وحدت درونی ادیان در اندیشه مولانا

محورهای موضوعی :

اکبر قربانی ¹ (عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی - واحد اردستان و دانش‌جوی دکتری فلسفة دین در واحد علوم و تحقیقات تهران.)

تاریخ دریافت : 1388/08/09 تاریخ پذیرش : 1388/08/09 تاریخ انتشار : 1388/12/01

کلید واژه: مولوی, دین – شریعت – طریقت – وحدت – کثرت – عرفان,

چکیده مقاله :

سنت عرفانی اسلام که مبانی و آموزه‌های آن بخوبی در آثار عارفان مسلمان ترسیم و تبیین شده است، یکی از عناصر ارزش‌مند فرهنگ و هویت دینی ما به شمار می‌آید و بازخوانی آن برای کشف قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایش در عرصة جهانی شدن و تبادل افکار و اندیشه‌ها، وظیفه و رسالتی است که بیش از همه بر دوش اندیش‌مندان فکور و آگاه نهاده شده است. در این نوشتار اندیشه‌های مولانا را بازبینی و بازخوانی کرده و کوشیده‌ایم تا رد پای یکی از نظریات جدید در عرصة دین پژوهی تطبیقی را در آن نشان دهیم. نظریة وحدت متعالی ادیان یا وحدت درونی ادیان که اساس آن بر پایة تفکیک شریعت و طریقت نهاده شده است، کم یا بیش در اندیشه‌های مولانا جلال ‌الدین محمد بلخی دیده می‌شود. مولانا در آثار خود، با تکیه بر اصل محوری وحدت وجود، به یگانگی ادیان اشاره کرده و محتوای درونی ادیان را برتر از صورت ظاهری آن‌ها دانسته است. اندیشة وحدت گرایانة مولانا در باب ادیان، گاهی بر پایة کثرت ظاهر و وحدت باطن، بنا شده و گاهی بر مبنای وحدت حقیقت و اختلاف منظر تبیین گردیده است.

چکیده انگلیسی:

Islamic Gnostic tradition whose principles and teachings are well portrayed in the works of Moslem mystics is central to our cultural heritage and religious identity.  Revision of such works in order to discover its potentialities at a time when globalization and dialogue among civilization are of prime importance, is a commitment laid on the shoulder of great scholars.  In this article Mowlana’s thoughts are revised to find the footprints of a new theory in the field of comparative religious studies, that is inner unity of religions which is based on the separation of religious law, and the mystic path encountered often in his works.  Insisting upon the main principle of ‘unity of existence’ he regards the inner contents of religions far superior to their outward surface.  The unifying thought of Mowlana in this regard is expressed sometimes based on the multiplicity of forms and unity of essence, and sometimes is based upon the unity of truth and difference in views.

منابع و مأخذ:

1. اسلام و حکمت خالده، شووان، فریتیوف، ترجمه فروزان راسخی، تهران: انتشارات هرمس با هم‌کاری مرکز بین المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها، 1383.
   
2. ترجمان الاشواق، ابن عربی، محی‌‌الدین محمدبن‌علی، ترجمة گل بابا سعیدی، تهران: انتشارات روزنه، 1378.
   
3. چنین گفت ابن عربی، ابوزید، نصر حامد، ترجمه سید محمد راست‌گو، تهران: نشرنی، 1386.
   
4. حکمت جاویدان (نگاهی به زندگی و آثار سنت گرایان معاصر)، خندق‌آبادی، حسین، تهران: موسسة توسعه دانش و پژوهش ایران، 1380.
   
5. دیوان حافظ، حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، به کوشش مجید اقبال؛ تهران: انتشارات اقبال، 1369.
   
6. دیوان هاتف اصفهانی، هاتف اصفهانی، احمد، با تصحیح حسن وحید دستگیری، تهران: موسسه انتشارات نگاه؛ 1385.
   
7. راه عرفانی عشق: تعالیم معنوی مولوی، چیتیک، ویلیام، ترجمة شهاب‌الدین عباسی؛ تهران: نشر پیکان؛ 1385.
   
8. راهی به رهایی: جستارهایی در باب عقلانیت و معنویت، ملکیان، مصطفی، تهران: نشر نگاه معاصر، 1381.
   
9. سه حکیم مسلمان، نصر، سیدحسین، ترجمة احمد آرام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1382.
   
10. شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر اول و دوم و سوم، زمانی، کریم، تهران: انتشارات اطلاعات، 1379.
    
11. شناخت اسلام، شووان، فریتیوف، ترجمة سید ضیاء‌الدین دهشیری، تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1362.
    
12. صراطهای مستقیم، سروش عبدالکریم، تهران: موسسة فرهنگی صراط، 1384.
    
13. عرفان حافظ، مطهری، مرتضی، تهران: انتشارات صدرا، 1380.
    
14. عقل و اعتقاد دینی، پترسون، مایکل، و ویلیام هاسکر، بروس رایشبناخ، دیوید بازینجر، ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، 1376.
    
15. عوالم خیال: ابن عربی و مسالة اختلاف ادیان، چیتیک، ویلیام، ترجمة قاسم کاکایی، تهران: انتشارات هرمس، با هم‌کاری مرکز بین المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها، 1384.
    
16. فیه ‌ما فیه، مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: انتشارات زوّار؛ 1386.
    
17. گزیدة فیه ‌ما فیه، (مقالات مولانا)، الهی قمشه‌ای، حسین محی‌الدین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1380.
    
18. گلشن‌راز (باغ دل)، شبستری، محمود بن عبدالکریم، با تصحیح، پیش‌گفتار و توضیحات حسین محی‌الدین‌الهی قمشه‌ای، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1378.
    
19. گوهر و صدف عرفان اسلامی، شووان، فریتیوف، ترجمة مینو حجت، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381.
    
20. مثنوی معنوی، مولوی، جلال‌‌الدین محمد بلخی، به تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: انتشارات بهزاد، 1372.
    

1. Nasr, Seyyed Hossein, The Essential Writings of Frithjof Schoun, U.S.A, 1991.
   
2. Schuon, Frithjof, The Transcendent Unity of Religions, Translated by Peter Townsend, U.S.A, Harper & Row, 1975.