نقد مقوله یأس در اشعار اخوان ثالث با رویکرد قرآن و احادیث ائمه اطهار
محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسیعذرا حاتمی 1 , سید مجید تقوی بهبهانی 2 , پروین دخت مشهور 3
1 - زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
2 - زبان و ادبیات فارسی،دانشکده ادبیات ، دانشگاه آزاد مشهد ، مشهد ، ایران
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور
کلید واژه: قرآن, احادیث, یأس و ناامیدی, پوچ‌گرا, اخوان ثالث.,
چکیده مقاله :
در این پژوهش که به شیوه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی – تحلیلی نوشته شده است، در صدد است که ضمن اشاره به واژه یأس و ناامیدی و این¬که ریشه آن در تفکرات غربی (نیهیلیسم) می‌باشد؛ به این پرسش پاسخ دهد که آیا ناامیدی در اشعار اخوان ثالث ناشی از تفکرات نیهیلیستی می‌باشد یا خیر؟ یاس و ناامیدی در ادبیات معاصر بعد از 1320 ش آغاز می‌شود و با کودتای 28 مرداد 1332 ش به اوج می‌رسد. در همین زمان جامعه، به دلایل سیاسی و اجتماعی تاثیر زیادی بر شعر شاعران این دوره نهاد. نوعی ناامیدی که پس از کودتای 28 مرداد بر اشعار شاعران این دوره با توجه به برهه زمانی که داشت در اشعار اخوان ثالث نیز بی‌تاثیر نبوده است و موجبات غلبه یاس و ناامیدی و تاثیرات آن در اشعارش، باعث شد که او به بیان احساسات خود در این زمینه بپردازد. این پژوهش بر آن است به معرفی کلمۀ یأس از منظر علم ریشه‌شناسی بپردازد و مفاهیم گوناگون این کلمه را از دیدگاه اسلامی، ادبی و فلسفی بیان کند. سپس به نقد اشعار یأس‌آلود مهدی اخوان پرداخته و از آن¬جا که ریشۀ تفکر پوچ‌گرایی از مکاتب غربی نشأت گرفته است با بررسی دیدگاه دو فیلسوف پوچ‌گرای غرب، اسپینوزا و نیچه، دیدگاه این فلاسفه را بیان کرده و تأثیر این دیدگاه را در اشعار اخوان بیابد. راه‌کار اساسی مقاله به دین مقدس اسلام اشاره گردیده که با احادیث و روایات ائمه اطهار و آیات قرآنی راه سعادت و خوشبختی انسان را در پیرامون قرآن و حدیث جستجو می‌کند. بی‌تردید مطالب مطرح شده در قرآن و حدیث می‌تواند اصلی‌ترین معیار در این نقادی برای ما باشد.
در این پژوهش که به شیوه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی – تحلیلی نوشته شده است، در صدد است که ضمن اشاره به واژه یأس و ناامیدی و این¬که ریشه آن در تفکرات غربی (نیهیلیسم) می‌باشد؛ به این پرسش پاسخ دهد که آیا ناامیدی در اشعار اخوان ثالث ناشی از تفکرات نیهیلیستی می‌باشد یا خیر؟ یاس و ناامیدی در ادبیات معاصر بعد از 1320 ش آغاز می‌شود و با کودتای 28 مرداد 1332 ش به اوج می‌رسد. در همین زمان جامعه، به دلایل سیاسی و اجتماعی تاثیر زیادی بر شعر شاعران این دوره نهاد. نوعی ناامیدی که پس از کودتای 28 مرداد بر اشعار شاعران این دوره با توجه به برهه زمانی که داشت در اشعار اخوان ثالث نیز بی‌تاثیر نبوده است و موجبات غلبه یاس و ناامیدی و تاثیرات آن در اشعارش، باعث شد که او به بیان احساسات خود در این زمینه بپردازد. این پژوهش بر آن است به معرفی کلمۀ یأس از منظر علم ریشه‌شناسی بپردازد و مفاهیم گوناگون این کلمه را از دیدگاه اسلامی، ادبی و فلسفی بیان کند. سپس به نقد اشعار یأس‌آلود مهدی اخوان پرداخته و از آن¬جا که ریشۀ تفکر پوچ‌گرایی از مکاتب غربی نشأت گرفته است با بررسی دیدگاه دو فیلسوف پوچ‌گرای غرب، اسپینوزا و نیچه، دیدگاه این فلاسفه را بیان کرده و تأثیر این دیدگاه را در اشعار اخوان بیابد. راه‌کار اساسی مقاله به دین مقدس اسلام اشاره گردیده که با احادیث و روایات ائمه اطهار و آیات قرآنی راه سعادت و خوشبختی انسان را در پیرامون قرآن و حدیث جستجو می‌کند. بی‌تردید مطالب مطرح شده در قرآن و حدیث می‌تواند اصلی‌ترین معیار در این نقادی برای ما باشد.
