جام فیروزه‌ای؛ روایتی متفاوت و نویافته از جام جمشید
احترام رضائی
1
(
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
)
سکینه غلامپور دهکی
2
(
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جویبار
)
کلید واژه: جواهرالاسرار, رشیدای تبریزی, جام فیروزه‌ای, جام جمشید, گوهرنامه‌ها.,
چکیده مقاله :
در مورد جام جهان‌نمای جمشید و ویژگی‌های آن، مقالات و گزارش‌های متعددی چاپ شده که اغلب با تکیه بر منابع ادبی، تاریخی، داستانی و عرفانی فراهم آمده‌اند. در منابع خطی و کتب گوهرشناسی نیز اسنادی وجود دارد که از نگاه ادبا و محققین پوشیده مانده‌است اما پرداختن به آنها می‌تواند نکات و گواهی‌های تازه‌ای را درخصوص جام جمشید آشکار سازد. رشیدای تبریزی در مثنوی جواهرالاسرار، ضمن معرفی برخی از گوهرها به اقتضای موضوع به تعریف داستان و حکایت پرداخته‌است. یکی از این حکایات، روایت مربوط به آلب‌ارسلان و تسخیر شهر اصطخر و پیدا شدن جام فیروزه‌ای و گنجنامة منتسب به جمشید است. در این داستان برای نخستین‌بار با توصیف ویژگی‌ها و شکل و شمایل بسیار دقیق و جدیدی از جام جمشید روبرو می‌شویم. همچنین به نظر می‌رسد توصیف شرایط زمانی و مکانی دیدار آلب‌ارسلان با جام، خصلتی تاریخی به جام جمشید بخشیده و آن را از دنیای اسطوره به روزگار تاریخی کشانده‌است. در این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای انجام یافته‌است؛ تلاش شده ضمن بررسی کتب معتبر گوهرشناسی و منابع تاریخی و ادبی، به تحلیل ادعای رشیدای تبریزی بپردازیم. بررسیِ مستندات و شواهد موجود در گوهرنامه‌ها و کتب تاریخی، روایت ارائه شده در مثنوی جواهرالاسرار رشیدای تبریزی از جام جم را محتمل می‌داند. بنا بر این روایت، جام جمشید از جنس فیروزه بوده، با ظرفیت دو من و مزین به مهری زرین با تصویری از چهره جمشید بر بالای آن و در شهر استخر نگهداری می شده است.
چکیده انگلیسی :
There are many researches and reports about Cup of Jamshid and its features, most of them have relied on literal, historical, comparative and mystical resources. Also, gemology textbooks (manuscripts of Ma'arifat-ul-Java'ahir) have some evidences and documents which are neglected and obscured by literary men and researchers, but their investigation may yeild new points about Cup of Jamshid. Java'ahir-ul-Asra'ar, a book composed by Rashday-e-Tabrizi who is known as Rashid Abbasi and Rashiz Zargar, is a scientific- literal work of Safavids time on gemology. The poet in this book introduces some jewels and, meanwhile, relates some stories and narrations. One narration, also quoted shortly in some other known gemology books, is related to Alb Arsala'an and Estakhr City Conquer during which the Turquised Cup and Ganj Na'ameh were found and attributed to Jamshid. This narration is first to describe characteristics and structural features of Cup of Jamshid exactly. Also, it seems that temporal and spacial circumstances of Alb Arsala'an's seeing the Cup have brought it to a historical prominence. Reviewing relevant literature on this narration by referring to the most important and valid gemology resources, this article introduces some points and new found evidences about form, type, size, and writtening font of words engraved on Cup of Jamshid . Investigations show that the image provided by Jawaharlal Asrar of Jam Jam, i.e. a turquoise cup with a capacity of two men, on top of which there is a golden seal with an image of Jamshid's face; He considered it possible and acceptable.
