نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی دانشجویان
محورهای موضوعی : روانشناسی
مریم کدخدایی
1
(استادیار گروه روانشناسی، واحد مبارکه ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اصفهان)
مریم ترابی سیاه بومی
2
(استادیار گروه ریاضی، واحد مبارکه، دانشگاه آزاد اسلامی ، اصفهان)
سودابه جعفری نسب
3
(کارشناسی ارشد روانشناسی، واحد مبارکه ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اصفهان)
کلید واژه: سیستمهای مغزی رفتاری, ویژگیهای سرشتی شخصیت, اعتیاد اینترنتی. ,
چکیده مقاله :
هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش میانجی گری ابعاد ویژگی های سرشتی شخصیت در رابطه بین سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی در دانشجویان بود. پژوهش حاضر از نوع توصیفی و همبستگی بود. جامعه‌ی پژوهش حاضر کلیه دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه غیرانتفاعی اشرفی اصفهانی در سال ۱401 بودند. از بین دانشجویان این دانشگاه ها، ۳۴۶ دانشجو بر اساس نمونه گیری در دسترس، اطلاعات مورد نیاز پرسشنامه‌ی شخصیت گری ویلسون (1989)، پرسشنامه‌ی سرشت و منش کلونینجر (1994) و پرسشنامه‌ی اعتیاد به اینترنت یانگ (1998) را تکمیل نمودند. تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از الگویابی معادله ساختاری انجام شد. یافته ها نشان داد پشتکار و نوجویی به صورت مثبت و آسیب پرهیزی به صورت منفی بر اعتیاد به اینترنت اثر دارند. رابطه بین پاداش وابستگی بر اعتیاد به اینترنت معنا دار نشد. اثر مستقیم سیستم های بازداری رفتاری با اعتیاد به اینترنت 371/0 و اثر مستقیم سیستم های فعال ساز رفتاری با اعتیاد به اینترنت 382/0- و هر دو در سطح 01/0 درصد معنادار است. همچنین اثر غیر مستقیم سیستم های بازداری رفتاری و فعال ساز رفتاری از طریق ابعاد شخصیتی سرشت هر دو معنا دار بود . رابطه غیر مستقیم فعال ساز رفتاری بر اعتیاد به اینترنت 146/0- و رابطه غیر مستقیم بازداری رفتاری بر اعتیاد به اینترنت 137/0+به دست آمد . در بین ابعاد شخصیتی سرشت نقش میانجی گری جزیی پشتکار تایید شد.
The aim of the present study was to investigate the mediating role of personality traits in the relationship between brain-behavioral systems and internet addiction in college students. The current research was descriptive and correlational. The current research population was all students studying in the non-profit Ashrafi University of Isfahani in 1401. Among the students of these universities, 346 students, based on the available sampling, completed the information required by Gary Wilson's personality questionnaire (1989), Cloninger's temperament and personality questionnaire (1994) and Young's Internet addiction questionnaire (1998). Statistical analysis was done using structural equation modeling. The findings showed that persistence and novelty seeking have a positive effect and harm avoidance has a negative effect on Internet addiction. The relationship between reward dependency and Internet addiction was not significant. The direct effect of behavioral inhibition systems with Internet addiction is 0.371 and the direct effect of behavioral activation systems with Internet addiction is -0.382 and both are significant at the 0.01% level. Also, the indirect effect of behavioral inhibition and behavioral activator systems through personality dimensions of nature was significant. The indirect relationship of behavioral activation on Internet addiction was -0.146 and the indirect relationship of behavioral inhibition on Internet addiction was +0.137. Among the personality dimensions of temprament, the partial mediating role of persistence was confirmed.
.آزاد فلاح، پرویز؛ دادستان، پریرخ؛ اژه ای، جواد؛ و موذنی، سیدمحمد. (1378). تنیدگی (استرس)، فعالیت سیستم های مغزی-رفتاری و تغییرات ایمونوگلوبین ترشحی. مجله روانشناسی، 9: 22-3.
2.بابایی کریم، عیسی زادگان علی، پیر نبی خواه نسیم، تاج الدینی امراه. (1395).نقش سیستم های مغزی رفتاری، نوجویی، پاداش وابستگی و نگرانی آسیب شناختی درپیش بینی استعداد اعتیاد. فصلنامه علمی اعتيادپژوهي.; ۱۰ (۳۷) :۲۵۹-۲۷۵
3.حسن زاده,رمضان,بیدختی,عاطفه,رضایی,عباس,رهایی,فاطمه. (1391).رابطه اعتیاد به اینترنت با پیشرفت تحصیلی و ویژگیهای شخصیتی فراگیران .فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی ,9 ،(3),95-107.
4.حسینی، امین؛ شاهقلیان، مهناز؛ عبدالهی، محمدحسین. (1395). بررسی رابطه سیستمهای مغزی رفتاری و اعتیاد به اینترنت با نقش واسطه‌ای احساس تنهایی و راهبردهای نظم جویی شناختی هیجان. علوم تربیتی و روانشناسی، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 10، 51-26.
5.دادفر محبوبه، بهرامی فاضل، دادفر فرشته، یونسی سیدجلال.(139). بررسی پایایی و روایی پرسشنامه سرشت و منش. مجله توانبخشی.; ۱۱ (۳) :۱۵-۲۴
6.رضایی فاطمه.(1399). بررسی رابطه استفاده آسیب زا از تلفن همراه و اعتیاد به اینترنت با طلاق عاطفی معلمان شهر کرمانشاه. رویش روان شناسی.; ۹ (۳) :۶۹-۷۶
7.رضایی عبدلی ، فرزانه و نوکنی ، مصطفی.(1394). پیش بینی اعتیاد به اینترنت براساس سرشت ومنش،سومین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روانشناسی آسیب های اجتماعی و فرهنگی
8.سلطانی‌فر, عاطفه, سلیمی, زنیره, مشهدی, علی, تیموری, سعید, و غفاری, زهرا. (1397). نقش هیجان‌خواهی و سیستمهای مغزی-رفتاری در ابتلا به اعتیاد اینترنتی در دانشجویان. مجله اصول بهداشت روانی, 21(2), 87-93. doi: 10.22038/jfmh.2019.13606
9.صابری، زهره، فرقدانی، آزاده، و شاطریان محمدی، فاطمه. (1392). الگوی شخصیتی سرشت و منش, هوش اخلاقی و اعتیاد به اینترنت در دانشجویان. کنگره ملی روانشناسی اجتماعی ایران. SID. https://sid.ir/paper/845776/fa
10.علوی، سلمان؛ مرآثی، محمدرضا؛ جنتی فرد، فرشته؛ اسلامی، مهدی؛ حقیقی، محمد (1389). بررسی ارتباط علائم روان‌پزشکی با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه‌های شهر اصفهان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی همدان، دوره 17 (2): 45-34.
11.عینی پور جواد، بیات مریم، پاشنگ سارا.(1400). پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت دانشجویان بر اساس سیستمهای مغزی-رفتاری. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی.; ۱۹ (۱) :۸۵-۹۸
12.فتحی محمد، سهرابی فرامرز، سعیدیان مرتضی.(1392). مقایسه ویژگیهای شخصیتی و سبک های هویت در دانشجویان معتاد و غیر معتاد به اینترنت. تحقیقات علوم رفتاری.; ۱۱ (۲)
13.حسین کاویانی ، مهرانگیز پورناصح.(1384) . اعتباریابی و هنجارسنجی پرسشنامه سرشت و منش کلونینجر TCI در جمعیت ایرانی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران.; ۶۳ (۲) :۸۹-۹۸
14.کیوانی، محدثه. (1393). پیش‌بینی اعتیاد اینترنتی بر اساس ویژگی های شخصیتی سرشت و منش رابرت کلونینجر، سومین همایش ملی سلامت روان و تندرستی، قوچان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان.
15.مولایی، م.(1398) پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت براساس هیجان‌خواهی و ابعاد سرشت و منش در بین دانش آموزان دوره متوسطه شهر سرعین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.دانشگاه آزاد اردبیل.
1. Ball SA.(2005). Personality traits, problems, and disorders: Clinical applications to substance use disorders. Journal of Research in Personality.; 39(1), 84-102. doi: 10.1016/j.jrp.2004.09.008.
2. Cloninger CR, Svrakic DM, Przybeck TR.(1994). A psychobiological model of temperament and character. Arch Gen Psychiatry.; 50(12): 975-990. doi: 10.1001/archpsyc.1993.01820240059008. PMID: 8250684
3. Hanafi E, Siste K, Wiguna T, Kusumadewi I, Nasrun MW.(2019). Temperament profile and its association with the vulnerability to smartphone addiction of medical students in Indonesia. J bioRxiv. P 536474. doi:10.1101/536474
4. Hansen EB, Breivik G.(2001). Sensation seeking as a predictor of positive and negative risk behavior among adolescents. Personality and Individual Differences.; 30(4), 627-640. doi: 10.1016/S0191-8869(00)00061-1.
5. Hostovecky M, Prokop P.(2018). The relationship between internet addiction and personality traits in Slovak secondary school’s students, Jamsi.; 14(1), 83-101. doi: 10.2478/jamsi-2018-0006.
6. Jiang Z, Zhao X.(2017). Brain behavioral systems, self-control and problematic mobile phone use: The moderating role of gender and history of use. Pers Individ Dif.; 106, 111-16. doi:10.1016/j.paid. 10.036.
7. Ksiksou, J., Maskour, L., & Alaoui, S. (2023). The relationship between Internet addiction and personality traits in Moroccan nursing students. Acta Neuropsychologica, 21(2), 177–189. https://doi.org/10.5604/01.3001.0053.6029
8. Mardaga S, Hansenne M.(2007). Relationships between Cloninger's Biosocial Model of Personality and the Behavioral Inhibition/Approach Systems (BIS/BAS). Personality and Individual Differences.; 42(4), 715-722. doi: 10.1016/j.paid.2006.08.013.
9. Meerkerk GJ, Vanden RJJM, Franken IHA, Garretsen HFL.(2010). Is compulsive internet use related to sensitivity to reward and punishment and impulsivity? Comput Human Behav.; 26(4), 729-35.
10. Milosevic JS, Zezelj IL.(2014). Psychological predictors of addictive social networking sites use the case of Serbia. Compute Human Behav.; 32, 229-34. doi:10.1016/j.chb.2013.12.018.
11. Nwufo, I J, and Ike, O O. (2024). "Personality Traits and Internet Addiction among Adolescent Students: The Moderating Role of Family Functioning" International Journal of Environmental Research and Public Health 21, no. 5: 520. https://doi.org/10.3390/ijerph21050520
12. Sariyska R, Lachmann B, Markett S, Reuter M, Montag C.(2017). Individual differences in implicit learning abilities and impulsive behavior in the context of Internet addiction and Internet Gaming Disorder under the consideration of gender. Addictive Behaviors Reports.; 5, 19-28. doi:10.1016/j.abrep.2017.02.002.
