مابین انسان و فضا، تجربه‌ی معماری را از منظر کنش- رویداد فراهم می‌کند و توجه به جنبه­های مختلف آن به عمق تجربه­ی زیسته، هم‌زیستی و مفاهیمی از بودن-باشیدن در بستر دستگاه­های فکری پدیدارشناسی می­انجامد.

·       نظام­نشانه­ای دربرگیرنده­ی مجموعه­ی داده­ها، اطلاعات و شناختی است که برای یافتن موقعیتی در زمینه، طراحی و به­کار گرفته می­شود. این نظام متکی بر شناخت و ادراک ذهن در دستگاه­های شناختی و بستر مولفه‌های بیرونی مبتنی بر گرافیک‌های محیطی است و اثرگذاری در لایه­های شناختی مخاطب و استفاده کننده است.

مقاله­ی پیش­رو با مطالعه­ی پژوهش­های پیشین، شکاف­ها و حفره­های آن­ها را استخراج می­کند، از طریق مرور تحلیلی-انتقادی منابع در چهار حوزه­ی علم­شناختی و کارکرد حافظه­ی شناختی، نظام فضایی، و نظام نشانه­ای، چارچوب نظری پژوهش صورت­بندی می­کند، و با تدوین مدل عملیاتی پژوهش، روش پژوهش، گرداوری و تحلیل داده­ها و یافته­ها ارائه می­شود و در نهایت، در نتیجه­گیری، پاسخ پرسش پژوهش، تعمیم می­یابد.

پیشینه‌ی پژوهش

در این قسمت، تلاش می­شود با مرور دستاوردهای علمی درخور، در سیر تاریخی، تصویری دقیق از حوزه­های مطالعاتی مرتبط طرح شود تا شکاف­ها و حفره­های دانشی پژوهش پیش­رو استخراج شود. با‌نظر به بین رشته‌ای بودن پژوهش حاضر، لذا تحت‌تاثیر مجموعه‌ای از حوزه‌ها است. در حوزه‌ی حافظه‌ی شناختی فریدمن (Freedman, 2007) در مقاله­ی خود به نحوه‌ی کارکرد مغز می‌پردازد و نشان می­دهد که سه بخش از آناتومی مغز در کارکردهای شناختی معماری تاثیر می­گذارد. لوب قدامی، آهیانه و گیجگاهی در فهم ما از فضای معماری تاثیر گذار است. باهل، تایر، موردکف و هولینگ (Bahle et al., 2019) در مقاله­ی خود به نحوه‌ی کارکرد حافظه‌ی کوتاه مدت و بلند مدت و ارتباط آن با مصادیق بصری می­پردازند، نحوه­ی دریافت تصاویر به صورت مستقیم و رابطه­اش با دیگر عملیات­های شناختی که بر کارکرد حافظه­ تاثیر می­گذارد مورد توجه قرار گرفته است. کرستین­سکایا و سالاما (Krestinskaya et al., 2024) به حوزه­ی مطالعه­ی شبکه­های عصبی در یادگیری عمیق مبتنی بر کارکرد حافظه­ی شناختی پرداخته­اند. در حوزه‌ی نظام‌فضایی مقاله‌ی رزا و موریس Rosa & Morais, 2022)) از منظر ارتباط تصويري به عنوان زبان‌هاي غیركلامي ‌در فضا، خوانش و تفسیر فضايي پرداخته است و در حوزه‌ی نظام‌نشانه‌ای آدرین فروتایگر (Turnau & Frutinger, 1991) در کتاب نشانه‌ها و نماد‌ها در طراحی و معنا، عناصر نشانه‌ای مرتبط با فضای معماری را بررسی می‌کند و به روند تکامل نشانه‌ها بر مبنای تحولات نظام نشانه‌ای می‌پردازد.

 

نگاهی دقیق به این پژوهش­ها نشان می­دهد که رابطه­ی مابین نظام‌فضایی از منظر تجربه‌ی زیسته و نظام‌نشانه‌ای از منظر گرافیک‌های محیطی به­عنوان دو رکن مهم از تجربه­ی فضایی و مسیر‌یابی افراد در فضاهای پرازدحام و بزرگ مقیاس، بررسی نشده­اند، موضوعات کنش و رویدادپذیری در فضا نیز کمتر مورد توجه قرار گرفته است و به مقوله­ی بزرگ­مقیاسی طرح­ها نیز پرداخته نشده است. در جدول۱. خلاصه سوابق پژوهشی مرتبط با موضوع پژوهش و تفکیک حوزه­ی موضوع، نام اثر، سال انتشار، مولف و محور موضوع ارائه شده است.

جدول ۱. خلاصه سوابق پژوهشی مرتبط

 

---

[1] * این مقاله برگرفته از رساله دکتری تخصصی معماری نگارنده اول با "عنوان تببین نسبت نظام‌فضایی و نظام‌نشانه‌ای در رویداد‌پذیری فضاهای بزرگ مقیاس مبتنی بر علوم‌شناختی" است که با راهنمایی نگارنده دوم و مشاوره نگارنده سوم در دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات متحده عربی انجام شده است.

 

دانشجو‌ی معماری، گروه معماری، واحد امارات متحده عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، دبی، امارات متحده‌ی عربی.

Email: [e-mail]  (ORCID: 0009-0000-3771-8145)

[2] **  استادیار گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (مسئول مکاتبات)

Email: [e-mail] (ORCID: 0000-0002-5106-3699)

[3] ***  استادیار گروه طراحی محیط، دانشکده محیط‌ زیست، دانشگاه تهران، ایران.

