هنر سازۀ «تکرار» و نقش آن در علی‌نامه
محورهای موضوعی :
زهرا فرج‌نژاد فرهنگ
1
(دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی، آذربایجان. ایران.)
کلید واژه: علی‌نامه, شعر حماسی, هنرسازه, تکرار,
چکیده مقاله :
علی‌نامه، منظومه‌ای رزمی- مذهبی است که شاعری با نام یا تخلّص ربیع در قرن پنجم هجری، به تقلید از شاهنامة فردوسی، سروده است و موضوع آن مناقب و مغازی علی‌بن‌ابی‌طالب است. یکی از ویژگی‌های اشعار حماسی، تأکید بر برخی از تصاویر و صحنه‌هاست که سبب حماسی‌تر شدن فضای شعر می‌شود. تأکید، گاهی به‌صورت تکرارِ عناصرِ سازندۀ شعر صورت می‌گیرد که موجب برجسته شدن تصاویر می‌شود. این هنرسازه، سهمی جالب توجّه در تأثیر زبان اثر بر خواننده دارد. در این جستار پس از طرح جنبه‌های زیباشناختی تکرار، عناصر سازندة شعر، واکاوی شده و پس از استخراج، به ذکر نمونه‌هایی از آن‌ها پرداخته شده است. پرکاربردترین عنصر تکرار به ترتیب واژه، واج، مصراع، جمله، واژگان ترکیبی، مضمون، بیت و هجا را شامل می‌شود.
Ali Nameh is an epic religious poetry composed by an unknown poet whose pseudonym is Rabi in the fifth century AH, in imitation of Shahnameh Ferdowsi and its subject matter revolves around the virtues and battles of Ali ibn Abi Talib. One feature of epic poetry is emphasis upon some images and scenes which tends to incline the atmosphere of the poem more towards epic. This emphasis manifests itself at times by "repetition" of the basic structure of poetry which leads to highlight the imagery. This element of repetition contributes significantly in influencing the reader by the linguistic effect of the work. This research first puts forward the aesthetic aspects of "repetition", then inspects the structural elements of poetry and finally provides examples for each element. The most recurrent element of repetition include word, phoneme, hemistich, sentence, compound words, theme, line, and syllable.
فهرست منابع
- آموزگار، ژاله. (1384). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
- آهنی، غلام‌حسین. (1376). معانی بیان، تهران: بنیاد قرآن.
- اسکویی، نرگس. (1392). «نقش تکرار در شعر سبک آذربایجانی»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، پاییز، شماره 1 (پی در پی 13)، صص 35-66.
- تقوی، سیّد نصرالله. (1363). هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی، اصفهان: فرهنگ‌سرا.
- داد، سیما. (1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید، .
- ربیع. (1388). علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)، چاپ عکسی با مقدمة محمّدرضا شفیعی‌کدکنی و محمود امیدسالار، تهران: مرکز پژوهش میراث مکتوب.
- ربیع. (1390). علی‌نامه (منظومه‌ای‌کهن)، تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی، تهران: مرکز پژوهش میراث مکتوب.
- رستگارفسایی، منصور. (1369). تصویرآفرینی در شاهنامة فردوسی، شیراز: دانشگاه شیراز.
- روحانی، مسعود. (1390). «بررسی کارکردهای تکرار در شعر معاصر (با تکیه بر شعر سپهری، شاملو و فروغ)»، بوستان ادب دانشگاه شیراز، تابستان، سال سوم، شماره دوم، پیاپی 7، صص 145-168.
- شریف‌زاده، منصوره. (1377). «عنصر راوی در داستان‌های کهن و داستان‌های امروزی (رمان) از دید تطبیقی»، فرهنگ، بهار و تابستان، شمارة 25- 26، صص 269-279.
- شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1386). موسیقی شعر، تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس. (1378). کلیات سبک‌شناسی، تهران: فردوس.
- شمیسا، سیروس. (1383). بیان و معانی، تهران: فردوس.
- صفا، ذبیح‌الله. (1387). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
- صهبا، فروغ. (1384). «مبانی زیبایی‌شناسی شعر»، مجلة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 24، شماره 3، (پیاپی 44)، صص 90-109.
- طالقانی، محمّدعلی. (1381). «قافیۀ مقدّم و نغمۀ حروف»، مجلۀ ایران‌شناسی، پاییز، شماره 55، صص 576-592.
- علی‌پور، مصطفی. (1378). ساختار زبان شعر امروز، تهران: فردوس.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق و هم‌کاران (محمود امید سالار، ج 6، ابوالفضل خطیبی، ج7) تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی
(مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).
- قیس رازی، شمس‌الدّین محمّد. (1388). المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح سیروس شمیسا، تهران: علم.
- گرگانی، محمّدحسین. (1377). ابدع‌البدایع، به اهتمام حسین جعفری، با مقدّمة جلیل تجلیل، تبریز: احرار.
- متحدین، ژاله. (1354). «تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن»، جستارهای ادبی، پاییز، شمارة 43، صص 483-530.
- ناتل‌خانلری، پرویز. (1333). «نغمۀ حروف»، سخن، دوره 5، شماره 8، صص 573-579.
- نقوی، نقیب. (1384). شکوه سرودن: بررسی موسیقی شعر در شاهنامۀ فردوسی بر پایۀ قافیه و ردیف، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- همایی، جلال‌الدین. (1376). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.