13. Servidio R, Bartolo MG, Palermiti AL, Costabile A.(2021). Fear of COVID-19, depression, anxiety, and their association with Internet addiction risk in a sample of Italian students. Journal Affective Disorders Reports.; 4: 100097. doi: 10.1016/j.jadr.2021.100097.
14. Shafieetabar M, Zebardast A.(2018). Predicting Students’ Internet Addiction Based on the Behavioral Activation / Inhibition Systems and Social Anxiety. International Journal of Behavioral Sciences.; 12(1), 32-36.
15. Tosun LP, Lajunen T.(2010). Does Internet use reflect your personality? Relationship between Eysencks personality dimensions and Internet use. Compute Human Behav.; 26, 162-7. doi: 10.1016/j.chb.2009.10.010.
16. Watson J.(2005). Internet Addiction Diagnosis and Assessment: Implications for Counselors. Journal of Professional Counseling.; 33(2), 17-30. doi:10.1080/15566382.2005.12033815.
17. Widyanto L, Mcmurran M.(2004). The psychometric properties of the internet addiction test. CyberPsychology & Behavior.; 7(4), 443-450. doi: 10.1089/cpb.2004.7.443. PMID: 15331031.
18. Wilson G, Gray J, Barrett PT.(1990).A factor analysis of the GRAY-WILSON personality Questionair.Personality and Individual Differences.; 11(10), 1037-1045.
19. Xiang H, Tian X, Zhou Y, Chen J, Potenza M, Zhang Q.(2021). The Relationship between Behavioral Inhibition and Behavioral Activation Systems, Impulsiveness, and Internet Gaming Disorder among Students of Different Ages. Front Psychiatry. doi:10.3389/fpsyt.2020.560142.
20. Yang KS.(1998). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology & Behavior.; 1(3), 237-244. doi:10.1089/cpb.1998.1.237.
21. Yang CK.(2001). Sociopsychiatric Characteristics of Adolescents Who Use Computers to Excess. Acta Psychiater Scand.; 104(3), 217-22. doi:10.1034/j.1600-0447.2001.00197.x. PMID: 11531659.
22. Yang SC, Tung CJ.(2007). Comparison of internet addicts and non-addicts in Taiwanese high school. Compute Human Behav.; 23(1), 79-96. doi:10.1016/j.chb.2004.03.037.
23. Yen JY, Ko CH, Yen CF, Chen CS, Chen CC.(2009). The association between harmful alcohol use and Internet addiction among college students: comparison of personality. Psychiatry and Clinical Neurosciences.; 63(2), 218-224. doi: 10.1111/j.1440-1819.2009.01943.x.
24. Zhang Z, Lin Y, Liu J, Zhang G, Hou X, Pan Z, Dai B.(2022). Relationship between behavioral inhibition/activation system and Internet addiction among Chinese college students: The mediating effects of intolerance of uncertainty and self-control and gender differences. Front Public Health. 2022 Dec 28;10:1047036. doi: 10.3389/fpubh.2022.1047036. PMID: 36644769; PMCID: PMC9832708.
Journal of Psycho Res and Edu Studies Volume 2, Issue 1- Spring 2024 - Pages 67-84 |
The Mediating Role of Temperament Dimension of Personality in the Relationship between Behavioral Brain Systems and Students' Internet Addiction
Maryam Kadkhodaee 1 *, Maryam Torabi Siahboomi 2 , Sodabeh Jafari Nasab 3
1-Assistant Professor, Department of Psychology, Mobarakeh Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.
2-Assistant Professor, Department of Mathematics, Mobarakeh Branch, Islamic Azad University,Isfahan, Iran.
3-MA Student, Department of Psychology, Mobarakeh Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.
OPEN ACCESS Research Article
*Correspondence: Maryam Kadkhodaee *
Received: May 7, 2024 Accepted: May 22 , 2024 Published: Spring 2024 Citation: Kadkhodaee, M. (2024). The Mediating Role of Temperament Dimension of Personality in the Relationship between Behavioral Brain Systems and Students' Internet Addiction. Journal of Psycho Research and Educational Studies, 2(1): 67-84
| Abstract The aim of the present study was to investigate the mediating role of personality traits in the relationship between brain-behavioral systems and internet addiction in college students .The current research was descriptive and correlational. The statistical population was all students studying in the Ashrafi Esfahani Non-Profit University in 2022, in the number of 3500 people. Among the students of these universities, 346 students, based on the available sampling, completed the information required by Gray Wilson's personality questionnaire (1989), Cloninger's temperament and personality questionnaire (1994) and Yang's Internet addiction questionnaire (1998). The reliability of the tool in the present study was obtained using the Cronbach's alpha coefficient of 0.71 for the Temperament and character questionnaire, 0.76 for the Gary Wilson personality questionnaire and 0.87 for the Internet addiction questionnaire, which is favorable. Statistical analysis was performed using structural equation modeling(SEM) and using version 22 of Amos and SPSS software .The findings showed that novelty seeking have a positive effect, persistence and harm avoidance have a negative effect on Internet addiction. The relationship between reward dependency and Internet addiction was not significant. The direct effect of behavioral inhibition systems with Internet addiction is 0.371 and the direct effect of behavioral activation systems with Internet addiction is -0.382 and both are significant at the 0.01% level. Also, the indirect effect of behavioral inhibition and behavioral activator systems through personality dimensions of nature was significant. The indirect relationship of behavioral activation on Internet addiction was -0.146 and the indirect relationship of behavioral inhibition on Internet addiction was +0.137. Among the personality dimensions of temperament, the partial mediating role of persistence was confirmed. Key words: behavioral brain systems, temperament of personality, Internet Addiction
|
Journal of Psycho Research and Educational Studies, 2(1): 67-84 , Spring 2024 68
Extended abstract
Introduction
Today, the Internet has become a necessity of life in many societies, as without it, the possibility of planning, development and productivity in all personal and social fields will not be possible (Watson, 2005). One of the consequences of using the Internet is Internet addiction. One of the groups at risk of Internet addiction are college students. Personality traits are among the factors influencing the tendency to internet addiction. Cloninger (2004) believes that the dimensions of personality (harm avoidance, novelty seeking, reward dependence, persistence) have specific biological bases. Gray also proposes three separate but interacting systems that explain the variability of personality in people, which are: the behavioral activation system, the behavioral inhibition system, and the fight-flight system. Behavioral brain systems play an effective role in explaining people's tendency towards Internet addiction through personality variables (Jiang and Zhao, 2017). Considering the extent and complexity of the problem of Internet addiction and the existence of research conducted in the past, and the findings that sometimes contradict each other, a more stable model is needed to explain the role of personality in Internet addiction. Therefore, the current research seeks to answer the question of how brain-behavioral systems are related to students' Internet addiction through personality traits.
Methodology
The descriptive research method was correlation type. The statistical population of the current research was all students studying in the Ashrafi Esfahani Non-Profit University in 2022. Among the students of these universities, 346 students, based on the available sampling, completed the information required by Gray Wilson's personality questionnaire (1989), Cloninger's temperament and personality questionnaire (1994) and Yang 's Internet addiction questionnaire (1998). The data analysis of the current research was done using the structural equation modeling(SEM) method.
Discussion and Results
The findings showed that novelty seeking have a positive effect and harm avoidance and persistence has a negative effect on Internet addiction. The relationship between reward dependency and Internet addiction was not significant. The direct effect of behavioral inhibition systems with Internet addiction is 0.371 and the direct effect of behavioral activation systems with Internet addiction is -0.382 and both are significant at the 0.01% level. Also, the indirect effect of behavioral inhibition and behavioral activator systems through personality dimensions of nature was significant. The indirect relationship of behavioral activation on Internet addiction was -0.146 and the indirect relationship of behavioral inhibition on Internet addiction was +0.137. Among the dimensions of personality temperament, the partial mediating role of persistence was confirmed.
In examining the significant relationship between the factor of novelty seeking and Internet addiction, it can be said that people who have a tendency to rapid mood changes, emotional behaviors, exploration and curiosity turn to the Internet to satisfy these intense and changing feelings.
In examining the significant relationship between the factor of harm avoidance and internet addiction, it can be said that people who score low harm avoidance: are more courageous, optimistic and easy-going, and are more comfortable with strangers. His optimism makes him communicate easily both online and in real life.
The results were not significant in the study of the relationship between the factor of reward dependence and Internet addiction. These individuals prefer face-to-face social interactions for rewards and receive rewards through social connections with others in the real world, so the relationship between reward affiliation and Internet addiction is not significant.
In the investigation of the significant relationship between the factor of Persistence and Internet addiction, it can be said that people who have a lower score in this dimension due to characteristics such as not trying to deepen things or being ready for discouragement They give up sooner and tend to immerse themselves in the Internet.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری سال دوم، شماره اول، بهار 1403- صفحات 67- 84 |
|
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری
با اعتیاد اینترنتی دانشجویان
مریم کدخدائی 1 *، مریم ترابی سیاه بومی 2، سودابه جعفری نسب
1- استادیار گروه روانشناسی، واحد مبارکه ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اصفهان، ايران.
2 - استادیار گروه ریاضی، واحد مبارکه، دانشگاه آزاد اسلامی ، اصفهان، ايران.
3-کارشناسی ارشد روانشناسی، واحد مبارکه ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اصفهان، ايران.
