بررسی تطبیقی بیع اقساطی در حقوق ایران، اسلام و کنوانسیون وین 1980

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی

جلال سلطان احمدی ¹ ( دانشیار گروه حقوق ، دانشگاه پیام نور، تهران ، ایران )
یوسف ابراهیمی ² ( دانشجوی دوره دکتری حقوق‌خصوصی، دانشگاه پیام نور؛ مرکزتحصیلات تکمیلی تهران(نویسنده مسئول) )

تاریخ دریافت : 1403/03/26 تاریخ پذیرش : 1403/03/26 تاریخ انتشار : 1403/12/27

کلید واژه: بیع, بیع اقساطی, مبانی بیع اقساطی, حقوق ایران, فقه اسلام, کنوانسیون وین,

چکیده مقاله :

يکي از مرسوم¬ترين شيوه¬هاي خريد و فروش به ويژه در ميان تجّار، انعقاد قرارداد به نحو اقساطي بوده و مضافاً قانون مدني ايران نيز عليرغم شمول اين نوع از بيع، تعريفي از آن ارائه نکرده است، در فقه و حقوق اسلامی بیع اقساطی در حیطه مباحث نسیه مورد شناسایی قرار گرفته و ضمن آن در مدح خرید و فروش موجل همچنین تاجیل ثمن عدم اقساط بوده است، کنوانسیون1980 وین نیز تعریفی از قرارداد اقساطی ارائه ننموده، امّا به لحاظ ماده 73، قراردادی که در آن «تحویل کالا، مرحله¬ای و دارای دفعات باشد» اقساطی محسوب می¬شود و این تلقی در آرای مراجع داوری تاحدودی انعکاس یافته است. نوشتار حاضر ضمن بررسی مفهوم و مبانی تئوریکی بیع اقساطی به تحلیل و بررسی تطبیقی آن در حقوق ایران، اسلام و کنوانسیون وین پرداخته است؛ نتایج حاصل از بررسی نشان می¬دهد؛ بیع اقساطي در حقوق ايران و در مباحث فقهی دارای شرایط و ضوابط متفاوتی نسبت به کنوانسيون وین بوده و در مواردی اقدامات کنوانسیون وین در خصوص بیع اقساطی، خلاف مقررات و قواعد پذيرفته شده در نظام حقوقي ايران می باشد، امّا این اختلاف نشان دهنده برتریّت مقررات مربوط به بیع اقساطی در حقوق ایران نیست؛در مفهوم کلی قواعد مربوط به بیع اقساطی در حقوق ایران، دارای ابهاماتی است و تنها راه بهره¬مندی از کیفیّت بیع اقساطی، سلب تکلیف آن از حوزه بانکی است؛ چرا که دستورالعمل¬های بانکی در خصوص قراردادهای اقساطی کاملا غیر همسو با عملیّات بانکی بدون ربا بوده و در این زمینه تا حدودی به جز معدودی از قراردادهای اقساطی، کاملا یکسان به عملیات ربا بوده است.

چکیده انگلیسی:

one of the most common methods of buying and selling, particularly among traders is concluding contracts in installments. Furthermore, the Iranian Civil Code, despite the inclusion of this type of sale, does not provide a definition, but the 1980 Vienna Convention also defines it. It did not offer an installment contract, but according to Article 73, a contract in which "delivery of goods is step-by-step and frequent" is deemed an installment, and this view is reflected somewhat in the arbitrators’ options. The current article, while examining the concept of installment sale, has probed the principles and types of installment sale and the objections to it at the same time, likewise. The results of the investigation show; Installment sales in Iranian law have different terms and conditions than the Vienna Convention, and in some cases, the actions of the Vienna Convention regarding installment sales are against the regulations and rules accepted in Iran's legal system. However, this difference does not indicate the superiority of the provisions related to installment sale in Iranian law; in the general concept of the rules related to installment sale in Iranian law, it has ambiguities and the only way to benefit from the quality of installment sale is to remove its responsibility from the banking sector; Because the banking instructions regarding installment contracts are completely inconsistent with usury-free banking operations, and in this field, except for a few installment contracts, they are completely identical to usury operations.

منابع و مأخذ:

