طرحی برای طبقه‌بندی قصه‌های مربوط به «مرگ خارق‌العاده» (در متون عرفانی منثور تا پایان قرن ششم هجری)

محورهای موضوعی : حماسه

ایرج شهبازی ¹

1 - مدرس مدعو دانش‌گاه آزاد اسلامی واحد رودهن.

تاریخ دریافت : 1387/03/11 تاریخ پذیرش : 1387/05/11 تاریخ انتشار : 1387/06/01

کلید واژه: عرفان, کرامت, طبقه‌بندی, ولیّ, تصوّف, گونه, صاحب کرامت و صاحب واقعه, مرگ,

چکیده مقاله :

یکی از انواع قصه های کرامت، قصه های مربوط به مرگ است. مرگ اولیا نیز مانند سایر بخش های زندگی آن ها، در هاله ای از امور خارق العاده قرار دارد. از آن جا که تاکنون کوشش جدّی در زمینة طبقه بندی این قصّه ها انجام نشده است، در این تحقیق طرحی نسبتاً جامع و دقیق برای این منظور ارائه می شود. در تحقیق حاضر بیش از بیست و هشت گونه از مرگ های خارق العاده طبقه بندی شده است. برای هرگونه از قصه ها اطلاعاتی جامع در مورد پی رنگ، صاحبان کرامت و صاحبان واقعه، ترکیب ها، نکته ها و منابع آن ها، بطور منظم و مرتب ارائه می شود و به این ترتیب حجمی عظیم از اطلاعات بآسانی در دست رس قرار می گیرد. برای طبقه بندی قصه ها از روش آرنه ـ تامپسون استفاده شده و داده های تحقیق، از سیزده متن منثور عرفانی، تا پایان قرن ششم، فراهم آمده است.

چکیده انگلیسی:

Out of the wide variety of Mystic Tales, ones associated with death is the main concern in this article.   Death of saints like the other parts of their lives is in a veil of mystery.  Since to date, no serious attempt is made to classify such stories, hence in this article a precise and comprehensive method is suggested which classifies more than twenty eight kinds of such “incredible deaths”.  For each story, full information about plot, content, saints, mystic figures, Performers of Miraculous Acts, moral points and the corresponding sources of tales is neatly presented thereby a large volume of information becomes readily available.  For this purpose the method of Arneh-Thompson has been used.  The research data is drawn upon thirteen prose mystic manuscripts covering the anecdotes till the end of the sixth century.  

منابع و مأخذ:

کتب فارسی و عربی

-     إرغام أولیاء الشّیطان بذکر مناقب أولیاء الرّحمن، طبقات الصّوفیه الصّغری، زین الدّین محمّدبن عبدالرّؤف مناوی. به تصحیح محمّد ادیب الجادر، بیروت: دار صادر، 1999.

-         اسرار التوّحید فی مقامات الشّیخ ابی سعید، محمدبن منوّر. تصحیح، تعلیق و مقدمه از محمدرضا شفیعی کدکنی. تهرن: طهوری، 1366.

-     الرّساله  القشیریه، عبدالکریم بن هوازن قشیری. ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. با تصحیحات و استدراکات بدیع الزبمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی، 1379.

-         الّلمع فی التّصوّف، ابونصر عبدالله بن علی سرّاج. تصحیح و تحشیه رنولد الن نیکلسون. لیدن: بریل، 1914.

-         الهی نامه، فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری. به اهتمام و تصحیح فؤاد روحانی. تهران؛ زوّار، 1376.

-         پردة پندار، علی دشتی. تهران: شرکت سهامی ایران چاپ، 1352.

-         تاریخ تصوّف در اسلام، قاسم غنی. تهران: زوّار، 1380.

-         تذکرة الاولیاء، فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری. بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهارس: محمّد استعلامی. تهران: زوّار، 1372.

-         تشیع و تصوف، هاشم معروف الحسنی. ترجمه سیّد محمّد صادق عارف. مشهد: بنیاد پژوهش­های آستان قدس رضوی، 1369.

-         تعرّف (متن و ترجمه)، ابوبکر محمد کلابادی. به کوشش محمدجواد شریعت. تهران: اساطیر، 1371.

-         تلبیس ابلیس، عبدالرّحمن بن علیّ ابن جوزی. ترجمه علی­رضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: مرکز نشر دانش­گاهی، 1368.

-         جامع کرامات الاولیاء، یوسف بن اسماعیل النّبهانی. تحقیق و مراجعه ابراهیم عطوه عوض. بیروت: المکتبة الثّقافیة، 1411.

-         چشیدن طعم وقت (مقامات کهن و نویافته بوسعید)، از میراث عرفانی ابوسعید ابوالخیر، محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن، 1384.