دسترسي آزاد مقاله علمي پژوهشي نويسنده مسئول*: مریم کدخدائی تاريخ دريافت: 18/2/1403 تاريخ پذيرش: 2/3/1403 تاريخ انتشار: بهار 1403 استناد: کدخدائی ، مریم. ( 1403). نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی دانشجویان. فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری، 2(1): 67-84.
|
چکیده گسترش روزافزون استفاده از اينترنت، عدم استفاده صحيح از آن و جستجوهاي غير هدفمند نه تنها دانشجويان را از رسالت اصلي آن‌ها در دانشگاه دور مي كند، بلكه بـا اتلاف وقت مي تواند تأثير سويي بـر وضعيت تحصيلي آنان بگذارد. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش میانجی گری ابعاد ویژگی های سرشتی شخصیت در رابطه بین سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی در دانشجویان بود. پژوهش حاضر از نوع توصیفی و همبستگی بود. جامعه‌ی پژوهش حاضر کلیه دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه غیرانتفاعی اشرفی اصفهانی در سال ۱401 به تعداد 3500 نفر بودند. از بین دانشجویان این دانشگاه ، ۳۴۶ دانشجو بر اساس نمونه گیری در دسترس، اطلاعات مورد نیاز پرسشنامه‌ی شخصیت گری ویلسون (1989)، پرسشنامه‌ی سرشت و منش کلونینجر (1994) و پرسشنامه‌ی اعتیاد به اینترنت یانگ (1998) را تکمیل نمودند. پایایی ابزار در پژوهش حاضر با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه سرشت و منش 71/0 ، پرسشنامه شخصیت گری ویلسون 76/0 و پرسشنامه اعتیاد به اینترنت 87/0 به دست آمد که مطلوب می باشد. تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از الگویابی معادله ساختاری و با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار ایموس و اس.پی.اس.اس انجام شد. یافته ها نشان داد پشتکار و نوجویی به صورت مثبت و آسیب پرهیزی به صورت منفی بر اعتیاد به اینترنت اثر دارند. رابطه بین پاداش وابستگی بر اعتیاد به اینترنت معنا دار نشد. اثر مستقیم سیستم های بازداری رفتاری با اعتیاد به اینترنت 371/0 و اثر مستقیم سیستم های فعال ساز رفتاری با اعتیاد به اینترنت 382/0- و هر دو در سطح 01/0 درصد معنادار است. همچنین اثر غیر مستقیم سیستم های بازداری رفتاری و فعال ساز رفتاری بر اعتیاد به اینترنت از طریق ابعاد سرشتی شخصیتی به ترتیب 137/0+ و 146/0- معنا دار بود . در بین ابعاد سرشتی شخصیت نقش میانجی گری جزیی پشتکار تایید شد. از این نتایج می‌توان در آسیب‌شناسی اعتیاد به اینترنت و پیشگیری از ابتلای به آن استفاده کرد و روش‌های آموزشی مناسب را برای پیشگیری افراد در گروه‌های هدف به کار برد. واژگان کلیدی: سیستمهای مغزی رفتاری، ویژگیهای سرشتی شخصیت، اعتیاد اینترنتی. |
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد ---------------------------------- کدخدائی 70
بیان مسئله
امروزه اینترنت در بسیاری از جوامع به یک ضرورت زندگی تبدیل شده است، چنان که بدون آن، امکان برنامه‌ریزی، توسعه و بهره‌وری در تمام زمینه‌های فردی و اجتماعی ممکن نخواهد بود (واتسون1 ،2005). گسترش استفاده از اینترنت با تمامی جنبه‌های زندگی از جمله: مدرسه، دانشگاه، محل کار، خدمات و تجارت تلفیق شده است (فتحی،سهرابی و سعیدیان،1392). از پیامدهای استفاده از اینترنت می‌توان به اعتیاد به اینترنت اشاره کرد. اعتیاد به اینترنت به دلیل افزایش شمار مبتلایان به آن، به یک نگرانی در حال رشد در سطح جهانی تبدیل شده است که آن را در کانون توجه قرار می‌دهد و شيوع فزاینده آن ضرورت شناسايي علل، پيامدها و عوارض آن را نزد پژوهشگران و متخصصان آشكار كرده است (رضایی،1399). رشد روزافزون اعتياد به اينترنت و پيامدهاي آن باعث شده از اين اختلال به‌عنوان اعتيادي ياد شود كه متداول‌تر از همه ی اعتيادهاي رفتاري است (ساریسکا، لاچمن، مارکت، رویتر و مونتاک2 ؛2017). انجمن روان‌پزشکی آمریکا، اعتياد به اینترنت را یک الگوی استفاده از اینترنت که موجب اختلال عملکردی شده و با حالت ناخوشایند درونی در طول یک دوره دو ماهه همراه باشد، تعریف کرده است (رضایی،1399)؛ به عبارت دیگر اصطلاح اعتیاد به اینترنت به وابستگی روان‌شناختی در استفاده از اینترنت گفته می‌شود. این یک رفتار مسئله‌دار در تعامل انسان با فناوری است که می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی در افزایش تنیدگی، افسردگی و اختلالات ارتباط اجتماعی داشته باشد (سرویدو، بارتولو، مارکت، رویتر و مونتاک3 ؛2021).
یکی از گروه‌های در معرض خطر اعتیاد به اینترنت، دانشجویان هستند. علیرغم ضرورت استفاده دانشجویان از اینترنت برای دسترسی به کتابخانه‌ها و پایگاه‌های داده، محققان تأکید دارند که دانشجویان به طور ویژه‌ای در معرض خطر اعتیاد به اینترنت هستند. یانگ4 (2001) دلایل آسیب‌پذیری بیشتر دانشجویان به این نوع اعتیاد را مواردی چون: فقدان کنترل والدین، دسترسی بیشتر به اینترنت، وجود برنامه درسی انعطاف‌پذیر، داشتن زمان سازمان نیافته بیشتر، تشویق از طرف دانشگاه برای استفاده از اینترنت و عدم کنترل روی آنچه که آن‌ها در اینترنت انجام می‌دهند، می‌داند (یانگ،2001). اکنون نیز به دلیل شیوع کووید-19، تغییر سبک زندگی و شیوه‌های آنلاین آموزش، دانشجویان بیش از قبل در معرض اعتیاد اینترنتی قرار دارند. با توجه به آسیب‌های روانی و جسمانی که این پدیده به دنبال دارد؛ همچنین اذعان به این نکته که بررسی عوامل زمینه‌ساز، تسهیل گر و تداوم‌بخش این اختلال می‌تواند هم در امر پیشگیری و هم در درمان این آسیب نوظهور یاری بخش باشد، ضرورت بررسی بیشتر این پدیده بیش از پیش آشکار می‌شود.
علیرغم گسترش پژوهش‌های متعدد در زمینه اعتیاد به اینترنت، سبب‌شناسی و پیامدهای آن به آسانی توصیف شدنی نیست و عوامل بسیاری در شکل‌گیری آن مشارکت دارد. از جمله عوامل مؤثر بر گرایش به اعتیاد اینترنتی، ویژگیهای شخصیتی است. افراد بر اساس ویژگیهای شخصیتی به گونه متفاوتی با پدیده‌های مختلف از جمله اینترنت برخورد می‌کنند. بنا بر اعتقاد بسیاری از پژوهشگران، معتادان دارای ویژگیهای شخصیتی هستند که آن‌ها را نسبت به اعتیاد و وابستگی آسیب‌پذیر می‌سازد (فتحی و همکاران،1392، و هانسن،برویک5 ،2001). در سال‌های اخیر، تلاش‌های بسیاری در چارچوب بررسی ارتباط اعتیاد و سازه‌های شخصیت انجام شده است. بررسی‌های متعدد گویای آن هستند که ویژگیهای شخصیت در شروع، گسترش و تداوم اعتیاد نقش دارند (بال6 ،2005). کلونینجــر7 (2004) یکــی از نظریه‌پردازان زیــستی شخــصیت اســت کــه با نگاه و تأکـید بـر پارامتـرهای زیست‌شناختی، چهارچـوب نظـری محکمــی را در دو زمیــنه سرشــت و منش پدید آورده است. وی در مدلی که از شخصیت ارائه نموده است جنبه‌های ژنوتایپی
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 84-67---------------------------------- کدخدائی 71
شخصیت را بررسی می‌کند که شامل چهار بعد سرشتی: آسیب پرهیزی8 (بازداری رفتاری در پاسخ به محرک‌های تنبیه و یا فقدان پاداش)، نوجویی9 (فعال‌سازی رفتاری در پاسخ به محرک‌های جدید و نشانه‌های پاداش و رهایی از تنبیه)، پاداش وابستگی10 (رفتاری که در گذشته تقویت دریافت کرده است، حتی در شرایطی که تقویت ادامه نداشته باشد نیز تکرار می‌شود) و پشتکار11 (تفاوت‌های فردی در سیستم مغزی برای تنظیم تقویت متناوب) و سه بعد منشی: خود راهبری12 (بر اساس برداشت از خود به‌عنوان فرد مستقل شناخته می‌شود)، همکاری13 (بر پایه پنداشت از خود به‌عنوان بخشی از جوامع بشری شناخته می‌شود) و خود
فراروی14 (بر پایه مفهوم از خویش به‌عنوان بخشی از جهان و منابع اطراف آن شناخته می‌شود) می‌باشد (کاویانی و پورناصح،1384). کلونینجر (2004) معتقد است که ابعاد هفت‌گانه سرشت و منش دارای پایه‌های زیست‌شناختی مشخص هستند. به طوری که هر بعد علل وراثت شناختی منحصربه‌فردی دارد، هر بعد مدار مغزی خاص خودش را دارد و هر بعد نقش منحصربه‌فردی در پردازش اطلاعات دارد (کاویانی و پورناصح ،1384). به اعتراف خود کلونینجر، نظریه جفري گري15 در زیربنای نظریه او مؤثر بوده است. گري سه سيستم جداگانه اما در تعامل با هم را پيشنهاد می‌کند كه تغییرپذیری شخصيتي در افراد را توضيح می‌دهد كه عبارت‌اند از: سیستم فعالساز رفتاری16 که شامل فرايندهاي پاسخ به سائق، پاسخ به پاداش و جستجوي شادي و تفريح است و سرخوشي، شادي، اميدواري و تكانشگري مهم‌ترین مشخصه‌های اين سيستم است. سیستم بازداری رفتاری17 كه به نشانه‌های ناخوشايند شرطي يعني نشانه‌های تنبيه و نشانه‌های فقدان پاداش حساس است و مهم‌ترین مشخصه‌های اين سيستم ترس، اضطراب و غم است و سیستم جنگ - گریز18 که نسبت به محرک‌های آزاردهنده و ناخوشايند غيرشرطي (نظير محرک‌های دردناك دروني) حساس است (بابایی، عیسی زادگان، پیرنبی خواه، تاج الدین،1395). به اعتقاد گری (1990، 1995) این سیستمهای مغزی-رفتاری اساس تفاوت‌های فردی می‌باشند و فعالیت هر یک از آن‌ها به فراخوانی واکنش‌های هیجانی متفاوت نظیر ترس و اضطراب می‌انجامد. از نظر کلونینجر نیز افراد از نظر سیستمهای مغزی که در فعال‌سازی، بازداری و تداوم رفتار مؤثر هستند با یکدیگر متفاوت‌اند و این می‌تواند گرایش رفتاری متفاوت را در آن‌ها ایجاد کند(مارداگا، هانسن19 ،2007).
