معرّفی منظومة تمُرنامه، حماسه‌ای تاریخی به تقلید از شاهنامۀ فردوسی و اسکندرنامة نظامی

محورهای موضوعی :

محمّدمصطفا رسالت‌پناهی ¹ (دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه کاشان. کاشان. ایران.)
سیّد محمّد راست‌گوفر ² (دانش‌یار زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه کاشان. کاشان. ایران.)

تاریخ دریافت : 1393/08/15 تاریخ پذیرش : 1395/06/17 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: حماسه, شاهنامة فردوسی, تمُرنامه, هاتفی جامی, اسکندرنامة نظامی,

چکیده مقاله :

چکیده هاتفی جامی خواهرزادة عبدالرّحمان جامی و از شاعران توانای دورة تیموریست که در همة فنون شاعری بویژه مثنوی‌های داستانی توانایی و مهارت داشته و به پیروی از نظامی چند منظومة داستانی به نام‌های لیلی و مجنون، شیرین و خسرو، هفت منظر و تَمُرنامه پدید آورده ‌است. وی اواخر عمر منظومه‌ای حماسی به نام شاهنامه در فتوحات شاه اسماعیل صفوی سرود که ناتمام ماند. علاوه بر مثنوی‌های یادشده، از هاتفی دیوان شعری در دست است. تَمُرنامه مهم‌ترین و بهترین اثر اوست که حماسه‌ایست تاریخی در گزارش زندگی، جنگ‌ها، دلیری‌ها، کشورگشایی‌ها و ویران‌گری‌ها و خون‌ریزی‌های تیمور. هاتفی این منظومه را بر بنیاد ظفرنامة شرف‌الدّین علی یزدی سروده ‌است و چنان‌که هم خود او گفته و هم مقایسة این دو متن نشان می‌دهد، به ظفرنامه کاملاً وفادار بوده و جز پاره‌ای تعبیرهای شاعرانه که لازمة نظم است، چیزی بر متن نیفزوده، بلکه گاه چیزهایی از آن کاسته است. هاتفی در ساخت و پرداخت این اثر حماسی از یک سو شاهنامة فردوسی و از دیگر سو اسکندرنامة نظامی را سرمشق ساخته ‌است. پاره‌ای از شگردهای بلاغی آن بیش تر از شاهنامه و نیز ساختار کلّی کتاب از اسکندرنامه اثر پذیرفته است. تَمُرنامه افزون بر ارزش ادبی که دارد از لحاظ تاریخی نیز درخور توجّه است و منبعی موثّق است در شرح حال تیمور و کشورگشایی‌های وی.

چکیده انگلیسی:

Abstract Hatefi Jami, a nephew  of Abdor-Rahman Jami is one of the qualified poets in the Timurid era  master in all genres of poetry particularly in narrative Masnavi.  In imitation of Nezami, he has produced many such Masnavis such as Laily and Majnun, Shirin and Khosrow, Haft Manzar, and Tamor Nameh.  Towards the end of his life he composed an epic in the name of Shahnameh on victories of Shah Esmaeil Safavi which remained unfinished.  Apart from the aforementioned Masnavis Hatefi composed a book of poetry which exists today.  Tamor Nameh,  his best major work is an historical epic giving the account of Timour's life, combats, braveries, conquests, and the destruction and bloodshed he brought about.  Modelled after Sharaf- al Din Ali Yasdi's Zafar Nameh, Hatefi composed Tamor Nameh and according to his own admission and as far as the comparison of the texts are concerned, he had remained  quite true to Zafar Nameh and except for certain poetic devices indespensible to verse, he had not added anything to the text but at times eliminated few minor parts. Hatefi in composition of this epic work emulated Ferdowsi's Shahnameh on one hand and Nezami's Eskandar Nameh on the other hand.  Eloquent techniques utilized in Tamor Nameh were mostly inspired by Shahnameh whereas the general structure of the work was inspired by Nezami.  Besides its literary merit, Tamor Nameh is worthy of attention in terms of history since it is a reliable source for Timour's biography and conquests.

