شخصیت و شگردهای شخصیت‌پردازی سعدی در" گلستان"

محورهای موضوعی :

رقیه شنبه‌ای ¹ (دانش‌جوی دکتری دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد کرج. عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد کرج.)

تاریخ دریافت : 1389/08/04 تاریخ پذیرش : 1389/08/04 تاریخ انتشار : 1389/12/01

کلید واژه: گلستان ـ داستان ـ شخصیت واقعی ـ درون‌مایه ـ راوی ـ کنش ـ گفت و گو ـ حکایت ـ لحن,

چکیده مقاله :

قصّه و داستان، از قدیم در میان مردم رایج و مورد توّجه آنان بوده‌ است. انسان‌ها، در تمام ادوار، از گذشته ـ یعنی آن هنگام که شب‌ها در کورسوی روشنایی نور شمع، به قصّه‌های به ظاهر ساده و بیش‌تر تخیلی که سینه به سینه نقل شده بود، گوش می‌کردند ـ تا امروز ـ که پیچیده‌ترین آن یعنی رمان‌ها را می‌خوانند ـ در زوایای اطوار شخصیت‌ها و قهرمانان آن‌ها، از گیاهان و جانوران گرفته تا آدم‌ها، به تماشای زندگی و برخورد با زندگی‌های گوناگون می‌نشینند و از آن، درس و عبرت می‌گیرند. در واقع، قصّه به ‌اندازة تاریخ، در تهذیب و تربیت آن‌ها، نقش دارد. حتّی بیش از تاریخ. زیرا عوالمی که در قصّه برای انسان تصویر می‌شود و معرفتی که در دنبال کردن سرگذشت قهرمانان آن از فرهنگ و جزئیات دیگر، عاید خواننده می‌گردد، در حوصلة هیچ تاریخی نمی‌گنجد و همین موضوع است که موجب توجه و علاقة تمام طبقات مردم به قصّه می‌شود. قصّه‌ای که مهم‌ترین عنصر در پیش‌برد آن، شخصیت یا قهرمان آن است. مردم به سبب اعمال این شخصیت‌ها به‌ آن‌ها دل می‌بستند یا از آن‌ها متنفّر می‌شدند و این امر باعث می‌شد که آنان، قصّه و داستان را پی‌گیری کنند. هرچه ‌این شخصیت‌ها، واقعی‌تر و راست‌تر بودند، بیش‌تر به دل خوانندگان می‌نشستند. هر چه آنان، در بدی و خوبی مطلق نبودند، یعنی گاهی خوب و گاهی بد، مردم با آنان بیش‌تر احساس خویشی می‌کردند. گاهی می‌شد که در قصّه، ماجرا فقط از زبان راوی بیان می‌شد و شخصیت‌ها خیلی فعّال نبودند، امّا باز هم چون روح زندگی داشت و با زندگی مردم گره خورده بود، جذّاب و شنیدنی بود. حتّی گاهی می‌شد که قهرمانان و شخصیت‌های قصّه کاری نمی‌کردند، بلکه قصد و انگیزة آنان بود که قصّه را پیش می‌برد. امّا باز این قصّه‌ها نیز برای مردم شنیدنی بود. زیرا مردم می‌فهمیدند که ‌این انگیزه‌ است که به ‌اعمال یک شخصیت، ارزش اخلاقی می‌بخشد. بنابراین، به‌ترین و جذاب‌ترین قصّه‌ها، در بین مردم آن‌هایی بود که به‌ترین شخصیت‌ها و به‌ترین درون مایه‌ها را داشتند و به‌ترین شخصیت‌ها، آن‌هایی بودند که‌ از جامعه و وقایع آن، شکل گرفته بودند. با نگاهی به " گلستان" از این منظر، یعنی شگردهای سعدی در شخصیت‌پردازی متوجه ‌امتیاز دیگر این اثر ارزش‌مند می‌شویم؛ ویژگیی دیگر که پرده‌ از رازهای خرمی و جاودانگی " گلستان" برمی‌دارد.