بنابراین سیستمهای مغزی رفتاری از طریق متغیرهای شخصیتی نقش مؤثری در تبیین گرایش افراد به سمت اعتیاد اینترنتی دارد (ژیانگ و ژائو20 ،2017). نتایج حاصل از تحلیل مدل‌سازی معادلات ساختاری نشان داد که سیستم بازداری رفتاری با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت و سیستم فعال ساز رفتاری با اعتیاد به اینترنت رابطه منفی دارد(ژانگ و همکاران21 ،2022). یافتهها نشان می‌دهد که صفات شخصیتی نظیر وابستگی، کم‌رویی و عزت‌نفس پایین (یانگ و تانگ22 ،2007)، تکانشگری (مرکک، وندن، فرانکن و گارتسن23 ؛2010) و روان رنجور خویی (فتحی و همکاران،1392، حسن زاده، بیدختی، رضایی و رهایی،1391،. نوفو و ایک24 ،2024، کی سکیو، مسکور
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد ----------------------------------- کدخدائی 72
و الوی25 ،2023و هاستوویک و پروکاپ26 ،2018)، برون‌گرایی ( نوفو و ایک،2024، کی سکیو و همکاران ،2023، توسان و لاژونن27 ،2010)، درون‌گرایی (میلسویچ و زیژل28 ،2014) و هیجان خواهی (سلطانی فر، سلامی،مشهدی،تیموری و غفاری،1397) با استفاده ناصحیح از اینترنت رابطه دارد. بررسی این رابطه در مورد سایر متغیرهای شخصیتی پیچیدگی بیشتری را نشان می‌دهد. نتایج پژوهش ژانگ و همکاران29 (2021)، حسینی، شاهقلیان و عبدالهی (1395) و عینی پور، بیات و پاشنگ (1400) رابطه مثبت معناداری بین نمرات اعتیاد اینترنتی با سیستم بازداری رفتاری و رابطه منفی با سیستم فعال‌سازی رفتاری نشان داد. شفیعی تبار و زبردست (2018) نیز رابطه مثبت معناداری بین سیستم بازداری رفتاری و اعتیاد به اینترنت یافتند ولی هیچ‌گونه ارتباطی بین سیستم فعالساز رفتاری با اعتیاد به اینترنت نیافتند. همچنین عینی پور و همکاران (1400) رابطه مثبت و معناداری بین سیستم ستیز و گریز با اعتیاد اینترنتی یافتند.
از طرف دیگر ین و همکاران30 (2009) به این نتیجه رسیدند که معتادان اینترنتی هم در سیستم های بازداری و هم در سیستمهای فعال ساز رفتاری نمرات بالاتری داشتند. آن‌ها گزارش کردند، دانشجویانی که هم حساسیت به پاداش بالایی داشته و هم حساسیت به تنبيه بالا، درگیر رفتارهایی نظیر استفاده از اینترنت می‌شوند که در عين کسب پاداش، به‌زعم خودشان، خطر کمتری برایشان در پی داشته باشد. از طرف دیگر سلطانی فر و همکاران (1397) هیچ رابطه معناداری بین سیستمهای مغزی رفتاری و اعتیاد به اینترنت نیافتند.
بررسی روابط پیچیده نظام‌های مغزی رفتاری با ویژگیهای شخصیتی و اعتیاد به اینترنت نیز از طریق تحلیل معادلات ساختاری نشان داد که بازداری رفتاری و فعال‌سازی رفتاری با میانجی‌گری ویژگیهای شخصیتی بر آمادگی به اعتیاد دارای اثر غیرمستقیم معنادار هستند و به میزان 45/0 آن را پیش‌بینی می‌کنند. همچنین اثرات ساختاری برون‌گرایی بر آمادگی به اعتیاد، معنادار نبود. علاوه بر این سیستمهای مغزی- رفتاری، خودمهارگری و ویژگیهای شخصیت بر آمادگی به اعتیاد دارای اثر مستقیم معنادار هستند. مولایی (1398) نیز در مطالعه خود نشان داد که در ابعاد سرشت و منش متغیر نوجویی، آسیب پرهیزی، پاداش وابستگی، پشتکار با بیشترین میزان تأثیر و خود فراروی با کم‌ترین میزان تأثیر متغیر اعتیاد به اینترنت را پیش‌بینی می‌کنند. همچنین کیوانی (1393) نشان داد که سرشت رابطه مثبت معناداری و منش رابطه‌ی منفی معنی‌دار با اعتیاد اینترنتی دارد. به طوری که سه بعد از سرشت (نوجویی، آسیب پرهیزی و پاداش وابستگی) با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت معنادار دارد و ابعاد منش (همکاری، خود راهبری و خود فراوری) با اعتیاد به اینترنت رابطه منفی معنی‌داری دارد. علاوه بر این، سرشت و منش به‌طورکلی 35 درصد از تغییرات واریانس اعتیاد اینترنتی را پیش‌بینی می‌کنند. پژوهش دیگری بر روی 500 دانشجو نشان داد بین دانشجویان عادی و معتاد به اینترنت در ابعاد شخصیتی سرشت و منش (نوجویی، پاداش وابستگی، پشتکار و همکاری) تفاوت معناداری وجود دارد، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مؤلفه‌های شخصیتی که بر روی "خود" تأکید می‌کنند (نوجویی، خود راهبری، پشتکار) و مؤلفه‌هایی که بر روی"دیگران" (همکاری، پاداش وابستگی) تأکید می‌کنند، می‌توانند به تفاوت استفاده از اینترنت نقش مؤثری داشته باشد (صابری،فرقدانی و شاطریان محمدی،1392).
نتایج پژوهش رضایی عبدلی و نوکنی (1394) نیز در این زمینه نشان داد از میان ابعاد سرشتی، نوجویی قابلیت پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت را دارد و از میان ابعاد منشی دو بعد خود راهبری و همکاری قابلیت پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت را دارند. همچنین از میان ابعاد سرشتی بعد نوجویی و از میان ابعاد منشی بعد همکاری بیش از سایر ابعاد، قابلیت پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت را داشتند. نتیجه پژوهش حنفی و همکاران31 (2019) نیز نشان داد که آسیب پرهیزی بالا با اعتیاد به گوشی همراه مرتبط است.
بـا توجه به گستردگی و پیچیدگی مسئله اعتیاد به اینترنت و وجود پژوهش های صورت گرفته در گذشته و یافته هایی که گاه یکدیگر را نقض می کنند، الگوي با ثبات‌تری براي تبيين نقش شخصيت در اعتياد به اينترنت مورد نياز است. لذا همان‌طور که در شکل 1 ملاحظه
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 84-67---------------------------------- کدخدائی 73
می‌گردد، پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که سیستمهای مغزی رفتاری، چگونه از طریق ویژگیهای سرشتی شخصیت با اعتیاد به اینترنت دانشجویان رابطه دارد؟
شکل 1. مدل فرضی پژوهش
روش اجرای پژوهش
روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان دانشگاه غیرانتفاعی اشرفی اصفهانی شهر اصفهان در سال تحصیلی ۱401-1400 به تعداد 3500 نفر بود. برای برآورد حجم نمونه از روش پیشنهادی شوماخر و لوماکس32 (2016) استفاده شد. آنان برای برآورد حجم نمونه در تحلیل مسیر و مدل یابی معادلات ساختاری، روش نسبت شرکت کنندگان به تعداد پارامتر مدل را معرفی کردند که در آن حجم نمونه مبتنی بر نسبت 1:20 شرکت کنندگان به پارامترهای مدل، حجم نمونه مطلوب تلقی می شود. بر این اساس برای این پژوهش حجم نمونه 346 مناسب می باشد. در اين پژوهش از روش نمونه‌گیری در دسترس استفاده شد. به این صورت که از میان کلیه دانشجویان دانشگاه (3500 نفر) 346 نفر (129 مرد و 217 زن) به‌صورت در دسترس انتخاب شدند و پرسشنامه‌ها به‌صورت آنلاین برای آن‌ها با توجه به میل به همکاری در پژوهش ارسال گردید. پرسشنامه ها جهت تجزیه و تحلیل اولیه وارد نرم افزار SPSS شدند. در این پژوهش جهت گردآوری داده‌ها از: پرسشنامه‌ی شخصیتی گری ویلسون، پرسشنامه‌ی سرشت و منش و پرسشنامه‌ی اعتیاد به اینترنت استفاده شد.
داده‌ها در سطح توصیفی و استنباطی مورد بررسی قرار گرفتند. در سطح توصیفی ويژگي‌هاي دموگرافیک (جنسیت، تحصیلات و غیره) محاسبه شدند و در سطح استنباطی با استفاده از روش همبستگی و معادلات ساختاری، سؤال پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل داده‌های این پژوهش با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار اس.پی.اس.اس و ایموس انجام شد. از نرم افزار اس.پی.اس.اس جهت توصیف متغیرهای تحقیق و تعیین نرمال بودن داده ها استفاده شد و از نرم افزار ایموس به منظور بررسی فرضیه اصلی پژوهش با بهره مندی از مدل معادلات ساختاری استفاده شد.
ابزار پژوهش
پرسشنامه شخصیتی گری-ویلسون33 (GWPQ): جهت اندازه گیری سیستم های مغزی رفتاری از پرسشنامه‌ی شخصیتی گری-ویلسون (1990) استفاده شـد. این مـقیاس میزان فعالیت سـیستم‌های مغزی-رفتاری و مؤلفه‌های آن‌ها را ارزیابی می‌کند و شامل 120 ماده است که برای ارزیابی هریک از سیستمهای فعالساز رفتاری، بازداری رفتاری و جنگ و گریز،40 مـاده در نظر گرفته شده است. از 40 مادۀ مربوط به فعالیت سیستم بازداری رفتاری، 20 ماده بـه مـؤلفه اجـتناب فعل پذیر و 20 ماده به مؤلفه خاموشی اختصاص دارد؛ از 40 مادۀ مربوط به فعالیت سیستم فعالساز رفتاری، 20 ماده به مؤلفۀ روی آورد و 20 ماده به مـؤلفه اجتناب فعال اخـتصاص دارد؛ از 40 مادۀ مربوط به فعالیت سیستم جنگ- گریز، 20 ماده به مؤلفه جنگ و 20 ماده به مـؤلفه گـریز اخـتصاص دارد (آزادفلاح،دادستان،اژه ای و موذنی،1378). برای هریک از مواد پرسشنامه، سه گزینۀ بلی، خیر و «؟» (علامت سؤال) در نظر گرفته شده است. آزمودنی گزینه‌ی «؟» را در صورتی بـرمی‌گزیند که به هیچ‌وجه نتواند یکی از گزینه‌های بلی و خیر را انتخاب کند. پاسخ‌ها به‌صورت مـثبت یا منفی نمره‌گذاری می‌شود. به ایـن تـرتیب که به هر ماده با علامت مثبت، برای پاسخ بلی دو نمره، علامت سؤال «؟» یک نمره و خیر صفر
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد ----------------------------------- کدخدائی 74
نمره می‌گیرد. به هر ماده با علامت منفی، برای پاسخ بلی صفر نمره، علامت سؤال یک نمره و خیر دو نمره تعلق می‌گیرد. آزاد فلاح و هـمکاران (1378) در زمینه پایایی این مقیاس، ضرایب آلفای کرونباخ 54/6۰،0/0، 61/0، 66/0، 65/0 و 69/0 را به ترتیب برای مؤلفه‌های روی آورد، اجتناب فعال، اجتناب فعل پذیر، خاموشی، جنگ و گریز گزارش کرده‌اند. ویلسون و همکاران (1990) نیز ضرایب آلفای به دست آمده را غالباً در حدود 6/0 تا 7/0 گزارش کرده‌اند که نـمایانگر ثـبات درونی مناسب مقیاس است. در پژوهش حاضر نیز پایایی به روش آلفای کرونباخ برای سیستم بازداری (75/0)، سیستم فعالساز (68/0) و سیستم جنگ و گریز (73/0) به دست آمده است.