Email: [e-mail] (ORCID: 0000-0002-6647-4570)

Table 1. Summary of relevant research records

 

زمینه	عنوان منبع	نویسنده و سال	محور بحث
علوم شناختی و حافظه	·       Longitudinal investigation of the parietal lobe anatomy in bipolar disorder and its association with general functioning	(Ferro et al., 2017)	عملکرد گره‌های مغز انسان برای شناخت و تطبیق مقوله‌های زیستی
	·       A cognitive architecture for visual memory identification	(Jaime et al., 2014)	فرآیند رفتار انسان در حافظه
	·       Neural architecture search for in-memory computing-based deep learning accelerators	(Krestinskaya et al., 2024)	شبکه‌های عصبی بر مبنای شناخت حافظه
نظام‌فضایی	·       Lived Experience as a Basis for Design	(Vaghi et al., 2021)	کنش فضایی و بستر کنشی
	·       Merleau-Ponty for Architecture	(Hale, 2017)	هم­زیستی فضایی
	·       Events and Sustainability	(Holmes et al.,  2015)	فضای جریان و رویدادپذیری
نظام نشانه‌ای	·       Classes of signs in pictograms	)Rosa & Morais, 2022)	علائم در پیکتوگرام‌ها
	·       Signs, Symbols, Pictogram-Graphics beyond the boundaries of spoken languages	(Pascu et al., 2022)	علائم، نمادها وتصویرگرام‌ها در زندگی روزمره
	·       Poetics and Place: The Architecture of Sign, Subject, ,and Site	(Kreider, 2013)	معماری نشانه‌ها
	·       The effectiveness of evacuation signs in buildings based on eye tracking experiment	(Ding, 2020)	گرافیک‌هاي محیطی به هنگام بروز خطر و فضاهای پرازدحام

 

ادبیات ‌نظری و تبیین مدل مفهومی

در این بخش با پرداختن به مفاهیم، نظریه‌ها و مدل‌های گستره‌ی موضوع، چارچوب نظری بحث صورت‌بندی می‌شود و اساس روش پژوهش خواهد شد. قالب این چهار بخش علم شناختی و کارکرد حافظه­ی شناختی، نظام ‌فضایی، نظام ‌نشانه‌ای، کنش و رویداد‌پذیری فضا است.

علم شناختی و حافظه­ی شناختی

خاستگاه فکری توسعه‌ی نظریه­های ذهن، در اواسط دهه‌ی ۱۹۵۰م. و خاستگاه نهادی آن، در میانه­ی دهه‌ی ۱۹۷۰م.، در زمان شکل‌گیری انجمن علوم‌شناختی شکل گرفته است. علم‌شناختی، به صورت گسترده به عنوان علم شناخت³ بر مبنای عملکرد ذهن و مغز تعریف می‌شود. مفاهیم ‌نظری با نتایج ‌تجربی صورت‌بندی می‌شود و هم­گرایی نظری-تجربی بر روی ماهیت ذهن و عملکرد آن، در فضای زیسته‌ی انسان شکل می‌گیرد.

در فرهنگ قرن ۲۱ام، ورود موضوعات علم‌شناختی و حافظه­ی شناختی در بستر معماری و استفاده از معماری عصب‌مند امری هدفمند است. لزوم فهم چگونگی عملکرد گره‌های مغز انسان برای شناخت و تطبیق مقوله‌های زیستی(Ferro et al., 2017)  انگیزه‌ای برای معماران در طراحی فضاهای بزرگ مقیاس ایجاد کرده است. ]سه بخش[ مغز در مطالعات عصب‌شناسی شناسایی شده‌اند وکارکرد آن‌ها مورد توجه قرار گرفته است (مالگریو، ۱۳۹۵). در آناتومی مغز، لوب قدامی بیشترین تعداد نورون‌های حساس به دوپامین است و علت اهمیت و بررسی آن در معماری به دلیل قابلیت استدلال، برنامه‌ریزی و حل مسئله است؛ بنابراین فرد هنگام مواجه با دشواری‌های فضایی از طریق لب قدامی شروع به حل مسئله ‌می‌کند. لوب آهیانه بخش بالایی وسط نیم‌کره‌ی مغز است، درک فضایی از منظر تجربه‌ی زیسته⁴ از طریق تشخیص حرکت، عمق و خطوط به عهده‌ی این بخش است و انسان از طریق این بخش به تحلیل احساسات خود در فضا می‌پردازد. لوب گیجگاهی در زیر شکاف جانبی مغز، حافظه‌ی بصری انسان را شکل می‌دهد، بنابراین ثبت خاطرات فضایی به عهده‌ی این بخش است (Freedman, 2007)مجموعه‌ي اكتشافات ديگري كه طي دهه‌هاي گذشته در حوزه‌ي عصب‌شناسي حاصل شده است، بیانگر هماهنگی نورون‌های مغز با فعاليت‌های انسان، خاطرات و رویداد‌ها در فضای زیسته و بستر‌های کنشی است که در حافظه‌ی انسان ثبت می‌شود (Krestinskaya et al., 2024) منطقه‌ی پاراهایپوکامپ⁵ PPA ، منطقه‌ای است که تجربیات فرد در حافظه‌ ثبت می‌شود (Janzen & Turennout, 2004)  در پردازش شکل‌های کلی فضایی در مدت زمان‌های کوتاه و بلند، با سایر مناطق مغزی همکاری می‌کند، و در کدگذاری از فضا و بازیابی حافظه‌ مشارکت دارد.

فرآیند عملکرد حافظه در معماری و راستای تجربی به این شکل است که نورون‌ها، رویدادها را پردازش می­کند و اطلاعاتی ارائه می‌دهد که برای ارزیابی شناختی رویدادها از فضا استفاده می‌شود و در حافظه‌ی بلند مدت ثبت می‌شود؛ بنابراین فرآیند درونی احساسات، خاطرات و تجربه‌ها را به جنبه‌های کلیدی در ادراک تجارب معماری و سایر محرک‌های بیرونی در به ‌خاطرسپاری فضا را فعال می‌کند. به یادآوردن، با تجربه‌ی کنونی از فضا مرتبط است، این فرآیند پیوند نورون‌ها با فضای زیسته‌ی انسان است که منجر به تداوم ثبت خاطرات فضایی در حافظه­ی‌ انسان می­شود(Bliss et al., 2018). 

