تبیین جایگاه و کاربرد پرونده شخصیت در حقوق ایران، فرانسه و اسناد بین المللی؛ نگاهی به جایگاه حقوق بشر بین المللی

محورهای موضوعی : حقوق بین الملل

مریم سلیمانی ¹ , نغمه فرهود ² , سید باسم موالی زاده ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، پردیس علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. / دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد اندیمشک، دانشگاه آزاد اسلامی، اندیمشک، ایران.
3 - استادیار، گروه حقوق، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/05/14 تاریخ پذیرش : 1403/08/25 تاریخ انتشار : 1403/10/07

کلید واژه: پرونده شخصیت, حقوق ایران, حقوق فرانسه, اسناد بین المللی ,

چکیده مقاله :

از بدو تشکیل جوامع انسانی همواره عکس‌العمل‌های متفاوتی در مقابل پدیده مجرمانه اعمال ‌شده است. در گذشته در تعیین میزان کیفر توجهی به شخصیت مجرم ‌نمی‌شد و صرفاً جرم و تبعاتش مورد توجه قرار می‌گرفت. با ظهور مکتب اثباتی، شخصیت مجرم «این نورسیده حقوق کیفری» توجه همگان را به خود معطوف نمود. تحقق عدالت کیفری نه تنها با لحاظ عمل مجرمانه، بلکه همراه با توجه به شخصیت بزهکار و شناخت شرایطی که منجر به ارتکاب جرم می‌شد، مد نظر قرار گرفت. از اوایل قرن بیستم به منظور اتخاذ واکنش متناسب با شخصیت مجرم در راستای وصول به اهداف اصلاح و درمان بزهکار و برنامه‌ریزی کارآمد جهت پیشگیری از تکرار جرم، ضرورت تشکیل پرونده شخصیت، در کنار پرونده کیفری احساس گردید. پرونده شخصیت، به عنوان مقدمه ضروری اصلاح مجرمان، پرونده‌ای است که حاوی اظهارنظر متخصصان روان‌شناسی، روان‌پزشکی، روان‌کاوی و مددکاری اجتماعی پیرامون شخصیت بزهکار است تا دست‌اندرکاران عدالت کیفری از طریق توسل به محتویاتش، اقدام به تطبیق مجازات با شخصیت بزهکار نمایند. در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 ضمن مواد 203 و 286 تشکیل پرونده شخصیت صراحتاً نسبت به بزرگسالان و اطفال پیش‌بینی گردیده است. در راستای این تغییرات در قانون مجازات اسلامی 1392 برخی سازوکارهای نوین پیشنهادی مانند جایگزین‌های حبس، آزادی مشروط، تعلیق اجرای مجازات، تعویق صدور حکم، معافیت از کیفر که مستلزم تطبیق واکنشی مناسب با شخصیت بزهکار می‌باشند، بدون تشکیل پرونده شخصیت کاربردی ندارد.

چکیده انگلیسی:

Since the formation of communities, there have been different reactions to the phenomenon of crime. In the past, in the process of defining the punishment, offender’s character was not taken into consideration but only the crime and its consequences. By positivism school, the offender’s character, “this newly emerged in criminal law”, was taken into consideration. Since then, criminal justice was realized not only according to the crime but also with respect to the offender’s character and understanding the circumstances which led to the commission of a criminal act. Since early twentieth century, it was felt the necessity of filing character dossier alongside with the criminal case in order to adopt a response proportional to the offender’s character to achieve refinement and treatment goals and to plan effectively the prevention and recidivism programs. Character dossier which is necessary to reform criminals is a record containing the comments by specialists in psychology, psychiatrist, psychologist and social workers about the criminal’s character in order to be used by the authorities to adjust the punishment to offender’s character. In Criminal Procedure Law 2013, Articles 203 and 286 predicts explicitly the character dossier filed against adults and also children. Obviously, according to changes in the Islamic Penal Code in 2013, some new proposed mechanisms including alternatives to imprisonment, probation, suspension of punishment, postponed sentencing, exemption from punishment all of which require appropriate response to the offender’s character, are not applicable without filing character dossier.

منابع و مأخذ:

1390.
- بابایی، محمدعلی، جرم ­شناسی بالینی تحولات مفهوم حالت خطرناک، تهران، انتشارات میزان، 1390.
- ـــــــــــــــ ، جایگاه قانونی توسل به شاخص ­های زیستی ـ روانی ـ اجتماعی در تشخیص حالت خطرناک، مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره 16-15، 1384.
- بولک، برنار، کیفرشناسی، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ ششم، تهران، انتشارات مجد، 1387.
- خالقی، علی، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، چاپ بیست و سوم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1394.
- رجبی، امین، شرح آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشور، 1382.
- رستمی تبریزی، لمیاء، «نقش مرحله پساکیفری در پیشگیری از تکرار جرم با تکیه بر بزهکاری زنان»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 61، 1392.
- سبزواری‌نژاد، حجت، حقوق جزای عمومی، جلد سوم، چاپ دوم، تهران، انتشارات جاودانه جنگل، 1394.
- شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای عمومی، جلد سوم، چاپ اول، تهران، انتشارات مجد، 1393.
- شاملو، باقر؛ گوزلی، مهدی، پرونده شخصیت در حقوق کیفری ایران و فرانسه، آموزه­ های حقوق کیفری، شماره 2، 1390.
- شاهرخی، حمید،؛ مرادی، هادی، قاضی کیفری و لزوم تشکیل پرونده شخصیت، مجله اصلاح و تربیت، شماره 52، 1384.
- صلاحی، جاوید، اساس و مبانی جرم‌شناسی، چاپ اول، تهران، انتشارات جاودانه جنگل، 1391.
- ــــــــــــــ ، کیفرشناسی، تهران، انتشارات میزان، 1386.
- طهماسبی، جواد، آیین دادرسی کیفری، جلد دوم، چاپ اول، تهران، نشر میزان، 1394.
- غلامی، حسین، «پذیرش فرهنگ زندان»، مجله پژوهش حقوق و سیاست، سال چهارم، شماره 7، 1387.
- کی‌نیا، مهدی، روان‌شناسی جنایی، چاپ دوم، تهران، انتشارات رشد، 1384.
- گلدوست جویباری، رجب، آیین دادرسی کیفری، چاپ اول، تهران، انتشارات جنگل، 1393.
- مصدق، محمد، آیین دادرسی کیفری، چاپ دوم، تهران، انتشارات جنگل، 1393.
- مؤذن‌زادگان، حسنعلی، «پرونده شخصیت متهمان و ضرورت تشکیل آن در مرحله تحـقیقات مقـدماتی دادرسـی کیـفری»، فصـلنامه پژوهش حـقوق، سـال دوازهم، شماره 30، 1389.