پرسشنامه سرشت و منش34 (TCI): این پرسشنامه توسط كلونينجر و همکاران در سال ۱۹۹۴ طراحی گردید که شامل ۱۲۵ سؤال به‌صورت بلی و خیر می‌باشد. در این پرسشنامه، سرشت شامل (نوجویی، آسیب پرهیزی، پاداش وابستگی و پشتکار) و منش شامل (خودراهبری، خودفراروی، همکاری) می‌باشد (کلونینجر،...1994). کاویانی و پورناصح (1384) ضرایب باز آزمایی آن را بین 61/0 تا 96/0 به دست آوردند و روایی مطلوبی برای مقیاس های آن در جامعه ایران گزارش نمودند. دادفر، بهرامی، دادفر و یونسی (2010) دامنه ضرایب آلفای کرونباخ را از 44/0 تا 81/0 و دامنه ضرایب باز آزمایی به فاصله دو ماه بین زیر مقیاس‌ها را از 53/0 تا 82/0 برآورد نمودند. در پژوهش حاضر نیز پایایی به روش آلفای کرونباخ برای سرشت (71/0) به دست آمده است.
آزمون اعتیاد به اینترنت35 (IAT): این آزمون خود گزارش‌دهی توسط یانگ (1998) ساخته شده و شامل ۲۰ سؤال است که برای بررسی اعتیاد به اینترنت افراد طراحی گردیده است. سؤالات در طيف ٥ درجه‌ای ليكرت (كاملاً مخالفم، مخالفم، نه موافق و نه مخالف، موافقم و كاملاً موافقم) طراحي شده است كه به ترتيب از ١ تا ٥ نمره‌گذاری می‌شود. ویدیانتو و مک ماوران36 (2004) در بررسی ویژگیهای روان‌سنجی این مقیاس ضریب آلفای کرونباخ؛ 54/0 تا 82/0 را برای زیرمقیاس‌ها و همبستگی( 92/0 r=تا 22/0 r= ) همه زیرمقیاس‌ها با یکدیگر را به‌عنوان شاخصی از روایی همگرای پرسشنامه اعتیاد به اینترنت گزارش کردند. در نمونه ی ایرانی علوی و همکاران (1389) روایی محتوایی و همگرا، و پایایی به روش باز آزمایی 82/0 ، آلفای کرونباخ 88/0 و دونیمه کردن ۷۲/۰ این پرسشنامه را قابل قبول ارزیابی کردند. در پژوهش حاضر نیز پایایی به روش آلفای کرونباخ 87/0 به دست آمده است.
یافتهها
تجزیه و تحلیل داده ها در این پژوهش در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. در بخش توصیفی ویژگی های جمعیت شناختی شرکت کنندگان توصیف و میانگین، انحراف معیار، ضریب چولگی، ضریب کشیدگی و ضریب همبستگی متغیرهای پژوهش و.... تحلیل و گزارش شده است. در بخش آمار استنباطی جهت نرمال بودن نمونه مورد بررسی از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف و جهت آزمون فرضیه های تحقیق از معادلات ساختاری در محیط نرم افزار ایموس استفاده شده است.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 84-67---------------------------------- کدخدائی 75
جدول 1. توزیع فراوانی نمونه برحسب جنس، وضعیت تأهل، سن و مقطع تحصیلی
متغیر | فراوانی | درصد | |
جنسیت | مرد | 129 | 3/37 |
زن | 217 | 7/62 | |
سن | زیر 26 سال | 277 | 1/80 |
35- 26 | 50 | 5/14 | |
بالای 35 سال | 19 | 5/5 | |
مقطع تحصیلی | کاردانی | 123 | 6/35 |
کارشناسی | 144 | 6/41 | |
کارشناسی ارشد | 79 | 8/22 | |
جدول 1 توزیع فراوانی و درصد متغیرهای جمعیت شناختی شامل جنسیت، سن و تحصیلات را نشان می‌دهد. نتایج جدول 1 نشان می‌دهد که 3/37 درصد از پاسخ‌دهندگان را مردان و 7/62 درصد از آن‌ها را زنان تشکیل می‌دهند، 1/80 درصد از نمونه زیر 26 سال، 5/14 درصد بین 26 تا 35 و مابقی بالای 35 سال هستند. 6/35 درصد نمونه دارای تحصیلات کاردانی، 6/41 درصد کارشناسی و 8/22 درصد ارشد می باشند.
جدول 2. مشخصات توصیفی متغیرهای پژوهش
آلفای کرونباخ | چولگی | انحراف معیار | میانگین | متغیرهای پژوهش | |
82/0 | 032/- | 045/- | 29/4 | 07/41 | فعال ساز رفتاری |
84/0 | 432/- | 318/- | 434/3 | 81/19 | بازداری رفتاری |
79/0 | 768/- | 345/- | 25/1 | 69/2 | پشتکار |
9/00 | 124/0 | 132/- | 12/3 | 364/8 | پاداش وابستگی |
88/0 | 054/- | 124/- | 60/3 | 93/9 | آسیب‌پذیری |
87/0 | 245/0 | 269/- | 85/3 | 76/9 | نوجویی |
92/0 | 256/0 | 693/0 | 33/6 | 72/64 | اعتیاد به اینترنت |
جدول 2 میانگین، انحراف معیار، چولگی، کشیدگی و ضریب آلفای کرونباخ متغیرهای پژوهش را نشان می دهد. بر اساس آن ضرایب آلفای کرونباخ همه متغیرها بالاتر از 7/0 است. این موضوع بیانگر آن است که گویه های پرسشنامه های به کار گرفته شده برای سنجش متغیرهای پژوهش حاضر از همسانی درونی قابل قبولی برخوردارند. همچنین میزان ضریب کشیدگی و چولگی همه متغیرها در محدوده (2+ و2-) است. این مطلب بیانگر آن است که توزیع متغیرهای پژوهش از نرمال بودن تک متغیری انحراف آشکاری را نشان نمی دهند.
هم چنین به‌منظور بررسی چگونگی ارتباط متغیرهای پژوهش و ایجاد زمینه برای تحلیل های بعدی، همبستگی پیرسون مرتبه صفر آن‌ها محاسبه شد که نتایج حاصل از آن در جدول ۳ آورده شده است. نتایج ماتریس همبستگی حاکی از رابطه معنی‌دار و مستقیم فعال سازی رفتاری با پشتکار، پاداش و وابستگی و نوجویی و رابطه معنی دار و معکوس با آسیب پرهیزی و اعتیاد به اینترنت است.
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد ----------------------------------- کدخدائی 76
همچنین نتایج حاکی از رابطه معنی‌دار و مستقیم بازداری رفتاری با آسیب پرهیزی و اعتیاد به اینترنت و رابطه معنی دار و معکوس با پشتکار، پاداش وابستگی و نوجویی است.
جدول 3. ماتریس همبستگی متغیرها
ردیف | متغیرهای پژوهش | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | |
1 | فعال ساز رفتاری | - |
|
|
|
|
|
| |
2 | بازداری رفتاری | *120. | - |
|
|
|
|
| |
3 | پشتکار | **411. | **318.- | - |
|
|
|
| |
4 | پاداش وابستگی | **218. | **294.- | **212. | - |
|
|
| |
5 | آسیب‌پرهیزی | **131.- | **301. | **393.- | **360.- | - |
|
| |
6 | نوجویی | **511. | **400.- | **340. | **416. | **548.- | - |
| |
7 | اعتیاد به اینترنت | **212.- | **237. | **383.- | *114. | *102.- | **236. | - | |
|
| 05/0>*p | 01/0>**p | ||||||
به منظور ارزیابی نرمال بودن توزیع تک متغیری داده ها علاوه بر بررسی ضریب چولگی و ضریب کشیدگی آزمون کولموگروف- اسمیرنوف روی داده ها انجام شد (05/0< p) و به منظور ارزیابی فرضیه هم خطی، عامل تورم واریانس(VIF) و ضریب تحمل تک تک متغیرها مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که فرض های مزبور در بین داده های پژوهش برقرار است. همچنین بررسی فاصله مهلنوبایس نیز نشان داد که توزیع نرمال چند متغیری در بین داده های پژوهش برقرار است.
به‌منظور پاسخ به پرسش اصلی پژوهش، مبنی بر اینکه «آیا مدل تبیین سیستم های مغزی رفتاری و اعتیاد به اینترنتی دانشجویان و متغیر میانجی گر ویژگی های شخصیتی سرشت با داده های تجربی برازش دارد؟» از مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار ایموس بهره برده شده است.
هر مدلی برای تایید شدن نیاز به معتبر بودن هم در کلیات و هم در جزئیات دارد. بررسی کلیات مدل به این معنا است که ابتدا باید قرارگیری مدل به همان شکلی که کنار یکدیگر قرار گرفته اند با استفاده از شاخص های برازش بررسی شود که در صورت مناسب بودن این شاخص ها می توان بیان کرد که مدل کلی به لحاظ آماری مورد تایید است. زمانی مدل دارای برازش مناسب است که شاخص های GFI، CFI،IFI ، NFIو TLI بالاتر از 9/0 باشد، شاخص AGFI بالاتر از 85/0، شاخص X2⁄DFکمتر از 3 و شاخص RMSEA کمتر از 08/0 باشد. در جدول ۴ مهم ترین شاخص های آزمون برازش مدل مفهومی پژوهش گزارش شده است.
|
| DF |
| CFI | TLI | GFI | AGFI | RMSEA | IFI | NFI |
مدل | 734/16 | 6 | 789/2 | 903/0 | 911/0 | 912/0 | 890/0 | 073/0 | 936/0 | 971/0
|
| ضرایب استاندارد | خطای معیار | مقدار بحرانی | سطح معنی‌داری |
بازداری رفتاری- اعتیاد به اینترنت | 371/0+ | 742/0 | 695/3 | *** |
فعال سازی رفتاری- اعتیاد به اینترنت | 382/0- | 652/0 | 902/3- | *** |
بازداری رفتاری - نوجویی | 193/0- | 311/0 | 134/2- | 041/0 |
بازداری رفتاری - آسیب پرهیزی | 200/0+ | 467/0 | 895/2 | 040/0 |
بازداری رفتاری - پاداش وابستگی | 181/0- | 140/0 | 104/2- | 045/0 |
بازداری رفتاری - پشتکار | 384/0- | 168/0 | 956/3- | *** |
فعال سازی رفتاری - نوجویی | 191/0+ | 196/0 | 154/2 | 038/0 |
فعال سازی رفتاری - آسیب پرهیزی | 176/0- | 847/0 | 003/2- | 046/0 |
فعال سازی رفتاری - پاداش وابستگی | 216/0+ | 768/0 | 102/3 | *** |
فعال سازی رفتاری - پشتکار | 398/0+ | 493/0 | 002/4 | *** |
نوجویی- اعتیاد به اینترنت | 206/0+ | 363/0 | 299/2 | 037/0 |
آسیب پرهیزی- اعتیاد به اینترنت | 143/0- | 102/0 | 998/1- | 048/0 |
پاداش وابستگی- اعتیاد به اینترنت | 101/0+ | 147/0 | 561/1 | 067/0 |
پشتکار- اعتیاد به اینترنت | 583/0- | 198/0 | 569/4- | *** |
*** ضریب در سطح 001/0 معنادار است.
با توجه به جدول ۵ تمام روابط به‌جز رابطه اعتیاد به اینترنت با پاداش وابستگی معنادار هستند (مقدار بحرانی برای روابط معنادار بیشتر از 96/1 و سطح معناداری کمتر از 05/0 است).