در این بحث به چهار حوزه­ی حافظه­ها­ی هم­افزا، تجربه­گرا، بصری و رویدادی پرداخته می­شود:

·       حافظه‌ی هم‌افزا به بر پويايي فرآيند بر هم كنش مدام، بين مدارهاي مربوط به تجربه‌هاي موجود و تجربيات جديد تاكيد دارند.

·       حافظه‌ی تجربه‌گرا مجموعه‌ي طبقه بندي‌هاي ادراکی است كه بازنمود مي‌شوند و مربوط به تصاویر از پیش ضبط شده نیست.

·       حافظه‌ی بصری تاکید بر تصاویر ضبط شده در حافظه را دارد.

·       حافظه‌ی رویدادی خاطره‌ی شخصی از رویدادهای گذشته است که اساساً به نظریه‌های به خاطرسپردن مربوط می‌شود و به معنی همه­ی آن چیزی است که انسان به یاد می­آورد، و شامل اطلاعات زمینه‌ای درباره‌ی رویداد‌های خاص از فضا است.

نظام ‌فضایی

فضا مقوله­ی گسترده و چند رشته­ای است و به­صورت رسمی از میانه­ی قرن نوزدهم دانش­واژه­ای آن در سپهر مطالعات معماری در حال قبض و بسط است. در این پژوهش، به مجموعه­ای از ساختارها، اجزا، مشخصات و ویژگی­هایی مادی (و فیزیکی)، انتزاعی و اجتماعی از فضا که بستر واکنش­ها و کنش­های فردی و اجتماعی باشد نظام فضایی اطلاق می­شود. نظام‌فضایی بستری برای شناخت آگاهانه، تحلیل و تفسیر است و هم­زمان زمینه­ساز رفتار، کنش و واکنش (Xu et al., 2024)، تجربه­ی تخیلی و زیستی خلاقانه برای شکل دادن به رویداد (Goka et al., 2024)  است. نظام‌ فضایی به­مثابه بستر و سکویی است برای پیشبرد روند تجربه­ی واقعی و در زمان از فضا، مبتنی بر رهیافتی از بودن و باشیدن⁶ است (افتخاری و همکاران، ۱۴۰۲). 

هم­پیوندی نظام‌ فضایی با مفاهیمی چون کنش فضایی و بستر کنشی (Vaghi et al., 2021,4)، هم­زیستی فضایی (Hale, 2017,28)، فضای رویداد و رویدادپذیری (Tschumi, 1996,100) قابل توجه است. این مفاهیم، امر اجتماعی در فضا را بسط می­دهد و فضای اجتماعی را به میانجی شفاف و گویا بدل می­کند که توسط دیگری قابل تصرف است.(Dovey, 2010)

تجربه­ی فضای معماری یا تجربه­ی زیسته­ی معماری⁷، (Clarke, 1982) (دیویی. ۱۴۰۱) گذار از نگاهی اثبات­گرا به دیدگاه تفسیری را فراهم می­کند. در این جهت­گیری رهیافت ریخت­شناسی و تحلیل­های شکلی ساختارگرا به جریان­ها و گرایش­های پساساختارگرای وجودشناسی، پدیدارشناسای و هرمنوتیکی تغییر جهت می­دهد و می­تواند در علم شناختی قابل مطالعه­ی علمی شود. فعاليت‌هاي مغزي برمبنای شناخت و تطبیق مقوله‌های زیستی، صحنه اي از يك تجربه‌ی فضایی، نواحي از قشر مغز را درگير مي­كند كه بدون شك، برانگيزاننده‌ي خاطرات و يا دانش حاصل از تجربه‌هاي انسان در فضاهای شناختی- تجربی هستند.(Makanadar, 2024)

نظام نشانه‌ای

با کمرنگ شدن اندیشه‌های کارکردمحور مدرنیسم در معماری، مفهوم ادراک فضا جایگاه ویژه‌ای یافت و تحلیل نشانه⁸‌­ای به عنوان یکی از روش‌های تحلیل متن معماری در جست و جوی معانی آشکار و پنهان آن مورد توجه قرار گرفت.(Moystad, 2019)

انقلاب صنعتي تحولي اساسي در مفهوم نشانه ايجاد كرد، زيرا در گذشته مفاهيم از طريق نماده مشخص مي‌شدند، ولی در دنياي امروز عقل روشنگر با استفاده از نشانه‌ها نحوه‌ي ارتباطات و اطلاعات جهاني را دنبال مي‌كند. مفاهيم در تحولات نظام‌نشانه‌ای به شكل طرح­واره ارائه مي‌شود (Kreider, 2023).  امروزه از طریق عناصر نشانه‌ها (Turnau & Frutinger, 1991)، خوانش فضایی تکامل یافته و باعث فهم و تشخیص قطعات فضایی شده است(Wang et al., 2019).

