معرّفی منظومة تمُرنامه، حماسه‌ای تاریخی به تقلید از شاهنامۀ فردوسی و اسکندرنامة نظامی

الموضوعات :

محمّدمصطفا رسالت‌پناهی ¹ ( دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه کاشان. کاشان. ایران. )
سیّد محمّد راست‌گوفر ² ( دانش‌یار زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه کاشان. کاشان. ایران. )

تاريخ الإرسال : 13 الخميس , محرم, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأربعاء , ذو الحجة, 1437 تاريخ الإصدار : 22 الأحد , جمادى الأولى, 1438

الکلمات المفتاحية: حماسه, شاهنامة فردوسی, تمُرنامه, هاتفی جامی, اسکندرنامة نظامی,

ملخص المقالة :

چکیده هاتفی جامی خواهرزادة عبدالرّحمان جامی و از شاعران توانای دورة تیموریست که در همة فنون شاعری بویژه مثنوی‌های داستانی توانایی و مهارت داشته و به پیروی از نظامی چند منظومة داستانی به نام‌های لیلی و مجنون، شیرین و خسرو، هفت منظر و تَمُرنامه پدید آورده ‌است. وی اواخر عمر منظومه‌ای حماسی به نام شاهنامه در فتوحات شاه اسماعیل صفوی سرود که ناتمام ماند. علاوه بر مثنوی‌های یادشده، از هاتفی دیوان شعری در دست است. تَمُرنامه مهم‌ترین و بهترین اثر اوست که حماسه‌ایست تاریخی در گزارش زندگی، جنگ‌ها، دلیری‌ها، کشورگشایی‌ها و ویران‌گری‌ها و خون‌ریزی‌های تیمور. هاتفی این منظومه را بر بنیاد ظفرنامة شرف‌الدّین علی یزدی سروده ‌است و چنان‌که هم خود او گفته و هم مقایسة این دو متن نشان می‌دهد، به ظفرنامه کاملاً وفادار بوده و جز پاره‌ای تعبیرهای شاعرانه که لازمة نظم است، چیزی بر متن نیفزوده، بلکه گاه چیزهایی از آن کاسته است. هاتفی در ساخت و پرداخت این اثر حماسی از یک سو شاهنامة فردوسی و از دیگر سو اسکندرنامة نظامی را سرمشق ساخته ‌است. پاره‌ای از شگردهای بلاغی آن بیش تر از شاهنامه و نیز ساختار کلّی کتاب از اسکندرنامه اثر پذیرفته است. تَمُرنامه افزون بر ارزش ادبی که دارد از لحاظ تاریخی نیز درخور توجّه است و منبعی موثّق است در شرح حال تیمور و کشورگشایی‌های وی.

المصادر:

- رازی. امین احمد. (بی‌تا). هفت اقلیم، تصحیح و تعلیق جواد فاضل، تهران: علمی.

-  ریپکا، یان، با هم­کاری اوتاکار کلیما و دیگران. (1382). تاریخ ادبیات ایران، ترجمة ابوالقاسم سری، تهران: سخن.

- سام میرزای صفوی. (1384). تحفة سامی، تصحیح و مقدّمه از رکن‌الدّین همایون‌فرّخ، تهران: اساطیر.

- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا. (1385). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا. (1378). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، تهران: نی.

- صفا، ذبیح الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: امیرکبیر.

- صفا، ذبیح­اللّه. (1379). حماسه‌سرایی در ایران از قدیمی‌ترین عهد تا قرن چهاردهم، تهران: امیرکبیر.

- عبدی‌بیگ شیرازی، خواجه زین­العابدین. (1977م). آیین اسکندری، از روی دست‌نویس مؤلّف و مقابله با نسخة سنة 969 هجری، تصحیح ابوالفضل هاشم رحیم‌اف، مسکو: نشر دانش.

- علی­شیر نوایی، میر نظام‌الدّین. (1363). مجالس‌النّفایس، به سعی و اهتمام علی­اصغر حکمت، تهران: منوچهری.

- فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

- فخرالزّمانی، ملّا عبدالنّبی. (1367). تذکرة می­خانه، با تصحیح و تکمیل و تنقیح احمد گلچین­معانی، تهران: اقبال.

- قاسمی گنابادی، محمد قاسم. (1387). شاه اسماعیل­نامه، مقدّمه تصحیح و تحشیّة جعفر شجاع‌کیهانی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

- کزّازی، میرجلال‌الدّین. (1383). آب و آینه (جستارهایی در ادب و فرهنگ)، تبریز: آیدین.

- گلچین­معانی، احمد. (1348). تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران: دانش­گاه تهران.

- مرتضوی، منوچهر. (1370). مسایل عصر ایلخانان، تهران: آگاه.

- منزوی، احمد. (1348). فهرست نسخه‌های خطّی فارسی، ج4، تهران: مؤسّسة فرهنگی و منطقه‌ای.

- منزوی، احمد. (1362). فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، ج7، احمد اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

- نظامی، الیاس بن یوسف. (1378). شرف­نامه، با حواشی و تصحیح حسن وحید دست­گردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- هاتفی، عبدالله. (1896م). ظفرنامة هاتفی، به همّت پراگ نراین، لکهنو: مطبع نولکشور.

- هاتفی، عبداللّه. (1269ه.ق). تیمورنامه، دست‌نویس موزة والتر (آمریکا)، به شمارة 648، کاتب: پیر علی الجامی.

 

- هاتفی، عبداللّه. (951ه.ق). تمُرنامه، دست‌نویس کتاب­خانة مجلس شورای اسلامی به شمارة 1470، کاتب: حاجی محمود بن فضل‌الله چادرچی استرآبادی.

- هاتفی، عبداللّه. (970ه.ق). تمُرنامه، دست‌نویس کتاب­خانة دانش­گاه تهران، شماره 148، کاتب: کمال‌‌الدّین محمود جلال‌الدّین.

- هاتفی، عبداللّه. (993ه.ق)، تمُرنامه، دست‌نویس کتاب­خانة مجلس شورای اسلامی به شمارة 23597، کاتب: محمّد رزه‌ای، باخرز: قریه رزه.

- هاتفی، عبداللّه. (بی­تا). تیمورنامه، دست‌نویس کتاب­خانة ملّی پاریس به شمارة 641، کاتب: محمّد قوام شیرازی.

- یارشاطر، احسان. (1383). شعر فارسی در عهد شاه‌رخ، تهران: دانش­گاه تهران.