شکل 2. مدل نقش واسطه‌ای ابعاد ویژگی های سرشتی شخصیت بر رابطه بین سیستم های مغزی رفتاری و اعتیاد به اینترنت
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد ----------------------------------- کدخدائی 78
جدول 6. اثر مستقیم و غیرمستقیم ابعاد ویژگیهای سرشتی شخصیت و سیستمهای مغزی رفتاری بر اعتیاد بر اینترنت
متغیر | اثرات | بازداری رفتاری | فعال ساز رفتاری | نوجویی | پاداش وابستگی | آسیب پرهیزی | پشتکار |
مستقیم | 193/0- | 191/0 | - | - | - | - | |
غیر مستقیم | - | - | - | - | - | - | |
کل | - | - | - | - | - | - | |
پاداش وابستگی | مستقیم | 181/0- | 216/0 | - | - | - | - |
غیر مستقیم | - | - | - | - | - | - | |
کل | - | - | - | - | - | - | |
آسیب پرهیزی | مستقیم | 200/0 | 176/0 | - | - | - | - |
غیر مستقیم | - | - | - | - | - | - | |
کل | - | - | - | - | - | - | |
پشتکار | مستقیم | 384/0 | 398/0 | - | - | - | - |
غیر مستقیم | - | - | - | - | - | - | |
کل | - | - | - | - | - | - | |
اعتیاد به اینترنت | مستقیم | 371/0 | 382/0- | 206/0 | 101/0 | 143/0- | 583/0- |
غیر مستقیم | 137/0 | 146/0- | - | - | - | - | |
کل | 508/0 | 528/0- | - | - | - | - |
همان‌طور که از جدول 6 و شکل 2 مشخص است، میزان اثر مستقیم سیستم های بازداری رفتاری با اعتیاد به اینترنت از نوع مثبت و برابر 371/0 و اثر مستقیم سیستم های فعال ساز رفتاری با اعتیاد به اینترنت از نوع منفی و برابر 382/0- و هر دو در سطح 01/0 درصد معنادار است (01/0>p) میزان اثر غیرمستقیم سیستم های بازداری رفتاری از طریق نوجویی، آسیب‌پذیری، پاداش وابستگی و پشتکار از نوع مثبت و برابر 137/0 و در سطح 05/0 درصد معنادار است (05/0>p ) میزان اثر غیرمستقیم سیستم های فعال ساز رفتاری از طریق نوجویی، آسیب‌پذیری، پاداش وابستگی و پشتکار از نوع منفی و برابر 146/0 - و در سطح 05/0 درصد معنادار است (05/0>p ). در مجموع میزان اثر کل سیستم های بازداری رفتاری بر اعتیاد بر اینترنت از توع مثبت و برابر 508/0 و میزان اثر کل سیستم های فعال ساز رفتاری بر اعتیاد بر اینترنت از نوع منفی و برابر 528/0- و هر دو در سطح 01/0 معنادار می باشد (01/0> p ). رابطه بین نوجویی، آسیب پرهیزی و پشتکار و اعتیاد به اینترنت معنادار است(01/0>p ) و رابطه بین پاداش وابستگی و اعتیاد به اینترنت معنادار نمی باشد، البته حذف آن از مدل تاثیری روی بقیه روابط نداشت. همچنان که در شکل 2 ملاحظه می شود در مدل پژوهش 4متغیر میانجی ( نوجویی، پاداش وابستگی، آسیب پرهیزی و پشتکار) وجود دارد. به منظور تعیین معناداری یا عدم معناداری نقش میانجی تر هر کدام از متغیرهای نوجویی، پاداش وابستگی، آسیب پرهیزی و پشتکار از روش بارون و کنی استفاده شد. با استفاده از روش بارون و کنی رابطه غیر مستقیم فعال ساز رفتاری و اعتیاد به اینترنت از طریق پشتکار تایید شد و مقدار VAF، 387/0 به دست آمد که چون بین 2/0 تا 8/0 است لذا پشتکار نقش میانجی¬گر جزیی دارد(232/0=β،p<0/01). ) رابطه غیر مستقیم بازداری رفتاری و اعتیاد به اینترنت از طریق پشتکار تایید شد و مقدار VAF، 375/0 به دست آمد که چون بین 2/0 تا 8/0 است لذا پشتکار نقش میانجیگر جزیی دارد(223/0=β،p<0/01).
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 84-67---------------------------------- کدخدائی 79
بحث و نتیجه گیری
هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطۀ بین سیستمهای مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی با نقش میانجی‌گری ویژگیهای سرشتی شخصیت در دانشجویان بود. سیستمهای مغزي - رفتاري به علّت ثبات ماهيت خويش، براي پیش‌بینی متغيرهاي روان‌شناختی نظير اعتياد به اينترنت پیش‌بین‌های قوی‌تری به شمار می‌آیند؛ چرا كه وقتي گفته می‌شود حساسيت فرد بالا و يا پايين است، اين حساسيت ناشي از ساختار مغزي- عصبي اوست كه به‌صورت درازمدت در او خواهد بود. به علت اين ثبات نسبي، مطالعه سایر پدیده‌های وابسته به متغيرهايي كه بر اساس اين سیستم‌ها پیش‌بینی می‌شوند، مفيد و كم خطا خواهد بود.
نتایج حاصل از تحلیل آماری بر طبق جدول ۶ و شکل 2 مدل نهایی ارائه شده در پژوهش بیانگر آن است که ضرایب اثر استاندارد تحت شرایطی محاسبه می شوند که در آن تمام متغیرهای میانجی گر (ابعاد ویژگی های سرشتی شخصیت) و مستقل (سیستم های مغزی -رفتاری) هم‌زمان در یک معادله رگرسیونی جهت پیش بینی متغیر وابسته (اعتیاد به اینترنت) مشارکت دارند. (اثر مستقیم سیستم فعال ساز رفتاری بر اعتیاد به اینترنت از نوع منفی و اثر کل آن از طریق متغیرهای میانجی از نوع مثبت و اثر مستقیم سیستم بازداری رفتاری بر اعتیاد به اینترنت از نوع مثبت و اثر کل آن از طریق متغیرهای میانجی گر از نوع منفی بود). تحلیل داده های پژوهش حاضر با استفاده از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری، برازش مدل پیشنهادی را تأیید نمود. درمجموع، 358/0 درصد از واریانس اعتیاد اینترنتی به‌طور مستقیم به سیستمهای مغزی رفتاری و 151/0 درصد به طور غیرمستقیم از طریق ویژگیهای شخصیتی می‌باشد؛ بنابراین سیستمهای مغزی رفتاری اهمیت ویژه‌ای در تبیین اعتیاد به اینترنت داشته و می‌تواند از طریق ویژگیهای شخصیتی.
نقش مؤثری در گرایش افراد به سمت درگیری در رفتارهای اینترنتی داشته باشند. در ادامه به بررسی یافته‌های پژوهش پرداخته می‌شود . در بررسی مسیر مستقیم سیستمهای مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی نتایج بیانگر رابطۀ مثبت و معنی‌دار سیستم بازداری رفتاری با اعتیاد اینترنتی و رابطه منفی و معنی دار سیستم فعالساز رفتاری با اعتیاد به اینترنت بود. یافته‌های این پژوهش با نتایج پژوهش ژانگ و همکاران(2022)، ژانگ و همکاران(2021)،عینی پور و همکاران(1400)،حسینی شاهقلیان و عبدالهی(1395) هم سو می باشد. بر اساس نظر ین و همکاران(2009) معتادان اینترنتی در سیستمهای بازداری و فعالساز رفتاری نمرات بالاتری داشتند. آن‌ها گزارش کردند، دانشجویانی که هم حساسیت به پاداش بالایی داشته و هم حساسیت به تنبيه بالا، درگیر رفتارهایی نظیر استفاده از اینترنت می‌شوند که در عين کسب پاداش، به‌زعم خودشان، خطر کمتری برایشان در پی داشته باشد.
افرادی که فعالیت سیستم بازداری رفتاری در آن‌ها بالاست، رفتارهای کم‌خطرتری مثل استفاده از اینترنت را برای پاداش گرفتن انتخاب می‌کنند. تعاملات مجازی به دلیل امکان ورود و خروج بدون محدودیت و فقدان آسیب مستقیم جسمانی به افراد اجازه می‌دهد که از اضطراب‌های آنی ناشی از رفتارهایشان رها باشند در نتیجه محیط مجازی برای افرادی که در مورد پیامدهای آنی آزارنده رفتارشان اضطراب بالایی دارند مکان امن‌تری به‌حساب می‌آید. با توجه به این نکته و در نظر گرفتن ماهیت سرگرم‌کننده‌ی اینترنت می‌توان انتظار داشت که افراد با حساسیت زیاد در سیستم بازداری رفتاری به‌منظور رهایی موقت از فشارهای روانی روزانه و اضطراب خود، اینترنت را پناهگاهی برای مقابله با اضطرابشان به کار گیرند؛ هرچند گاهي ممكن است مـشكلاتي از قبيـل بـروز تعـارض در اتاق‌های گفت‌وگو يا شكـست در بازی‌های اينترنتـي رخ دهد، اما امكان ترك اتاق گفت‌وگو و از سرگيري بازي براي جبران آن شكست نيز براي فـرد وجـود دارد. در نتيجه محـيط مجـازي اينترنـت بـراي افـرادي كـه در مـورد پيامـدهاي آنـي آزاردهنده رفتارشـان اضـطراب بالايي دارند، مكان امن‌تری به‌حساب می‌آید.