نگاشت تصویری بر مبنای ایجاد رویداد⁹ در چارچوب سازماندهي فضايي از طریق گروه‌هاي مردمی در فضاي‌هاي عمومي شکل می‌گیرد، که بر مبنای سازماندهي بصري، جهت‌دهي و راهنمايي (Ding, 2020) (Werner & Schindler, 2004) افراد كنش­گر در فضاي عمومي است. از آنجايي كه اين رويدادها محدود به زمان و مكان بازدیدکنندگان است، طراحي سامانه­های تصويري¹⁰ از طريق تابلوها كمك به درك سريع بازدیدکنندگان از طريق تدابير ترافيكي مي‌كند که فرمی از اطلاعات دقيقي از گرافیک‌های محیطی¹¹(AGD)  است و در طول فضاهای بزرگ‌مقیاس و پرکاربر استفاده می‌شود (Pascu et al., 2022) بنابراین استفاده از دستورالعمل‌هاي عملياتي¹²، در فضاهاي عمومي ‌پرازدحام، عملكردي، در جهت انجام تعامل کاربران در فضای زیسته است.(Fonseca, 2011) كيفيت تصوير با سطح كيفيت يك محصول گرافيكي تعيين مي‌شود، يك نمايش گرافيكي ممكن است با هدف تحريك تفكر باشد و سپس به سمت معيارهاي نحوه‌ی ثبت آن‌ها در حافظه انسان هدايت شود (Rosa & Morais, 2022).

 

 

چارچوب نظری پژوهش

در این پژوهش، نظام‌فضایی بر اساس مفاهیم نفوذ‌پذیری، پیوستگی- اتصال، بریدگی- انقطاع، یکپارچگی، فضاهای مابینی و خالی به عنوان متغیر مستقل بررسی می‌شود، نظام‌نشانه‌ای نیز بر اساس مفاهیم گرافیک‌های محیطی، تابلو‌ها، علامت‌های تجاری و نشانه‌های فضایی به عنوان متغیر مستقل پژوهش بررسی می‌شود، همچنین، رویداد‌‌پذیری بر اساس مفاهیم کنش، مشارکت، هم‌زیستی، اشتیاق و هم‌سازی به عنوان متغیر وابسته بررسی می‌شود و در نهایت حافظه از منظر علوم‌شناختی به عنوان متغیر مداخله‌گر با مفاهیم حافظه‌ی بصری، حافظه‌ی رویدادی، حافظه‌ی تجربه‌گرا، حافظه‌ی هم‌افزا و حافظه‌ی برهم‌کنش بررسی می‌شود. بر همین اساس، به منظور شناخت و توسعه‌ زمینه‌های مختلف شکل‌گیری آن، بررسی روابط فضایی و رفتار انسان در فضا بر مبنای فعالیت‌های جاری در آن‌ها امری ضروری است. نمود هر یک از این مفاهیم در نگاشت‌رفتاری و شناختی به عنوان روش تحقیق پژوهشگران در ادامه در شکل 1. معرفی شده است.

 

 

شکل۱. متغیرهای مستقل، وابسته و مداخله‌گر پژوهش (منبع: نگارندگان)

Figure1. Independent, dependent and intervening research variables

 

روش پژوهش

 

روش پژوهش این مقاله، مبتنی بر روش‌های کیفی و توصیفی است. از یک سو، شاخص‌های نظام‌فضایی و نظام‌نشانه‌ای، بر مبنای شناخت کیفی، تکنیک نگاشت رفتاری¹³ [نقشه‌برداری رفتاری]¹⁴ و نگاشت شناختی¹⁵ [نقشه‌برداری شناختی]¹⁶ استفاده شده است. در ادامه مجموعه­های تجاری بزرگ­مقیاس ایران‌مال و دبی‌مال و کاربران آن‌ها به عنوان جامعه­ی پژوهش مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. هدف در این پژوهش دست­یابی به نحوه­ی کنش در در فضاهای بزرگ­مقیاس و نحوه‌ی استفاده کاربران از نظام‌فضایی و نظام‌نشانه‌ای در مراکز بزرگ­مقیاس است.

 

مدل عملیاتی پژوهش

در روند عملی پژوهش، متغیر نظام‌فضایی با زیر‌متغیر‌های نفوذ‌پذیری، پیوستگی- اتصال، بریدگی-انقطاع، یکپارچگی، فضای مابینی و فضاهای خالی شناخته می‌شوند، متغیر نظام‌نشانه‌ای با زیر‌متغیر‌های گرافیک‌های محیطی، تابلو‌ها، علامت‌های تجاری و نشانه‌های فضایی شناخته می‌شوند، متغیر رویدادپذیری با زیر‌متغیر‌های کنش، اشتیاق، مشارکت، هم‌سازی و هم‌زیستی شناخته می‌شوند و در نهایت متغیر حافظه با زیر‌متغیر‌های حافظه‌ی هم‌افزا، حافظه‌ی تجربه‌گرا و حافظه‌ی بصری و حافظه‌ی رویدادی شناخته می‌شوند.

جامعه‌ی آماری این پژوهش عبارت است از مراکز تجاری، ایران‌مال با مساحت ۱.۶۶۹.۵۰۴ مترمربع و دبی‌مال با مساحت ۱.۱۲۴.۰۰۰ مترمربع واجد شرایط بیشترین گونه ساخت فضای بزرگ مقیاس است. پلان‌های طبقات همکف به بالا به منظور بیشترین فضای رویداد و عملکرد در هر دو مجموعه تجاری انتخاب، و از طریق نگاشت [یا ثبت اصلاعات مکانی]¹⁷ و ردیابی¹⁸ ]یا مشاهده‌ی رفتاری]¹⁹ به توصیف رفتار انسان در فضا پرداخته شده است. با توجه به این­که ممکن است افراد پاسخ صادقانه‌ای به سوالاتی که آنچه در زندگی روزمره خود انجام می‌دهند را ارائه نکنند و یا ممکن است به دقت به یاد نیاورند چه کارهایی در فضا انجام داده‌اند، پژوهشگران از طریق نگاشت ‌رفتاری-شناختی به عنوان ابزار مشاهده‌‌ی دارای مزیت ثبت رفتار و تحلیل­های رفتاری به داده­ها دست یافتند. روند تجزیه و تحلیل داده‌ها در روش نگاشت‌رفتاری و شناختی ابتدا تهیه نقشه‌های پایه ایران‌مال و دبی‌مال، مشخص کردن طبقات مد نظر طبق متغیر‌های تحقیق، مشخص‌ کردن ورودی‌های مجموعه و فضاهای باز عملکردی منتهی به پلان‌ها و تعیین مقوله‌های رفتاری با تعاریف و کد‌های توسط پژوهشگران (فهرست نویسی رفتار‌های مشاهده شده- تعمیم رفتارها و در نهایت ترکیب دسته‌های مشاهده شده توسط پژوهشگران) و ردیابی به صورت انتخاب تصادفی افراد، در بازه‌ی زمانی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، ثبت رفتار‌ها و رویداد‌های غیر منتظره توسط کاربران مشاهده به منظور درک وقایع اتفاقی در فضای زیسته‌ی افراد، مانند رویداد‌های فضایی و در نهایت استفاده از سیستم شمارش بله- خیر توسط پژوهشگران، با بررسی دفعات وقوع و درجه بندی شدت عملکرد کاربر است. استراتژی اصلی برای نمونه‌گیری انتخاب روش تصادفی در فضا متناسب با حرکت کاربران است. دستاوردهای گردآوری و تحلیل داده­ها در شکل 2. برای نگاشت رفتاری، شکل 3. برای ردیابی، شکل 4. مربوط به رویدادپذیری و شکل 5. مربوط به نگاشت شناختی آورده شده است.