الف) کتب
• ابولیل، ابراهیم(1404ق، 1984م)، البیع بالتقسیط و البیوع الائتمانیه الاخری، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ اول.
• اشلختریم، پیتر(1396)، مقدمه ای بر حقوق بیع بین المللی کالا، ترجمه عباس کاظمی نجف آبادی و مسعود محبوب، انتشارات جنگل، چاپ1.
• جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1387). وسيط در ترمينولوژي حقوق. تهران، گنج دانش، چاپ اول.
• جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1397). دوره مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
• خاوری، محمودرضا.( 1383). حقوق بانکی. مؤسسه‌ بانکداری ایران؛ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، چاپ چهارم.
• داراب پور ، مهراب. (1391). تفسيري بر حقوق بيع بين المللي. تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم.
• شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البِهیة فی شرح اللُمعة الدمشقیة معروف به شرح لمعه؛ ترجمه تحریر الروضه فی شرح اللمعة، ترجمه: مهدی دادمرزی، چ هفتم، تهران(1383).
• علامه حلی، حسن بن یوسف، ( 1413 ق)، قواعد الاحکام ، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جلد1، چاپ دوم.
• عقیلی، مریم. (1400). دعوای فسخ بیع اقساطی در رویه دادگاه ها. تهران: نشر نوروزی، چاپ اول.
• عمید، حسن(1375)، فرهنگ عمید، انتشارات امیرکبیر، چاپ 6.
• کاتوزیان، ناصر. (1399). دوره حقوق مدنی، عقود معین. تهران: گنج دانش، چاپ شانزدهم
• گلریز، حسن و کوثری، عبدالله. (1388). فرهنگ توصیفی اصطلاحات پول بانکداری و مالیه بین المللی. نشر فرهنگ معاصر، چاپ اول.
• صفی‌پوری شیرازی، عبدالرحیم‌بن‌عبدالکریم(1389)، شیرازی، تصحیح و تعلیق: محمدحسن فؤادیان، علیرضا حاجیان نژاد، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، جلداول.
• گلشنی، عصمت، حسینی¬مدرس، سیدمهدی. (1393). فروش اقساطی در حقوق بانکی. نشر شهر دانش، چاپ اول.
• معین، محمد(1371) فرهنگ فارسی، انتشارات امیرکبیر، جلد اول، چاپ 8.
• نجفی، محمدحسن(1392)، جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام، انتشارات جامع المدرسین قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ دوم جلد 23.
• نراقی، احمدبن محمدمهدی(1417ق)، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، موسسه آل بیت(ع)، جلد 1.
ب) مقالات
• امینی، منصور.عابدیان، میر حسین. کرمی، سکینه(1391) نحوه مقابله نظام های حقوقی با شروط ناعادلانه قراردادی وش کوت قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان در ایران. نشریه تحقیقات حقوقی،15(59).
• پناهی، هادی. (1390). بررسی فروش اقساطی در قالب قراردادهاي بانکی با مطالعه تطبیقی درحقوق فرانسه و آمریکا. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، به راهنمایی دکتر غلامرضا حاجی نوری.
• سلطان احمدی، جلال؛ تقی زاده، ابراهیم؛ ابراهیمی، یوسف(1401)تبارشناسی-فقهی و حقوقی بیع اقساطی با نگاهی بر کنوانسیون 1980 وین، ماهنامه علمی و پژوهشی، جامعه شناسی سیاسی ایران، 5(9).
• دلقندی، ابوالفضل.(1376). بررسی ساختارهای مالی و حسابداری عملیات بانکی بدون ربا، مجموعه مقالات هشتمین همایش بانکداری اسلامی، تهران، مؤسسه عالی بانکداری.
• صالح نیا، اصغر. (1391). بررسی فقهی حقوقی عقد اجاره به شرط تملیک با تأکید بر قراردادهای لیزینگ. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی، به راهنمایی دکتر علی انصاری.
• عبدی، مهران. (1396). بررسی¬فقهی¬حقوقی بیع¬نسیه. پایان¬نامه دوره¬کارشناسی¬ارشدحقوق خصوصی، دانشکده ¬اقتصاد و ¬علوم اداری، ¬دانشگاه علامه محدث نوری، به¬راهنمایی دکتر محمودامامی نمینی.
• کاتبی، آیه؛ امرایی، آذین(1400)، آثار فسخ در بیع اقساطی در حقوق ایران و کنوانسیون بیع بین المللی، مطالعات آینده پژوهی و سیاستگذاری، دوره هفتم(24).
• مسلم بن حجاج نیشابوری، ابوالحسین(1412ق)، صحیح مسلم، انتشارات دالحدیث، جلدپنجم، چاپ 1.
• موسویان، عباس. (1384). ارزیابی قراردادها و شیوه¬های اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربا. نشریه اقتصاد اسلامی،5(19) شماره 19.
• علیزاده، عبدالرضا. (1394). مبانی رویکرد اجتماعی به حقوق و جستاری در نظریه¬های جامعه شناسی حقوق و بنیادهای حقوق ایران. نشرسمت، چاپ سوم.

ج)لاتین
 Bryan Garner, 1983(, Black’s law dictionary, 9thed, West Group Publication, New York .
 Cserne, P.) 2008(.freedom of choice and paternalism in contract law: prospects and limits of an economic approach. PHD thesis, social science research network(ssrn).
 Comment 2 of secretariat commentary on 1978 Draft Art. 64 (Draft counterpart of CISG Art73). available at http: //www. cisg. law. pace. edu/cisg/text/secomn/secomn73. Htm.
 Chengwei, Liu, 2005, Avoidance in the Case of an Installment Contract, 2n edition, available: www.cisg.law.pace.edu/cisg/biblio/enderlein.html, no. 1.
 Enderlein, Fritz & Dietrich Maskow, 1992, International sales Law, Newyork, oceana publication,Second Edition.