نقش معماری نمای حیاط میانی در تنظیم کیفیت فضای باز و بستۀ خانه¬های قاجاری (مورد پژوهی: محلۀ آخوند قزوین)
محورهای موضوعی : جامعه شناسی، علوم اجتماعی و اقتصاد
وحید کشتکار خالص
1
(کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران)
محسن افشاری
2
(استادیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران)
کلید واژه: معماری نما, تنظیم کیفیت فضایی, فضای باز و بسته, خانه¬های قاجاری, قزوین,
چکیده مقاله :
معماری نمای حیاط میانی خانه¬های تاریخی قاجاری، به عنوان یک لایةه منحصر به فرد، حول حیاطِ میانی خانه¬های تاریخی قاجاری شکل گرفته است. نماها در دور حیاط، دارای ویژگی¬هایی هستند که موجب تنظیم کیفیت فضایی در دو فضای باز و بسته می¬شوند. این ویژگی¬ها قابل شناسایی و بررسی هستند. اهداف این پژوهش شناسایی و بررسی ویژگی-های موثر در تنظیم کیفیت فضایی و سنجش هر یک از ویژگی¬های به‌دست آمده از خانه¬های تاریخی قاجاری محلةه آخوند شهر قزوین است. در این پژوهش ماهیت داده¬ها به صورت کیفی انتخاب شده و همچنین روش پژوهش به صورت توصیفی-تاریخی است. در این پژوهش سعی شده به واسطۀ بررسی اسناد کتابخانه¬ای و بازدید میدانی از مورد پژوهی، ویژگی¬های معماری نمای حیاط میانی در تنظیم کیفیت فضایی استخراج شود؛، سپس در دسته¬بندی مشخصی قرار بگیرند و هر یک مورد بررسی و سنجش قرار بگیرند. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می¬دهد که معماریِ نما، لایهة¬ای نیم شفافی هستند که فضای بسته را پوشش می¬دهند. ویژگی¬هایی که شناسایی شده¬اند، مانند سامانه¬ای یکپارچه با یکدیگر، پیوند خورده¬اند و بر روی هم تاثیر می-گذارند. معماری نماها دارای ویژگی¬¬هایی هستند که در سه سطح پیشنهادی، مورد بررسی قرار گرفتند. سطح اول «موضوعات مفهومی» شامل انعطاف¬پذیری، محرمیت و ارتباط با طبیعت؛ سطح دوم «تنظیم شرایط محیطی» که شامل فاصله از سطح زمین، تعدیل نور و تهویه مطلوب می¬شود؛ سطح سوم «جزئیات» است که شامل تزئینات، جزئیات شکلی می¬شود.
The architectural facade of the central courtyard in Qajar-era historical houses represents a unique layer that has evolved around the central courtyard. These facades possess characteristics that regulate the spatial quality between open and enclosed spaces. This research aims to identify and analyze the influential features in spatial quality regulation and to assess each of these features in the Qajar-era historical houses of the Akhund neighborhood in Qazvin city. This study employs a qualitative data approach with a descriptive-historical research methodology. Through an examination of library documents and field observations of the case study, the research extracts the architectural features of the central courtyard facade that contribute to spatial quality regulation. These features are subsequently categorized and individually assessed. The findings indicate that the facade architecture forms a semi-transparent layer enveloping the enclosed space. The identified features are interconnected as an integrated system, exerting mutual influences. The facade architecture's characteristics are examined across three proposed levels: 1. Conceptual Themes: Including flexibility, privacy, and connection with nature. 2. Environmental Condition Regulation: Encompassing elevation from ground level, light modulation, and optimal ventilation. 3. Details: Comprising decorative elements and formal details. These architectural features of the courtyard facade function cohesively to modulate the spatial quality between open and enclosed areas in Qajar-era houses.
آصف¬زاده، محمدباقر(1374). قزوین در گذرگاه هنر. چاپ اول. قزوین: انتشارات بحرالعوم.
الکساندر، کریستوفر(1398). معماری و راز جاوانگی. (ترجمه مهرداد‌قیومی بیدهندی). چاپ پنجم، ویراست دوم. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
اینووه، ماساجی(1390). سفرنامۀ ایران. (ترجمه هاشم‌رجب¬زاده). تهران: انتشارات طهوری.
بهرامی‌برومند، مرضیه(1397). دیگری در اندرونی؛ واکاوی فضای جنسیتی. چاپ دوم. تهران: انتشارات تیسا.
پاکزاد، جهانشاه(1382). پدیدار شناسی نمای ساختمان‌های مسکونی و سیر تکوینی توقعات از آن.نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی. شماره 14.
پیرنیا، محمد کریم(1371). سبک‌شناسی معماری ایرانی، تدوین غلامحسین‌معماریان. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
پیرنیا، محمد کریم(1392). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین غلامحسین‌معماریان. چاپ بیستم. تهران: موسسه فرهنگی سروش دانش.