 

شکل۲. نگاشت رفتاری در مراکز خرید ایران‌مال، دبی‌مال (منبع: نگارندگان)

Figure2. Behavioral mapping in shopping centers Iran Mall, Dubai Mall

 

 

شکل۳. ردیابی در مراکز خرید ایران‌مال، دبی‌مال (منبع: نگارندگان)

Figure3. Tracking in shopping centers Iran Mall and Dubai Mall

 

شکل4. رویدادپذیری در مراکز خرید ایران‌مال و دبی‌مال (منبع: نگارندگان) 

Figure4. Event-ability in shopping centers Iran Mall and Dubai Mall

 

شکل۵. نگاشت شناختی در مراکز خرید ایران‌مال و دبی‌مال (منبع: نگارندگان)

Figure5. Cognitive mapping in shopping centers Iran Mall, Dubai Mall

بحث و یافته‌های تحقیق

شاخص‌های نظام‌فضایی در رویدادپذیری فضاهای بزرگ­مقیاس با تحلیل سازماندهی فضایی مرتبط هستند و عملکرد نظام‌فضایی در فضاهای بزرگ­مقیاس را تحت تاثیر قرار می‌دهند. نمود متغیر نفوذپذیری در فضاهای بزرگ­مقیاس و افزایش مشارکت کاربران، منجر به رویداد‌پذیری شده است. متغیر پیوستگی به ارتباط و اتصال فضا کمک می‌کند در نتیجه کاربران حرکت رو‌به­جلو را تجربه می‌کنند؛ بنابراین رویداد‌پذیری در این مولفه کاهش می­یابد. متغیر بریدگی و انقطاع از طریق کاهش طول مسیر و محور‌های اصلی شکل می‌گیرد که منجر به فضاهای خالی و مابینی می‌شود، بنابراین رویداد‌پذیری به شکل قابل توجه‌ای در فضاهای مابینی و خالی رخ می‌دهد. متغیر یکپارچگی فضا، می‌تواند به رویداد‌پذیری فضا کمک کند. متغیر ادراک بصری، میدان دید کاربران از یک مکان به مکان دیگر را نشان می‌دهد. ادراک بصری مطلوب از فضا نیز منجر به رویداد‌پذیری می‌شود.

شاخص‌های نظام‌نشانه‌ای در رویدادپذیری فضاهای بزرگ مقیاس با تحلیل نشانه‌های فضایی مرتبط هستند، و بر عملکرد نظام‌نشانه‌ای موثرند. پژوهشگران از طریق توصیف چگونگی توزیع رفتار کاربران در فضا به مقایسه چگونگی عملکرد گرافیک‌های محیطی و تابلو‌ها در مسیر‌یابی و به‌خاطرسپاری فضا پرداختند. گرافیک‌های محیطی و تابلو‌ها را می‌توان ارجح‌ترین متغیر نظام‌نشانه‌ای انتخاب کرد. نیمی بیشتر از کاربران از تابلو‌ها برای مسیر‌یابی استفاده کرده‌اند و در زمان‌های پرازدحام، تابلوها و گرافیک‌های محیطی به کاربران کمک کرده است تا مسیر و جهت خود را در فضای بزرگ مقیاس مراکز تجاری پیدا کنند. در هر دو نمونه تابلو‌های مسیریابی به منظور تسهیل جهت­یابی کاربران در راهرو‌های اصلی و ورودی‌های منتهی به آتریوم‌ها تاثیر گذار بوده است. اما در بخش رویداد‌پذیری و اشاره به موضوع به­خاطرسپاری، پژوهشگران پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها و ارکان تاثیرگذار بر حافظه‌ی انسان از منظر علوم‌شناختی، به این نتیجه رسیدند که تابلو‌ها و گرافیک‌های محیطی تنها در جهت‌یابی و در حافظه‌ی کوتاه مدت انسان ثبت می‌شود. بنابراین تابلو‌ها و گرافیک‌های محیطی در جهت یابی موثر ولی در به خاطرسپاری و رویداد‌پذیری فضا عملکرد ضعیف­تری نسبت به بقیه‌ی شاخص‌ها دارند.