چکیده انگلیسی:

Since antiquity people were attracted to tales and stories. From the simplest form to the most complicated novels of today, people were fascinated by the characters, and heroes, to witness life and come into contact with different modes of life and learn lessons from them.  In fact stories as much as history played a significant role in peoples’ upbringing and education.  In some instances even more than history since the worlds depicted in stories and the knowledge gained in pursuing the fate of its heroes could not be contained in history.  People are mostly fascinated by the actions of the characters since they could easily identify themselves with them.  The more real the characters, the more they appealed to the reader.  Irrespective of the fact whether the characters were active or passive, and what the angle of vision was in the story because it was related to peoples’ lives and experiences they were attractive. Therefore the most attractive stories among people were those that had the best character and theme and the best characters where those who took form from the society and its events. Looking at Golestan from this angle, that is the manner in which Saadi uses techniques of characterization to create characters consistent in their behavior, motivated in their action and are plausible or lifelike leads us to another characteristic of this masterpiece which renders it forever eternal and delightful.  

منابع و مأخذ:

1-      ارسطو و فنّ شعر، زرین کوب، عبدالحسین، تهران:  انتشارات امیر کبیر، 1387، چاپ ششم.

2-      انواع ادبی، شمیسا، سیروس، تهران:  نشر میترا، 1386، چاپ دوّم.

3-      داستان، ساختار، سبک و اصول فیلم‌نامه نویسی، مک گی، رابرت، ترجمة محمد گذر آبادی، [تهران]:   انتشارات هرمس، 1388، چاپ چهارم.

4-      داستان کوتاه، رید، یان، ترجمة فرزانة طاهری، [تهران]:   نشر مرکز، 1385، چاپ سوّم.

5-      درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت‌ها، بارت، رولان، ترجمة محمد راغب، [تهران ]:   فرهنگ صبا، 1387، چاپ اوّل.

6-      در قلمرو سعدی، دشتی، علی، تهران:  انتشارات امیر کبیر، 1381، چاپ ششم.

7-      دربارة رمان و داستان کوتاه، موام، سامرست، ترجمة کاوه دهگان [تهران]:   علمی و فرهنگی، 1382، چاپ چهارم.

8-      ده جستار داستان نویسی، سناپور، حسین، تهران:  نشر چشمه، 1385، چاپ دوّم.

9-      ریخت شناسی قصه‌های پریان، پراپ، ولادیمیر، ترجمة فریدون بدره‌ای، [ تهران ]:  توس، 1386، چاپ دوم.

10-  سرچشمه‌های داستان کوتاه فارسی، بالایی و کویی پرس، کریستف و میشل، ترجمة احمد کریمی حکاک، [ تهران ]:   معین، 1387، چاپ اوّل.

11-  سلسة موی دوست، حسن لی، کاووس، مقاله‌های برگزیده دربارة سعدی، شیراز:  هفت اورنگ، 1387، چاپ اوّل.

12-  شخصیت پردازی و زاویه دید در داستان، اسکات کارد، اورسون، ترجمة پریسا خسروی سامانی، {اهواز}:   نشر رسش، 1387، چاپ اوّل.

13-  عناصر داستان، ترجمة فرزانة طاهری، اسکولز، رابرت، [تهران ]:   نشر مرکز، 1387، چاپ سوم.

14-  عناصر داستان، میر صادقی، جمال، تهران:  انتشارات سخن، 1385، چاپ پنجم.

15-  فنّ نثر، خطیبی، حسین، تهران:  زوّار، 1375، چاپ دوّم.

16-  قصه نویسی، براهنی، رضا، تهران:  نشر البرز، 1368، چاپ چهارم.

17-  گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران:  انتشارات خوارزمی، 1381، چاپ ششم.

مبانی داستان کوتاه، مستور، مصطفی، تهران:  نشر مرکز، 1387، چاپ چهارم.