1ـ « قرآن کریم»، ترجمۀ مکارم شیرازی.
2ـ علی ابن ابی طالب، (1385). «نهج البلاغه»، ترجمه محمد دشتی، قم: غرفت الاسلام.
3ـ اخوان ثالث، مهدی، (1370). «آخر شاهنامه»، تهران: مروارید. صص147ـ135.
4ـ --------، ----، (1370)، «ارغنون»، تهران: مروارید.
5ـ --------، -----، (1360)، «از این اوستا»، تهران: مروارید.
6ـ -------، -----، (1348)، « بهترین امید» : روزن.
7ـ -------، -----، (1368)، «در حیات کوچک پاییز در زندان»، تهران: بزرگمهر.
8ـ ------، ------، (1370)، «زمستان»، تهران: مروارید.
9ـ ------، ------، (1357)، «زندگی می¬گوید اما باید زیست»، تهران: توکا.
10ـ پاپکین ریچارد هنری، آوروم استرول، (1923)، «کلیات فلسفه»، ترجمه: جلال الدین مجتبوی، تهران: حکمت.
11ـ تقوی بهبهانی، سید نعمت، (1391)، « ناصر خسرو و کلام آلامی»، مشهد: دستور.
12ـ حسینی بهاران چی، سید محمد، (1385)، «محرمات اسلام»: عطر عترت.
13ـ کریمی نسب، خداداد، (1401)، «کتاب یاس و امید در اشعار مهدی اخوان ثالث»: سنجش و دانش.
14_ کریمی نسب، خداداد، (1398)، «تحلیل مفهوم و شاخصه¬های یاس در اشعار مهدی اخوان ثالث ارایه شده»، سومین کنفراس بین¬الملی ادبیات و زبان¬شناسی: تهران کریمی.
15_ نسب، خداداد، (1398)، «تحلیل مفهوم و شاخصه¬های امید در اشعار مهدی اخوان ثالث ارایه شده»، سومین کنفراس بین¬الملی ادبیات و زبان¬شناسی: تهران.
16_ خمینی، روح الله، (1321)، «شرح حدیث جنود عقل و جهل»، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
17_ دستغیب، عبدالحسین، (1375)، «گناهان کبیره»، ج1: غدیر.
18_ دهخدا، محمد، (1377)، «فرهنگ لغت فارسی»، تهران: دانشگاه تهران.
19_ سبزواری، حاج ملاهادی، (1360)، «شرح منظومه»، به اهتمام مهدی محقق و ایزتسو، تهران: لاله تهران.
20_ سجادی، جعفر، (1362)، «فرهنگ معارف اسلامی»، تهران: مؤلفان و مترجمان ایران.
21_ شفیعی کدکنی، محمد رضا، (1380)، «ادوار شعر فارسی»، تهران: سخن.
22_ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، «وسایل الشیعه»، ج9، قم: مؤسسه آل البیت لاحیای التراث.
23_ طاهباز، سیروس، (1370)، «مجموعه کامل اشعار نیما یوشیج»، تهران: نگاه.
24_ طباطبایی، محمد حسین، (1371)، «ترجمه تفسیر المیزان»، جلد 4، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
25_ فروزان‌فر، بدیع الزمان، (1361)، «احادیث معنوی»، تهران: دانشگاه تهران.
26_ گلزاده غفوری، علی، (1356)، «یادداشت‌هایی درباره نیهیلیسم»: فرهنگ اسلامی.
27_ لاهیجی، شیخ محمد، (1337)، «شرح گلشن راز شبستری»، با مقدمه کیوان سمیعی، تهران: محمودی.
28_ مجلسی، محمد باقر، (1394)، «بحار الانوار موضوع احادیث ائمه»، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
29_ مختاری، محمد، (1372)، «انسان در شعر معاصر»، تهران: توس.
30_ مطهری، مرتضی، (1373)، «آشنایی با قرآن»، قم: صدرا.
31_ مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، «تفسیر نمونه»، ج13، تهران: دارالکتب السلامیه.
32- مصطفوی، حسن، (1360)، «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم»، ج14: ترجمه و نشر کتاب.
33-نیچه، فریدریش ویلهلم، (1377)، «اراده معطوف به قدرت»، ترجمه مجید شریف: تهران: جامی.
34_ نیچه، فریدریش ویلهلم، (1394) ، «انسانی بسیار انسانی»، ترجمه سعید فیروز آبادی، تهران: جامی.
35._ نیچه ، فریدریش ویلهلم، (1352)، «چنین گفت زرتشت»، ترجمه داریوش آشوری، تهران: نیلی.
36_ یوشیج، نیما ، (1370)، «مجموعه اشعار»، تهران: نگاه.