شاخص‌های حافظه­ی شناختی در رویدادپذیری فضاهای بزرگ­مقیاس با مفاهیم تجربه­پذیری و رویداد‌پذیری در فضاها بررسی شدند. تجربه‌پذیری از ارکان اصلی حافظه بلند مدت است و مفهوم تجربه‌پذیری بیشتر با حافظه‌ی تجربه‌گرا و هم‌افزا ارتباط دارد. تابلو و علائم تجاری و گرافیک‌های محیطی معمولا در حافظه‌ی کوتاه مدت انسان ثبت می‌شود. ترئینات معماری نور، بافت و تضاد بصری در نقش‌های متنوع فضاهای مراکز تجاری منجر به شناخت توسط مغز کاربر در نتیجه منجر به ثبت فضا در حافظه می‌شود.که مربوط به بخش حافظه‌ی بصری انسان است.

نتیجه گیری

با توجه به تفسیری که مبتنی بر خوانش نظام‌فضایی و نظام‌نشانه‌ای در رویداد‌پذیری فضاهای بزرگ­مقیاس انجام شده است، نتایجی به شرح زیر است:

{۱} ارزیابی نظام‌فضایی موجب شناخت عوامل موثر بر رویداد‌پذیری و شناخت فضای زیسته می‌شود. تطبیق عوامل رویداد‌پذیری و تحلیل حالات و اثرات نظام‌فضایی با یکدیگر نشان می‌دهد که هرچه شاخص‌های نظام‌فضایی در طراحی مراکز بزرگ­مقیاس پرداخته شود و سهم بیشتری به سازماندهی فضایی مطابق با معیار‌های نظام‌فضایی داده شود، رویداد‌پذیری بیشتر موجب کنش و مشارکت کاربران می‌شود.

{۲} ارزیابی نظام‌نشانه‌ای منجر به شناخت عوامل موثر بر رویداد‌پذیری و مسیریابی کاربران است. براین‌اساس می‌توان از آن برای کمک به تشخیص بزرگ­مقیاسی فضاها از بابت سطح قابل پیمایش استفاده کرد. تطبیق عوامل رویداد‌پذیری و تحلیل حالات و اثرات نظام‌نشانه‌ای با یکدیگر نشان می‌دهد که هرچه شاخص‌های نظام‌نشانه‌ای در طراحی مجموعه­های بزرگ­مقیاس پرداخته شود، سهم بیشتری به سازماندهی فضایی مطابق با معیار‌های مسیریابی و به خاطرسپاری تعلق می­یابد، می­توان گفت رویداد‌پذیری بیشتر متاثر از نشانه‌های فضایی است.

{۳}به منظور پاسخ به خوانش نظام‌فضایی و نظام‌نشانه‌ای در رویداد‌پذیری فضاهای بزرگ­مقیاس می‌توان گفت نسبت نظام‌فضایی در رویداد‌پذیری فضا بیشتر از نظام‌نشانه‌ای است. سهم نظام‌نشانه‌ای در مسیریابی، به خاطرسپاری فضا در حافظه‌ی انسان بیشتر است.

{۴}تحلیل حالات و اثرات حافظه­ی شناختی ابزای برای شناخت فضا مبتنی بر عملکرد ذهن و مغز انسان در فضاهای بزرگ­مقیاس است. تحلیل نمود مفاهیم علم‌شناختی به منظور تشخیص و به خاطر‌سپاری فضا توسط حافظه‌ی انسان است. ارزیابی علم‌شناختی موجب به شناخت عوامل اثرگذار بر حافظه‌ی انسان و همچنین شناخت فضای زیسته و به خاطرسپاری آن در حافظه‌ی بلند مدت است. شاخص‌های نظام‌فضایی و نشانه‌ای بر شاخص‌های حافظه‌ی برهم کنشی، حافظه‌ی رویدادی، حافظه‌ی بصری و حافظه‌ی تجربه‌گرا منطبق می‌شود. تحلیل حالات و اثرات نظام‌فضایی بر حافظه‌ی رویدادی، برهم‌کنش و تجربه‌گرا منطبق می‌شود. تحلیل حالات و اثرات نظام‌نشانه‌ای بر حافظه‌ی بصری انسان از جنس ادراکات کاربران منطبق می‌شود.

یکی از قابلیت­های تعمیم‌های قابل توجه این پژوهش بسط روشی تحلیلی از منظر کارکرد حافظه‌ی انسان خواهد بود. به طور کلی حافظه‌ی انسان سهم مهمی در نظریه­ی طراحی دارد. چنین روشی بر یک رویه گام به گام نظام‌مند برای طراحی فضاهای بزرگ­مقیاس با سطح مطلوبی از رویدادپذیری، مسیریابی و به‌خاطرسپاری تمرکز خواهد کرد.

 

 

 

 

نقش نویسندگان

بررسی ادبیات، جمع‌آوری داده‌ها، تهیه متن دست‌نوشته، تجزیه و تحلیل، تفسیر‌داده‌ها توسط هانیه سادات افتخاری انجام شده است. راهبردهای مقاله، صورت­بندی موضوع و روش، اصلاح متن و بازنویسی ارکان مقاله و نتیجه­گیری توسط کاوه بذرافکن انجام شده است. ارائه­ی نکات مشورتی و اصلاحی توسط هما بهبهانی ایرانی انجام گرفته است.

تقدیر و تشکر

پژوهش منتج از رساله‌ی دکتری هانیه سادات افتخاری به راهنمایی کاوه بذرافکن و مشاوره‌ی هما بهبهانی ایرانی با عنوان تببین نسبت نظام‌فضایی و نظام‌نشانه‌ای در رویداد‌پذیری فضاهای بزرگ مقیاس مبتنی بر علوم‌شناختی و با حمایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات متحده عربی انجام شده است.

تعارض منافع نویسندگان

نویسندگان به­طورکامل از اخلاق نشر تبعیت کرده و از هرگونه سرقت ادبی، سوء رفتار، جعل داده‏ها و یا ارسال و انتشار دوگانه، پرهیز نموده‏اند و منافعی تجاری در این راستا وجود ندارد و نویسندگان در قبال ارائه اثر خود وجهی دریافت ننموده‏اند.