-         حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، ابو روح لطف الله بن ابی سعد. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن، 1384.

-     خاست­گاه کرامات در تصوّف اسلامی (تحقیقی در کرامات صوفیه از آغاز تا قرن پنجم)، قهرمان شیری، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی. دانش­گاه تربیت معلم، 1370.

-         خوارق عادات (معجزات ـ کرامات) از نظر مولانا در مثنوی معنوی، محمّد میر. پایان نامه دکتری در رشته زبان و ادبیات فارسی. دانش­گاه تهران، 1384.

-         در دیار صوفیان، دشتی. تهران: جاویدان، 1354.

-         دفتر روشنایی، از میراث عرفانی بایزید بسطامی، محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن، 1384.

-     دو تقسیم­بندی قدیم از کرامات صوفیه، شهرام آزادیان. مقالة منتشر شده در مجلّه علمی پژوهشی دانش­کدة ادبیات و علوم انسانی دانش­گاه تهران، شمارة 179، دورة 57، صص 71-63، 1385.

-     روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، معروف به «تفسیر ابوالفتوح رازی»، حسین بن علیّ بن محمّدبن احمد الخزاعی النّیشابوری. به تصحیح محمّد جعفر یاحقی و محمّد مهدی ناصح. مشهد: آستان قدس رضوی، 1365.

-         ریخت­شناسی قصه­های پریان، ولادیمیر پراپ. ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: توس، 1368.

-         شاه­نامه، ابوالقاسم فردوسی. تصحیح ژول مول. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (شرکت سهامی)، 1370.

-         شرح التّعرّف لمذهب التّصوّف، ابو ابراهیم، اسماعیل بن محمد مستملی بخاری. با مقدمه، تصحیح و تحشیه محمد روشن. تهران: اساطیر، 1368.

-         طبقات الشّافعیه الکبری، تاج الدّین عبدالوهّاب بن تقیّ الدّین السَبکی. قاهره: مطبعة الحسینیة، 1324.

-         طبقات الصّوفیه، عبدالله بن محمد انصاری. با تصحیح، حواشی و تعلیقات عبدالحیّ حبیبی قندهاری. به اهتمام حسین آهی. تهران: فروغی، 1362.

-         طبقه­بندی قصه­های ایرانی، اولریش مارزولف. ترجمه کیکاوس جهان­داری. تهران: سروش، 1376.

-         عارفان مسیحی، استیون فانینگ. ترجمة فریدالدّین رادمهر. تهران: نیلوفر، 1384.

-         کشف­الاسرار و عدّة الابرار، رشیدالدّین ابوالفضل میبدی. به کوشش علی اصغر حکمت. تهران: ابن سینا، 1344.

-         کشف المحجوب، هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش، 1383.

-         کیمیای سعادت، محمّدبن محمّد غزّالی. به کوشش حسین خدیو جم. تهران: علمی و فرهنگی، 1371.

-                   مصیبت­نامه، فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری. به اهتمام و تصحیح نورانی وصال. تهران: زوّار، 1383.

-     مقامات ژنده پیل (احمد جام)، خواجه سدیدالدّین محمد غزنوی. با مقدمه، توضیحات و فهارس به کوشش حشمت الله مؤیّد سنندجی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1340.

-         منطق الطیر، فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری، به اهتمام سیّد صادق گوهرین. تهران: علمی و فرهنگی، 1372.

-         مواقع النّجوم و مطالع اهلّة الاسرار و العلوم، محیی الدّین ابن عربی. قاهره: مطبعه محمّد علیّ صبیح، 1985.

-         نامه به یک کشیش. سیمون وی. ترجمه فروزان راسخی. با مقدّمه و ویرایش مصطفی ملکیان. تهران: مؤسسه نگاه معاصر، 1381.

-     نثر و شرح مثنوی شریف. عبدالباقی گولپینارلی. ترجمه و توضیح توفیق هـ. سبحانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1371.

-         نفحات الانس من حضرات القدس، عبدالرّحمن بن احمد جامی. تصحیح و مقدّمه و تعلیقات محمود عابدی. تهران: مؤسّسه اطّلاعات، 1375.

-         نقد صوفی، محمد کاظم یوسف پور. تهران: روزنه، 1380.

-         نوشته بر دریا، از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی، محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن، 1384.

-         هزار حکایت صوفیان، حامد خاتمی پور. به تصحیح حامد خاتمی­پور. پایان­نامه دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانش­گاه تهران، 1385.

مرجع انگلیسی

-           Hans-Jorg Uther(2004). The Types of International Folktales. Helsinki.