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد ----------------------------------- کدخدائی 80
در بررسی مسیر غیرمستقیم سیستمهای مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی نتایج بیانگر رابطۀ مثبت و معنی‌دار سیستمهای مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی از طریق ویژگیهای سرشتی شخصیت بود. به‌طورکلی سیستمهای مغزی رفتاری با اعتیاد اینترنتی از طریق ویژگیهای شخصیتی مرتبط است؛ اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد نتایج پژوهش حاضر با نتایج برخی تحقیقات هم‌خوان و با برخی دیگر ناهمخوان است.
به عبارت دیگر پژوهش حاضر بیان می‌دارد که سیستمهای مغزی رفتاری بر اعتیاد اینترنتی از طریق ابعاد سرشتی شخصیت چون نوجویی، آسیب پرهیزی، و پشتکار اثرگذار است ؛ بنابراین سیستمهای مغزی رفتاری اهمیت ویژه‌ای در تبیین اعتیاد به اینترنت داشته و می‌تواند از طریق ابعاد سرشتی شخصیت نقش مؤثری در گرایش افراد به سمت درگیری در رفتارهای اینترنتی داشته باشند.
در بررسی رابطه معنادار بین عامل سرشتی نوجویی و اعتیاد به اینترنت نتایج این پژوهش با پژوهش مولایی (1398)، کیوانی (1393) و رضایی عبدلی و نوکنی (1394) همخوانی دارد. در تبیین این رابطه می‌توان گفت افرادی که تمایل به تغییرات خلقی سریع، رفتارهای هیجانی، کاوش گری و کنجکاوی دارند برای ارضای این حس‌های شدید و متغیر، به اینترنت روی می‌آورند. طبق نظر کلونینجر نوجویی بازگوکننده‌ی تفاوت‌های فردی در سیستم فعالساز رفتاری در مغز است. فردی که نمره‌ی بالایی در نوجویی می‌آورد راغب به فعالیت‌های اکتشافی است، تحریک شدن و هیجان را دوست دارد، مخالف یکنواختی است و از آن خسته می‌شود. این افراد تمایل دارند چيزهاي نو و جديد را تجربه كنند. افزون بر این تکانشی هستند و با اطلاعات كم، با شتاب تصمیم‌گیری می‌کنند. اين ویژگی‌ها سبب می‌شود كه اين افراد نتوانند زمان مشخصی را به فضای مجازی اختصاص دهند و دائم درگیر این فضا باشند.
در بررسی رابطه معنادار بین عامل سرشتی آسیب پرهیزی و اعتیاد به اینترنت نتایج این پژوهش با پژوهش های حنفی و همکاران (2019)، مولایی (1398)، و کیوانی (1393) همخوانی دارد اما نوع رابطه در پژوهش‌های ذکر شده مستقیم و در پژوهش حاضر معکوس می‌باشد. بعد آسیب پرهیزی به خصوصیاتی چون نگرانی، ترس از عدم قطعیت، شرم و خجالت در مواجهه با غریبه‌ها و خستگی و فرسودگی اشاره دارد. فردی که نمره آسیب پرهیزی پایین می‌آورد: با دل و جرأت تر است، خوش‌بین و آسوده خاطر می باشد، با غریبه‌ها راحت‌تر است. خوش‌بینی او باعث می‌شود هم در فضای مجازی و هم در فضای واقعی به‌راحتی ارتباط برقرار کند. در بررسی رابطه بین عامل سرشتی پاداش وابستگی و اعتیاد به اینترنت نتایج معنادار نبود. از این جهت نتایج این پژوهش با پژوهش مولایی (1398) و کیوانی (1393) ناهمخوان می باشد. بنابراین در تبیین این ارتباط می‌توان گفت افرادی که در بعد پاداش وابستگی نمره‌ی بالایی می‌گیرند معمولاً افرادی اجتماعی با احساس تعلق اجتماعی بالا، حساس به طرد شدن و انتقاد، نیازمند تأیید اجتماعی و فداکار هستند. این افراد به سیگنال‌های پاداش به‌ویژه تأییدهای اجتماعی و حمایت اجتماعی پاسخ می‌دهند. در افرادی که سیستم بازداری رفتاری فعالیت کمتری نسبت به سیستم فعال ساز رفتاری دارد افراد تعاملات اجتماعی رودر رو را برای دریافت پاداش ترجیح می دهند و از طریق ارتباطات اجتماعی با دیگران در دنیای واقعی پاداش دریافت می کنند، بنابراین رابطه بین پاداش وابستگی و اعتیاد به اینترنت معنادار نیست.
در بررسی رابطه معنادار بین عامل سرشتی پشتکار و اعتیاد به اینترنت نتایج این پژوهش با پژوهش مولایی (1398) همخوانی دارد. افرادی که در بعد پشتکار نمره بالایی کسب می‌کنند ویژگی‌هایی چون سخت‌کوشی، تداوم در عمل با وجود فشارها، پیش‌قدمی در
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 84-67---------------------------------- کدخدائی 81
انجام امور، انطباق‌پذیر در برابر شرایط پیش‌بینی نشده، چالش‌گر در برابر سختی کار دارند و در مقابل نمره پایین در پشتکار نشان‌دهنده تطابق‌پذیری کم، آمادگی برای دلسردی در برابر سختی‌ها و انتقادات، عدم تلاش برای گسترش و تعمیق بخشیدن به کارها می‌باشد. نتایج پژوهش حاضر نیز نشان داد این بعد رابطه معکوس با اعتیاد به اینترنت دارد. درواقع افرادی که نمره بالا در این بعد کسب نمودند، نمره اعتیاد به اینترنت کمتری داشتند. به عبارتی افرادی که نمره کمتری در این بعد دارند به دلیل ویژگی‌هایی مانند عدم تلاش برای تعمیق بخشیدن به کارها یا آمادگی برای دلسردی زودتر دست از تلاش برداشته و بیشتر تمایل دارند خود را در اینترنت غرق کنند.
طبق نظریه کلونینجر، ویژگیهای سرشتی به پاسخ‌های هیجانی خودکار باز می‌گردد، تا حدودی جنبه وراثتی دارد و در سراسر زندگی استوار می‌ماند. از نظر ژنتیک همگن و از یکدیگر مستقل هستند و این بدان معناست که ژن‌های مختلف بر فعال‌شدگی، تداوم و بازداری رفتار مؤثر است. ولی در مقابل، منش به خود پندارها، اهداف، ارزشها و تجربیات فرد در زندگی برمی‌گردد. ویژگیهای منشی تأثیر اندکی از انتقال وراثتی دارد و بیشتر تحت تأثیر محیط خانواده و حاصل یادگیری اجتماعی و فرهنگی است که در طول زندگی رشد می‌کند. هر کدام از ابعاد سرشت و منش در یک دستگاه (شبکه) تعاملی، سازگاری و تجربیات زندگی را هدایت می‌کنند و چگونگی عملکرد این دستگاه تعاملی، فرد را آماده‌ی ابتلا به اختلالات هیجانی و رفتاری می‌کنند. بنابراین تفاوت در بافت فرهنگی اجتماعی محیط زندگی شرکت‌کنندگان، می‌تواند یکی از علل تفاوت در نتایج پژوهش‌ها باشد. افزون بر آن تعداد نمونه و شیوه‌های متفاوت تحلیل داده‌ها در پژوهش‌ها را نباید از نظر دور نگهداشت.
از محدودیت‌های پژوهش حاضر، منحصر بودن جامعه آماری به دانشجویان، استفاده از ابزارهای خودسنجی در پژوهش و تلاش جهت برتر جلوه دادن خود و مقطعی بودن پژوهش بدون در نظر گرفتن شرایط و کیفیت زندگی افراد در این برهه از زندگی، بود. مهم‌تر آن‌که ماهیت همبستگی مطالعات، نتیجه‌گیری علّی در مورد یافته‌های آن را دشوار می‌ساخت. با توجه به محدودیت‌های پژوهش، پژوهش‌های آتی می‌توانند با جامعه آماری گسترده‌تر و متنوع‌تر یا روش‌های پژوهش کیفی با نمونه‌گیری هدفمند به روشن شدن نقش علّی متغیرها در ایجاد و تداوم اعتیاد به اینترنت کمك کنند. مطالعات مقطعی در گروه‌های سنی مختلف از نوجوانی تا بزرگسالی نیز به شناخت تغییرات سیستمهای مغزی رفتاری و تأثیر آن بر اعتیاد اینترنتی کمک زیادی خواهد کرد.
نتیجه‌گیری: در یک جمع‌بندی کلی، با توجه به نتایج می‌توان گفت تمام روابط به جز پاداش وابستگی با اعتیاد اینترنتی معنادار هستند. لذا بر طبق نتایج پژوهش حاضر می‌توان گفت سیستمهای مغزی رفتاری بر اعتیاد اینترنتی از طریق ابعاد سرشتی شخصیت چون نوجویی، آسیب پرهیزی، و پشتکار اثرگذار است. از این نتایج می‌توان در آسیب‌شناسی اعتیاد به اینترنت و پیشگیری از ابتلای به آن استفاده کرد و روش‌های آموزشی مناسب را برای پیشگیری افراد در گروه‌های هدف بکار برد. همچنين به‌منظور درمـان افراد نیز می‌توان بـر سیستمهای مغزي- رفتاري متمركز شد و حساسيت افراد را به پاداش و تنبیه در نظر گرفت.
سپاسگزاری
پژوهشگران از کلیه دانشجویان عزیزی که با در اختیار گذاشتن وقت گرانبهای خود نمونه پژوهش حاضر را تشکیل دادند تشکر می‌نمایند.
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد ----------------------------------- کدخدائی 82
تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان، این مقاله حامی مالی و تعارض منافع ندارد.
منابع
آزاد فلاح، پرویز؛ دادستان، پریرخ؛ اژه ای، جواد؛ و موذنی، سیدمحمد. (1378). تنیدگی (استرس)، فعالیت سیستم های مغزی-رفتاری و تغییرات ایمونوگلوبین ترشحی. مجله روانشناسی 9: 22-3.
بابایی کریم، عیسی زادگان علی، پیر نبی خواه نسیم، تاج الدینی امراه. (1395).نقش سیستم های مغزی رفتاری، نوجویی، پاداش وابستگی و نگرانی آسیب شناختی درپیش بینی استعداد اعتیاد. فصلنامه علمی اعتيادپژوهي.; ۱۰ (۳۷) :۲۵۹-۲۷۵.
حسن زاده,رمضان,بیدختی,عاطفه,رضایی,عباس,رهایی,فاطمه. (1391).رابطه اعتیاد به اینترنت با پیشرفت تحصیلی و ویژگیهای شخصیتی فراگیران .فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی ,9 ،(3),95-107.