پی‌نوشت

 Spatial Research

 Spatial Studies

 Science of Cognition

 مفهوم تجربه‌گرایی در رویکرد پدیدارشناسی بر اساس ساختار تجربه مورد توجه قرار گرفته است. در زبان المانی برای معنای تجربه از دوکلمهErfahrung  ، Eelebins استفاده شده است. در لغت­نامه کالینز (Collins Dictionary) معنای واژه Erfahrung معادل تجربه‌ی شخصی و واژه Eelebins معادل تجربه زیسته که عبارتند از تجربه‌ی بی‌واسطه و حضوری از چیزی (Van manen, 1997,177)  به گفته‌ی ون مانن تجربه‌ی زیسته از طریق فضای زیسته روی می‌دهد و موقعیتی است که تجربه‌های زیسته در آن شکل می‌گیرد و در بعد رمانتیک معماری کیفیتی ذهنی از تجربه‌ی فردی ظاهر می‌شود.

 

 Hippocampal System

 Being

 The lived Experience of Architecture

 The Element of a Signs

 Pictographic System for Event

 Visual Systems

 Environmental Graphics

 Operating Signals

 Behavioral Mapping

 نقشه‌برداری رفتاری، تکنیکی است که در روان‌شناسی محیطی و زمینه‌های مرتبط برای ثبت رفتارها و حرکت افراد به طور سیستماتیک استفاده می‌شود نقشه‌های رفتاری اساسا ثبتی از محل زیسته افراد در فضا است، در واقع چه کاری انجام می‌دهند و چگونه رفتار آن‌ها در یک فضا توزیع می‌شود. این نقشه‌ها را می‌توان به صورت لایه به لایه با هم تلفیق کرد که این امر در نهایت تصویر واضحی از الگوی کلی فعالیت‌های ایستا ارائه می‌دهند (Bechtel&Zeisel, 1987).

 

 Cognitive Mapping

 نقشه‌برداری شناختی، تکنیکی است که در روان‌شناسی محیطی و با توجه به قابلیت‌های آن براي مدیریت حجم وسیعی از داده‌ها، استخراج سـاختار و محتـواي ذهنی افراد، مدلسازي عملکرد ذهن افراد، یـادگیـري تعـاملی و بهبـود شـناخت و ارائـه اطلاعـات تصویري قابل درك، استفاده می‌شود(Zarghami, Azar. 2015).

 

 تبدیل به نقشه‌کردن رفتارها، به سادگی، با ثبت رویداد‌ها بر روی یک نقشه پایه (پلان) از فضا یا محدوه‌ی مطالعه انجام می‌شود. این شیوه برای نشان‌دادن رفتار انسان در فضا در اوقات مختلف رور یا مدت زمان طولانی به منظور درک رویداد‌های فضایی ترسیم می‌شود.

 

 Tracking

 برای مشاهده حرکت انسان در یک فضای بزرگ و یا برای مدت زمان طولانی، مشاهده‌گر می‌تواند به صورت مشخص، مردم را بدون اینکه متوجه شوند، دنبال کند و رفتارشان را ثبت کند. به این تکنیک تعقیب سایه به سایه گفته می‌شود.

 

 

منابع

افتخاری، هانیه ­السادات؛ بذرافکن، کاوه؛ و ایرانی بهبهانی، هما. )1402(. تبیین نسبت نظام فضایی و نشانه ای در رویدادپذیری فضاهای بزرگ مقیاس )مطالعه‌ی موردی: راسته‌ی سبزه میدان و بازار مسگرها در بازار بزرگ تهران، باغ نظر، (20)120، ۵-۱۶ 

دیویی، جان. (۱۴۰۱). هنر به منزله‌ی تجربه (ترجمه مسعود علیا). تهران: انتشارات ققنوس.

مالگریو، هری فرانسیس. (۱۳۹۵). مغز معمار: علوم اعصاب، خلاقیت و معماری(ترجمه کریم مردمی، سیما ابراهیمی). تهران: انتشارات هنر و معماری قرن.

·       Bahle, B., Thayer, D. D., Mordkoff, J. T., & Hollingworth, A. (2019). Working Memory: Features From multipe remembered object produce parallel, Coactive Guidance of Attention In Visual Search. Journal of Experimental Psychology, 19(10).

·       Bliss, T. V., Collingridge, G. L., Morris D Phil, FRS, R. G., & Reymann, K. G. (2018). Long-term potentiation in the hippocampus: discovery, mechanisms and function. Neuroforum, 24(3), A103-A120.‏

·       Ding, N. (2020). The effectiveness of evacuation signs in buildings based on eye tracking experiment. Natural Hazards, 103, 1201-1218.

·       Clarke, D.(1982). Descartes’ Philosophy of Science, Manchester: Manchester University Press.

·       Dovey, K. (2010). Becoming Places: Urbanism/Architecture/Identity/Power. London & NY: Routledge.

·       Fonseca, R. (2011). Reading pictograms and signs-the need for visual literacy (Master's thesis, University of Stavanger, Norway

·       Ferro, A., Bonivento, C., Delvecchio, G., Bellani, M., Perlini, C., Dusi, N., ... & Brambilla, P. (2017). Longitudinal investigation of the parietal lobe anatomy in bipolar disorder and its association with general functioning. Psychiatry Research: Neuroi

·       Freedman, D. J. (2007). Exploring the roles of the frontal, temporal, and parietal lobes in visual categorization. Neuroscience of rule-guided behavior, 391-418.‏

·       Goka, R., Moroto, Y., Maeda, K., Ogawa, T., Shih, H. C., & Haseyama, M. (2024, May). Masked modeling-based action event prediction considering bidirectional time-series in soccer. In International Workshop on Advanced Imaging Technology (IWAIT) 2024 (Vol.

·       Hale, J.(2017). Merleau-Ponty for Architecture, Oxon/NewYork: Routledge.

