نقد و تحلیل مفهوم «سکوت عارفانه» از دیدگاه عطار

محورهای موضوعی : حماسه

شهین قاسمی ¹ ( دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ـ واحد رودهن، عضو هیأت علمی واحد اهواز، ایران )
مهدی ماحوزی ² ( دانش‌یار دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد رودهن، ایران )

تاریخ دریافت : 1390/11/20 تاریخ پذیرش : 1391/04/05 تاریخ انتشار : 1391/06/01

کلید واژه: تحلیل, خاموشی, عرفان اسلامی, عطار, مولانا,

چکیده مقاله :

غایت عرفان، یکی شدن با هستی مطلق و درک حضور است؛ اهل تحقیق برای چشیدن طعم این حضور معنوی، ریاضت‌هایی برشمرده‌اند که خاموشی از جمله آن‌هاست و نه تنها در مبادی سلوک، که بیش‌تر در آن جنبه تربیتی مراد است، که در وصال نیز سالک خود را ملزم به سکوتی می‌کند که حاصل اندیشه تیزنگر صوفیانه در تجربه‌های عرفانی است؛ این التزام گاهی در ارتباط با محبوب ازلی معنا می‌یابد، هم‌چون خموشی حاصل از حیرت در مقام مشاهده جمال و جلال الاهی و گاهی در پیوند با خلق؛ مانند نهفتن اسرار تبیین می‌شود. عطار نیشابوری که با مداقه در مبانی سلوک این منازل را بروشنی توصیف نموده، در سروده‌های خویش بارها به جای‌گاه و خاست‌گاه این سلوک معنوی پرداخته است. با توجه به انس مولانا با آثار عطار و پیش‌گامی او و نیز پیوند و تجلی اندیشه‌های ناب عرفانی در سروده‌های این دو عارف دیده‌ور، تحلیل اصل خاموشی از دیدگاه عطار، در بازشناسی تلقی مولانا از این مفهوم ضرر می‌نماید؛ پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی و تحلیل دلایل و جای‌گاه خاموشی نزد عطار، نگرشی نسبی از این مقوله ارج‌مند در منظومه فکری صوفیان بدست دهد.

چکیده انگلیسی:

The endpoint of Gnosticism is the unity with the ultimate existence and comprehension of presence.  To taste such spiritual presence, scholars have enumerated certain abstinences including silence. Not only in stages of suluk (the way) in which silence has a more pedagogical role in store, but also in vesal (attainment) the wayfarer obliges himself to immerse into a silence which is the outcome of sufi contemplation in mystical experiences.  This obligation often finds meaning in connection with the eternal beloved as the silence emanating from the bewilderment in the presence of the divine glory and beauty and sometimes is expressed in connection with the people as in hiding the secrets.  Attar Nayshabouri has clearly described the stages of the suluk upon contemplation of the essentials of suluk and in his compositions has repeatedly dealt with the origin and the role of silence in the spiritual journey. Regarding the keen interest of Moulana in Attar’s pioneering works in spiritual matters and also the connection and the manifestation of the unique spiritual thoughts in the compositions of these two visionary mystics, the analysis of the “principle of silence” from Attar’s perspective seems essential.  The present article seeks to study and analyze the reasons for silence, and enquire the role of silence from attar’s point of view in order to give an overview of this concept in the sufi tradition.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم:

1. استیس، والترترنس، 1376، فلسفه و عرفان، ترجمه بهاءالدین خرم‌شاهی، تهران، سروش.


2. ابن ابی الدنیا، عبدالله بن محمد، 1410، الصمت و آداب اللسان، تحقیق ابواسحاق الجوینی، دارالکتب العربی، بیروت.


3. رضی، هاشم، حکمت خسروانی، چاپ اول، 1379، تهران، انتشارات بهجت.


4. دیباجی، ابراهیم، 1364، ابن سینا به روایت اشکوری و اردکانی، تهران، انتشارات خوارزمی.


5. سعدی، مصلح‌الدین، 1368، گلستان، تصحیح غلام‌حسین یوسفی، تهران، انتشارات خوارزمی.


6. سنایی غزنوی، مجدودبن آدم، 1385، دیوان سنایی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چاپ ششم، تهران، کتاب‌خانه سنایی.


7. شمس تبریزی، ملک داد، 1369، مقالات شمس تصحیح محمد علی موحد، تهران خوارزمی.


8. عطار، فریدالدین محمد، 1362، دیوان عطار، تصحیح تقی تفضلی، تهران، علمی و فرهنگی.


9. عطار، فریدالدین محمد، 1390، منطق‌الطیر، تصحیح محمود عابدی و تقی پورنامداریان، تهران، انتشارات سمت.


10. عطار، فریدالدین محمد، 1375، مختارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.


11. عطار، فریدالدین محمد، 1386، اسرارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.


12. عطار، فریدالدین محمد، 1364، الهی‌نامه، تصحیح فواد روحانی، تهران، انتشارات زوار.


13. عطار، فریدالدین محمد، 2536 ش، مصیبت‌نامه، تصحیح نورانی وصال، تهران، انتشارات زوار.


14. عطار، فریدالدین محمد، 1387، تذکره الاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران، انتشارات زوار.


15. غزالی، ابوحامد محمد، احیاء علوم‌الدین، 1352، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، تصحیح حسین خدیو جم، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.


16. غزالی، ابوحامد محمد، کیمیایی سعادت، 1380، تصحیح حسین خدیو جوم، چاپ نهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.


17. قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن، 1381، رساله قشیریه، ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع الزمان فروزان‌فر، چاپ هفتم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.


18. محمدی ری شهری، محمد، 1370، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث.


19. ملکیان، مصطفی، 1389، حدیث آرزومندی، تهران، نشر نگاه معاصر.


20. مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، 1373، تصحیح رینولد نیکلسون، چاپ دوم، تهران، نشر محمد.


21. مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، 1360، فیه ما فیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر، چاپ چهارم، تهران، انتشارات امیرکبیر.


22. مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، 1355، کلیات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.


23. مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، 1371، مکتوبات، تصحیح توفیق سبحانی، تهران، مرکز نشر دانش‌گاهی.


24. نجم‌الدین رازی، ابوبکر عبدالله بن محمد، مرصاد العباد، 1389، تصحیح محمد امین ریاحی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.


25. هجویری، ابوالحسن علی‌بن عثمان، 1389، کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات سروش.