حسینی، امین؛ شاهقلیان، مهناز؛ عبدالهی، محمدحسین. (1395). بررسی رابطه سیستمهای مغزی رفتاری و اعتیاد به اینترنت با نقش واسطه‌ای احساس تنهایی و راهبردهای نظم جویی شناختی هیجان. علوم تربیتی و روانشناسی، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 10، 51-26.
دادفر محبوبه، بهرامی فاضل، دادفر فرشته، یونسی سیدجلال.(139). بررسی پایایی و روایی پرسشنامه سرشت و منش. مجله توانبخشی.; ۱۱ (۳) :۱۵-۲۴.
رضایی فاطمه.(1399). بررسی رابطه استفاده آسیب زا از تلفن همراه و اعتیاد به اینترنت با طلاق عاطفی معلمان شهر کرمانشاه. رویش روان شناسی.; ۹ (۳) :۶۹-۷۶.
رضایی عبدلی ، فرزانه و نوکنی ، مصطفی.(1394). پیش بینی اعتیاد به اینترنت براساس سرشت ومنش،سومین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روانشناسی آسیب های اجتماعی و فرهنگی.
سلطانی‌فر, عاطفه, سلیمی, زنیره, مشهدی, علی, تیموری, سعید, و غفاری, زهرا. (1397). نقش هیجان‌خواهی و سیستمهای مغزی-رفتاری در ابتلا به اعتیاد اینترنتی در دانشجویان. مجله اصول بهداشت روانی, 21(2), 87-93. doi: 10.22038/jfmh.2019.13606
صابری، زهره، فرقدانی، آزاده، و شاطریان محمدی، فاطمه. (1392). الگوی شخصیتی سرشت و منش, هوش اخلاقی و اعتیاد به اینترنت در دانشجویان. کنگره ملی روانشناسی اجتماعی ایران.
علوی، سلمان؛ مرآثی، محمدرضا؛ جنتی فرد، فرشته؛ اسلامی، مهدی؛ حقیقی، محمد (1389). بررسی ارتباط علائم روان‌پزشکی با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه‌های شهر اصفهان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی همدان، دوره 17 (2): 45-34.
عینی پور جواد، بیات مریم، پاشنگ سارا.(1400). پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت دانشجویان بر اساس سیستمهای مغزی-رفتاری. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی.; ۱۹ (۱) :۸۵-۹۸.
فتحی محمد، سهرابی فرامرز، سعیدیان مرتضی.(1392). مقایسه ویژگیهای شخصیتی و سبک های هویت در دانشجویان معتاد و غیر معتاد به اینترنت. تحقیقات علوم رفتاری.; ۱۱ (۲).
کاویانی حسین، پورناصح مهرانگیز.(1384) . اعتباریابی و هنجارسنجی پرسشنامه سرشت و منش کلونینجر TCI در جمعیت ایرانی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران.; ۶۳ (۲) :۸۹-۹۸.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 84-67---------------------------------- کدخدائی 83
کیوانی، محدثه. (1393). پیش‌بینی اعتیاد اینترنتی بر اساس ویژگی های شخصیتی سرشت و منش رابرت کلونینجر، سومین همایش ملی سلامت روان و تندرستی، قوچان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان.
مولایی، م.(1398) پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت براساس هیجان‌خواهی و ابعاد سرشت و منش در بین دانش آموزان دوره متوسطه شهر سرعین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.دانشگاه آزاد اردبیل.
Ball SA.(2005). Personality traits, problems, and disorders: Clinical applications to substance use disorders. Journal of Research in Personality.; 39(1), 84-102. doi: 10.1016/j.jrp.2004.09.008.
Cloninger CR, Svrakic DM, Przybeck TR.(1994). A psychobiological model of temperament and character. Arch Gen Psychiatry.; 50(12): 975-990. doi: 10.1001/archpsyc.1993.01820240059008. PMID: 8250684.
Hanafi E, Siste K, Wiguna T, Kusumadewi I, Nasrun MW.(2019). Temperament profile and its association with the vulnerability to smartphone addiction of medical students in Indonesia. J bioRxiv. P 536474. doi:10.1101/536474.
Hansen EB, Breivik G.(2001). Sensation seeking as a predictor of positive and negative risk behavior among adolescents. Personality and Individual Differences.; 30(4), 627-640. doi: 10.1016/S0191-8869(00)00061-1.
Hostovecky M, Prokop P.(2018). The relationship between internet addiction and personality traits in Slovak secondary school’s students, Jamsi.; 14(1), 83-101. doi: 10.2478/jamsi-2018-0006.
Jiang Z, Zhao X.(2017). Brain behavioral systems, self-control and problematic mobile phone use: The moderating role of gender and history of use. Pers Individ Dif.; 106, 111-16. doi:10.1016/j.paid. 10.036.
Ksiksou, J., Maskour, L., & Alaoui, S. (2023). The relationship between Internet addiction and personality traits in Moroccan nursing students. Acta Neuropsychologica, 21(2), 177–189. https://doi.org/10.5604/01.3001.0053.6029.
Mardaga S, Hansenne M.(2007). Relationships between Cloninger's Biosocial Model of Personality and the Behavioral Inhibition/Approach Systems (BIS/BAS). Personality and Individual Differences.; 42(4), 715-722. doi: 10.1016/j.paid.2006.08.013.
Meerkerk GJ, Vanden RJJM, Franken IHA, Garretsen HFL.(2010). Is compulsive internet use related to sensitivity to reward and punishment and impulsivity? Comput Human Behav.; 26(4), 729-35.
Milosevic JS, Zezelj IL.(2014). Psychological predictors of addictive social networking sites use the case of Serbia. Compute Human Behav.; 32, 229-34. doi:10.1016/j.chb.2013.12.018.
Nwufo, I J, and Ike, O O. (2024). "Personality Traits and Internet Addiction among Adolescent Students: The Moderating Role of Family Functioning" International Journal of Environmental Research and Public Health 21, no. 5: 520. https://doi.org/10.3390/ijerph21050520.
Sariyska R, Lachmann B, Markett S, Reuter M, Montag C.(2017). Individual differences in implicit learning abilities and impulsive behavior in the context of Internet addiction and Internet Gaming Disorder under the consideration of gender. Addictive Behaviors Reports.; 5, 19-28. doi:10.1016/j.abrep.2017.02.002.
Schumacker E, Lomax G.(2016).A Beginner's Guide to Structural Equation Modeling. 4th edition. New
York, NY: Routledge.
Servidio R, Bartolo MG, Palermiti AL, Costabile A.(2021). Fear of COVID-19, depression, anxiety, and their association with Internet addiction risk in a sample of Italian students. Journal Affective Disorders Reports.; 4: 100097. doi: 10.1016/j.jadr.2021.100097.
نقش واسطه‌ای ابعاد سرشتی شخصیت در رابطه سیستم های مغزی رفتاری با اعتیاد ----------------------------------- کدخدائی 84
Shafieetabar M, Zebardast A.(2018). Predicting Students’ Internet Addiction Based on the Behavioral Activation / Inhibition Systems and Social Anxiety. International Journal of Behavioral Sciences.; 12(1), 32-36.
Tosun LP, Lajunen T.(2010). Does Internet use reflect your personality? Relationship between Eysencks personality dimensions and Internet use. Compute Human Behav.; 26, 162-7. doi:10.1016/j.chb.2009.10.010.
Watson J.(2005). Internet Addiction Diagnosis and Assessment: Implications for Counselors. Journal of Professional Counseling.; 33(2), 17-30. doi:10.1080/15566382.2005.12033815.
Widyanto L, Mcmurran M.(2004). The psychometric properties of the internet addiction test. CyberPsychology & Behavior.; 7(4), 443-450. doi: 10.1089/cpb.2004.7.443. PMID: 15331031.
Wilson G, Gray J, Barrett PT.(1990).A factor analysis of the GRAY-WILSON personality Questionair.Personality and Individual Differences.; 11(10), 1037-1045.
Xiang H, Tian X, Zhou Y, Chen J, Potenza M, Zhang Q.(2021). The Relationship between Behavioral Inhibition and Behavioral Activation Systems, Impulsiveness, and Internet Gaming Disorder among Students of Different Ages. Front Psychiatry. doi:10.3389/fpsyt.2020.560142.
Yang KS.(1998). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology & Behavior.; 1(3), 237-244. doi:10.1089/cpb.1998.1.237.
Yang CK.(2001). Sociopsychiatric Characteristics of Adolescents Who Use Computers to Excess. Acta Psychiater Scand.; 104(3), 217-22. doi:10.1034/j.1600-0447.2001.00197.x. PMID: 11531659.
Yang SC, Tung CJ.(2007). Comparison of internet addicts and non-addicts in Taiwanese high school. Compute Human Behav.; 23(1), 79-96. doi:10.1016/j.chb.2004.03.037.
Yen JY, Ko CH, Yen CF, Chen CS, Chen CC.(2009). The association between harmful alcohol use and Internet addiction among college students: comparison of personality. Psychiatry and Clinical Neurosciences.; 63(2), 218-224. doi: 10.1111/j.1440-1819.2009.01943.x.
Zhang Z, Lin Y, Liu J, Zhang G, Hou X, Pan Z, Dai B.(2022). Relationship between behavioral inhibition/activation system and Internet addiction among Chinese college students: The mediating effects of intolerance of uncertainty and self-control and gender differences. Front Public Health. 2022 Dec 28;10:1047036. doi: 10.3389/fpubh.2022.1047036. PMID: 36644769; PMCID: PMC9832708.
[1] Watson J
[2] Sariyska R, Lachmann B, Markett S, Reuter M, & Montag C
[3] Servidio R, Bartolo MG, Palermiti AL, & Costabile A
[4] Yang CK
[5] Hansen EB, & Breivik G
[6] Ball SA
[7] Cloninger CR
[8] Harm Avoidance
[9] Novelty Seeking
[10] Reward Dependence
[11] Persistence
[12] Self-Directiveness
[13] Cooperativeness
[14] Self-Transcendence
[15] Gray J
[16] Behavioral Activator System (BAS)
[17] 10 Behavioral Inhibition System (BIS)
[18] 11 Fight/Flight System (FFS)
[19] 12 Mardaga S, & Hansenne M
[20] 13 Jiang Z, & Zhao X
[21] 14 Zhang Z
[22] 15Yang SC, & Tung CJ
[23] 16 Meerkerk GJ, Vanden RJJM, Franken IHA, & Garretsen HFL
[24] 17 Nwufo, I J, & Ike, O O
[25] Ksiksou, J., Maskour, L., & Alaoui, S
[26] Hostovecky M, & Prokop P.
[27] Tosun LP, & Lajunen T
[28] Milosevic JS, & Zezelj IL
[29] Xiang H & et al
[30] Yen JY & et al
[31] Hanafi E
[32] Schumacker E, & Lomax G
[33] Gray-Wilson personality Questionnaire
[34] Temperament and Character Inventory
[35] Internet Addiction Test
[36] Widyanto & Mcmurran