منابع و مأخذ:

- رازی. امین احمد. (بی‌تا). هفت اقلیم، تصحیح و تعلیق جواد فاضل، تهران: علمی.

-  ریپکا، یان، با هم­کاری اوتاکار کلیما و دیگران. (1382). تاریخ ادبیات ایران، ترجمة ابوالقاسم سری، تهران: سخن.

- سام میرزای صفوی. (1384). تحفة سامی، تصحیح و مقدّمه از رکن‌الدّین همایون‌فرّخ، تهران: اساطیر.

- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا. (1385). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا. (1378). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، تهران: نی.

- صفا، ذبیح الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: امیرکبیر.

- صفا، ذبیح­اللّه. (1379). حماسه‌سرایی در ایران از قدیمی‌ترین عهد تا قرن چهاردهم، تهران: امیرکبیر.

- عبدی‌بیگ شیرازی، خواجه زین­العابدین. (1977م). آیین اسکندری، از روی دست‌نویس مؤلّف و مقابله با نسخة سنة 969 هجری، تصحیح ابوالفضل هاشم رحیم‌اف، مسکو: نشر دانش.

- علی­شیر نوایی، میر نظام‌الدّین. (1363). مجالس‌النّفایس، به سعی و اهتمام علی­اصغر حکمت، تهران: منوچهری.

- فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

- فخرالزّمانی، ملّا عبدالنّبی. (1367). تذکرة می­خانه، با تصحیح و تکمیل و تنقیح احمد گلچین­معانی، تهران: اقبال.

- قاسمی گنابادی، محمد قاسم. (1387). شاه اسماعیل­نامه، مقدّمه تصحیح و تحشیّة جعفر شجاع‌کیهانی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

- کزّازی، میرجلال‌الدّین. (1383). آب و آینه (جستارهایی در ادب و فرهنگ)، تبریز: آیدین.

- گلچین­معانی، احمد. (1348). تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران: دانش­گاه تهران.

- مرتضوی، منوچهر. (1370). مسایل عصر ایلخانان، تهران: آگاه.

- منزوی، احمد. (1348). فهرست نسخه‌های خطّی فارسی، ج4، تهران: مؤسّسة فرهنگی و منطقه‌ای.

- منزوی، احمد. (1362). فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، ج7، احمد اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

- نظامی، الیاس بن یوسف. (1378). شرف­نامه، با حواشی و تصحیح حسن وحید دست­گردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- هاتفی، عبدالله. (1896م). ظفرنامة هاتفی، به همّت پراگ نراین، لکهنو: مطبع نولکشور.

- هاتفی، عبداللّه. (1269ه.ق). تیمورنامه، دست‌نویس موزة والتر (آمریکا)، به شمارة 648، کاتب: پیر علی الجامی.

 

- هاتفی، عبداللّه. (951ه.ق). تمُرنامه، دست‌نویس کتاب­خانة مجلس شورای اسلامی به شمارة 1470، کاتب: حاجی محمود بن فضل‌الله چادرچی استرآبادی.

- هاتفی، عبداللّه. (970ه.ق). تمُرنامه، دست‌نویس کتاب­خانة دانش­گاه تهران، شماره 148، کاتب: کمال‌‌الدّین محمود جلال‌الدّین.

- هاتفی، عبداللّه. (993ه.ق)، تمُرنامه، دست‌نویس کتاب­خانة مجلس شورای اسلامی به شمارة 23597، کاتب: محمّد رزه‌ای، باخرز: قریه رزه.

- هاتفی، عبداللّه. (بی­تا). تیمورنامه، دست‌نویس کتاب­خانة ملّی پاریس به شمارة 641، کاتب: محمّد قوام شیرازی.

- یارشاطر، احسان. (1383). شعر فارسی در عهد شاه‌رخ، تهران: دانش­گاه تهران.