·       Holmes, K., Hughes, M., Mair, J., & Carlsen, J. (2015). Events and sustainability (pp. 1-206). Abingdon: Routledge

·       Jaime, K., Torres, G., Ramos, F., & Garcia-Aguilar, G. (2014). A cognitive architecture for visual memory identification. International Journal of Software Science and Computational Intelligence (IJSSCI), 6(2), 63-77.‏

·       Janzen, G., & Van Turennout, M. (2004). Selective neural representation of objects relevant for navigation. Nature neuroscience, 7(6), 673-677.‏

·       Kreider, K. (2013). Poetics and Place: The Architecture of Sign, Subject and Site. IB Tauris

·       Krestinskaya, O., Fouda, M. E., Benmeziane, H., El Maghraoui, K., Sebastian, A., Lu, W. D., ... & Salama, K. N. (2024). Neural architecture search for in-memory computing-based deep learning accelerators. Nature Reviews Electrical Engineering, 1-17.

·       Makanadar, A. (2024). Neuro-adaptive architecture: Buildings and city design that respond to human emotions, cognitive states. Research in Globalization, 100222.‏

·       Moystad, O. (2019). Cognition and the Built Enviroment. Published by Routledege. New York.

·       Pascu, N. E., Adir, V., Adir, G., & Vîlcea, E. J. (2022). SIGNS, SYMBOLS, PICTOGRAMS-GRAPHICS BEYOND THE BOUNDARIES OF SPOKEN LANGUAGES. Journal of Industrial Design and Engineering Graphics, 17(1), 25-28.

·       Rosa, C., & Morais, R. (2022). Classes of signs in Pictograms: a case study. The International Journal of Visual Design, 16(2), 19.‏

·       Tschumi, B. (1996). Architecture and disjunction. MIT press.‏

·       Turnau, I., & Frutinger, A. (1991). "Signs and Symbols. Their Design and Meaning", Adrian Frutinger, London 1989:[recenzja]. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 39(3).‏

·       Vaghi, K., VojnovicCalic, T. & Ohliger, A. (2021). Lived Experience as a Basis for Design: a Design Studio Kindergarten Project. Dimensions of Architectural Knowledge, DOI:10.14361, 62-75.

·       Wang, X., Ye, Y., & Chan, C. K. C. (2019). Space in a social movement: A case study of occupy central in Hong Kong in 2014. Space and Culture, 22(4), 434-448.

·       Werner, S. & Schindler, l. (2004). The Role of Spatial Reference Frames in Architecture. Environment and behavior, 36(4), 461-482.

·       Xu, L., Zhou, Y., Yan, Y., Jin, X., Zhu, W., Rao, F., Xiaokang, Y., & Zeng, W. (2024). ReGenNet: Towards Human Action-Reaction Synthesis. In Proceedings of the IEEE/CVF Conference on Computer Vision and Pattern Recognition (pp. 1759-1769).

 

 

 

The Role of Cognitive Memory in Large-scale Shopping Malls

(Case Studies: Iran Mall and Dubai Mall)

 

Abstract

Understanding interdisciplinary issues in architectural design leads to the development of a methodology for the research process. The research process seeks to redefine design challenges by answering of research questions. It seems that the architectural design process has also transformed itself to keep pace with developments both in the social context and in terms of the importance of interdisciplinary issues. Changing the architectural research process according to the requirements of each time has been proposed in order to connect the design factors in a multi-directional way and respond to new challenges.

In the tradition of interdisciplinary research in architecture and the humanities since the 1980s, the relationship between human behavior in space has often been measured in the form of behavioral sciences. This research, using cognitive sciences, aims to address the nature of man and his cognitive aspects, with regard to the recognition of the mind and memory as an essential part of the experience of architectural space. In this regard, a conceptual understanding of the impact of spatial eventfulness on human memory is examined. The purpose of this research is to explain the relationship between the spatial system and the sign system on the eventfulness of large-scale spaces based on cognitive sciences. That creates new opportunities to redefine the problem according to the current conditions, such as the importance of cognitive sciences in the direction of spatial system strategy and sign system in the architectural design. It seems that the spatial system has had a profound impact on the design and event-taking process of large-scale spaces, in such a way that it has also been able to transform the core of the process and production of architecture from the perspective of spatial indicators. The sign system is of great importance in recognizing spatial pieces, and the indicators of the sign system, in the form of symbolic features, have been able to reproduce the process of producing the content of spatial cognition.

The method of this research is qualitative and in some analyses, quantitative analysis will be carried out in a combined and mixed nature, with an interpretive paradigm orientation. And the information will be collected through field research, including the use of existing information, observation and tracking. On the one hand, various manifestations of the spatial system and on the other hand, manifestations of the sign system are categorized, in which the focus is on providing the qualitative components needed to design spatial organization in crowded spaces through behavioral mapping. On the other hand, in order to analyze and analyze space, a quantitative cognitive method has been used through the space syntax technique. This relationship is analyzed with the help of logical reasoning. In order to implement the result on real manifestations, large-scale commercial centers in Iran and the United Arab Emirates and their users are evaluated as the research community. The achievement of this research shows that these two systems, spatial and sign, have different uses and effects on the Event-driven of space. The spatial system advances the field of Event-driven endogenously, directly, and immediately through spatial perception and experience, and the sign system indirectly and leads to the recognition of spatial fragments and recording in memory through recording and rereading.

 

 

Keywords: Architecture, Spatial Studies, Cognitive Sciences, Behavioral Mapping, Cognitive Mapping.

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  

[2]  

[3]  

[4]  

[5]  

[6]  

[7]  

[8]  

[9]  

[10]  

[11]  

[12]  

[13]  

[14]  

[15]  

[16]  

[17]  

[18]  

[19]  

 

 

 

 

---