پرهیزکاری، مهرزاد(1390). مجموعه مقالات قزوین با نگاهی به بلدیه. دفتر دوم. قزوین: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین.
جلالی میلانی، سمیه. نژاد ابراهیمی، احد. بیتی، حامد و وندشعاری، علی(1399). فهم افکار و ذهنیات دخیل در شکل گیری جزئیات و آرایه های نمای خانه‌های قاجاری (بررسی موردی نمای خانه سرخه‌ای). فرهنگ، معماری و شهرسازی اسلامی(دانشگاه هنر اسلامی تبریز). بهار و تابستان-99. سال پنجم، شماره 1. صص 185-162
حائری مازندرانی. محمدرضا(1395). خانه، فرهنگ، طبیعت در معماری ایران. تهران: نشر مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری
حضرتی، محمدعلی(1389). دریچه¬ای به دروازه بهشت. قزوین: انتشارات سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان قزوین.
دبیرسیاقی، سید محمد(1381). سیر تاریخی بنای شهر قزوین و بناهای آن از آغاز تا سال 1320 هجری شمسی. چاپ اول. قزوین: انتشارات سازمان میراث فرهنگی قزوین و حدیث امروز
رایس، کلارا کولیور(1383). زنان ایرانی و راه‌ورسم زندگی آنان. (ترجمه اسدالله آزاد). تهران: کتابدار
رحمانی،سارا و ندیمی، حمید(1398). تاملی در کیفیت و معنی محیط. مجله باغ نظر، اردیبهشت 1398، شماره 51-60
شاهچراغی، آزاده (1382). جهان بدون مرز، فضا بدون مرز. نشریه معماری و شهرسازی. شماره 59-62
شولتز، کریستیان نوربرگ (1393). وجود، فضا و معماری. (ترجمة ویدا نوروز برازجانی). چاپ اول. تهران: انتشارات پرهام نقش
سامه، رضا(1396). تاملی بر مفهوم کیفیت بر معماری. دو فصلنامه اندیشۀ معماری، نشریۀ علمی، سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان 1397، صص44-64
صالحی‌پور، علی. اعتصام، ایرج و مفیدی‌شمیرانی، سید مجید(1399). بازشناسی ساختار فضای باز حیاط و تعامل آن با جداره‌های شفاف در خانه های تاریخی شهر اردبیل. دوفصلنامۀ اندیشۀ معماری، نشریۀ علمی، سال چهارم، شمارة هشتم، پاییز و زمستان 1399 ،صص 202-22.
طاهر طلوع‌دل، محمد صادق و اشرف‌سادات، سیده(1397). آرامش در خانه ایرانی. چاپ اول. تهران: نشر دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
گلریز سید محمدعلی(1337). مینودر یا باب الجنه قزوین تاریخ و جغرافیای تاریخی قزوین. جلد اول. تهران: انتشارات طه.
گروت، لیندا و وانگ، دیوید(1398). روش¬های تحقیق در معماری. (ترجمه علیرضا عینی¬فر). چاپ دهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران
گروتر، یورت کورت(1397). زیبایی‌شناسی در معماری. (ترجمه جهانشاه پاکزاد و همایون عبدالرضا). چاپ دوم، ویراست دوم. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی
لیتروبارو، دیوید و مصطفوی، محسن(1389). معماری سطوح. (ترجمه مصطفی کیانی). چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه هنر
لینج، کوین(1395). سیمای شهر. (ترجمه منوچهر مزینی). چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مجابی، سید مهدی(1388). در جستجوی هویت شهری قزوین. چاپ اول. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
معماریان، غلامحسین(1375). آشنایی با معماری مسکونی ایران گونه شناسی درونگرا. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
معماریان، غلامحسین(1393). مبنای طراحی معماری. چاپ اول. تهران: انتشارات نغمه نو اندیش.
منصوری، سید امیر و دیزانی، احسان(1395). سیر تحول سازمان فضایی شهر قزوین از ابتدا تا دوران معاصر.. چاپ اول. تهران: نشر پژوهشکده نظر.
نعمت‌گرگانی، ام‌البنین(1375). پیشینة نور در معماری و وسایل روشنایی در هنر دوران اسلامی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی. دانشگاه تهران.
نوایی، کامبیز و حاجی‌قاسمی، کامبیز(1390). خشت‌وخیال. تهران: انتشارات سروش.
-Edwards, Brain. Sibley, Magda. Hakmi, Mohamad and Land, peter(2013). Courtyard hosusing past, present and future. Taylor and Francis group.
Nooraddin, H. (1998). Al -fina', in -between spaces as an urban design concept: Making public and private places along streets in Islamic cities of the Middle East. Urban Design International, 3( 1 -2), 65 -77.
URL1: https://www.iranboom.ir/didehban/yademan-ha/11143-khane-zarnegar.html(1400/05/15)
URL2:https://www.isna.ir/news/qazvin-21966/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%88-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%B4-%D8%AC%D9%87%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C(1400/05/1(
