از واژه تا گواژه

محورهای موضوعی : حماسه

حمیدرضا قربانی ¹ , فاطمه جمالی ²

1 - دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. نجف‌آباد اصفهان. ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه پیام‌نور. اصفهان. ایران.

تاریخ دریافت : 1393/08/24 تاریخ پذیرش : 1393/09/19 تاریخ انتشار : 1393/06/01

کلید واژه: شاهنامه, گواژه, استهزا, پهلوانان, رجز خوانی و جنگاوری,

چکیده مقاله :

یکی از مهم‌ترین ابعاد مبارزة پهلوانان و جنگجویان شاهنامه، گواژه زنی و رجز خوانی‌‌هایی است که در قالب نوعی جنگ نرم مطرح می‌شود. پهلوانان در بیش‌تر مبارزات تن به تن با بیان ویژگی‌های پهلوانانه و جنگجویانة خود، در برابر حریف، او را به استهزا می‌گیرند. این جدال کلامیِ هم‌راه با تحقیر و تمسخر گاهی خود شخص و گاه خانواده و نژاد او را در بر می‌گیرد. نکتة مهم آن‌که؛ فردوسی با مهارت خاص و با شگردهای متعدد و متنوع واژه‌ها را در قالب ابیات منظم کرده و با لحنی استهزا آمیز و گواژه آلود بر زبان پهلوان جاری می‌سازد. کمتر پهلوانی در شاهنامه دیده می‌شود که به گواژه زنی نپردازد. در این میان رستم نقشی شاخص در گواژه زنی حریفان دارد و تا حدی به شرافت و اصالت خود پایبند است که کم‌ترین توهین را برنمی تابد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل ابعاد مختلف ساخت و محتوای گواژه زنی‌ها در بخش پهلوانی شاهنامه است.

چکیده انگلیسی:

One of the most important strategies in the battle of champions and warriors in Shahnameh is Rajazkhani or harangue considered as a kind of soft war.  Champions in most of their one to one battles speak highly of their heroic deeds and in this way try to belittle their rivals.  This verbal battle accompanied with humiliation and ridicule is sometimes directed towards the rival himself and sometimes extends to his family and his race.  What is important is that Ferdowsi with utmost skill and mastery and with numerous tactics organized words in the form of couplets and with a sardonic and sarcastic tone lets his champions utter the words.  There are not many champions who do not use this tactic.  Rostam holds the principal role in declamatory defiance of his rivals.  His nobility and dignity would not allow the slightest insult from his enemies.  Accordingly, this research is concerned with the study and analysis of different aspects of the structure and the content of harangues in the heroic section of Shahnameh.   

منابع و مأخذ:

 فهرست منابع

- قرآن کریم، ترجمه الهی قمشه‌ای، قم: مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی.

- البرز، پرویز، (1369)، شکوه شاهنامه در آیینه تربیت و اخلاق پهلوانان، تهران: دانشگاه الزهرا.

- پادشاه، محمد، (1363)، فرهنگ آنندراج، تهران: نشر خیام.

- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، مؤسسه لغت نامه، دانشگاه تهران.

- رستگار فسایی، منصور، (1369)، 21 گفتار دربارة شاهنامه‌ فردوسی، تهران: انتشارات نوید.

- رضا، فضل ا...، (1372) ، پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

- ریاحی، محمدامین، (1372)، سرچشمه‌های فردوسی شناسی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

- زرین کوب، عبدالحسین، (1353)، نه شرقی،نه غربی- انسانی، تهران: امیر کبیر.

- سرّامی، قدمعلی، (1383)، از رنگ گل تا رنج خار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

- صفا، ذبیح‌الله، (1374)، حماسه‌سرایی درایران، تهران: امیرکبیر.

- طباطبایی، محمدحسین، (1375)، تفسیرالمیزان، قم : دفتر انتشارات اسلامی.

- غزالی طوسی، محمد بن محمد، (1364)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

- فردوسی، ابولقاسم، (1384)،شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره.

- مداینی، مهدی، (2537)، شاهنامه فردوسی و شکوه پهلوانی، تهران : انتشارات سازمان جشن هنر.

- مسکوب، شاهرخ، (1374)، تن پهلوان و روان خردمند، تهران : انتشارات طرح نو.

- مصطفوی، حسن، (1385)، التّحقیق فی کلمات القرآن، قم: مرکز نشر آثار علّامه مصطفوی.

 

- مؤذن جامی، (1379)، محمدمهدی، ادب پهلوانی، تهران: انتشارات سخن.

- نراقی، احمدبن محمد مهدی، (1387)، معراج السعاده، تهران : انتشارات پیام آزادی.

- نُلدکه، تئودور، (1369)، حماسه ملّی ایران، ترجمه بزرگ علوی، تهران: نشر جامی.