تحلیل رفتار متقابل در داستان رستم و اسفندیار بر اساس نظریه اریک برن

محورهای موضوعی : حماسه

روزا واعظی ¹ , ساره زیرک ²

1 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/09/13 تاریخ پذیرش : 1399/12/08 تاریخ انتشار : 1400/02/01

کلید واژه: شاهنامه, رستم و اسفندیار, تحلیل‌رفتار‌متقابل, آلودگی,

چکیده مقاله :

چکیده تحلیل رفتار متقابل (به‌اختصار TA)، یکی از نظریه‌های مطرح در روان شناسی نوین است که به موضوع سامان‌دهی رفتار در ارتباطات انسانی می‌پردازد. کاربرد این نظریه در تحلیل داستان‌ها می‌تواند راه کاری علمی و مؤثر برای بهره‌گیری از آثار گران‌سنگ ادبی باشد. از آن‌جا‌که داستان‌های شاهنامه مضامین و موقعیت‌های مربوط به روابط انسانی را به‌خوبی انعکاس داده است، جای‌ آن دارد که از منظر این نظریه نیز به آن نگریسته شود. در این پژوهش، داستان رستم و اسفندیار از شاهنامۀ فردوسی در چارچوب روش توصیفی-تحلیلی و با سود جستن از روی‌کرد TA مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که دلیل شکستِ روابط و شکل‌گیری پایان غم‌انگیز در‌ این ماجرا، وجود آسیبِ آلودگی در ساختار روانی اسفندیار و نیز مهارها و سوق‌دهنده‌های موجود در پیش‌نویس زندگی او بوده است که عدم استقلال و ضعف در تصمیم‌گیری وی و نهایتاً پایان تراژیک داستان را در پی داشته ‌است.

چکیده انگلیسی:

AbstractTransactional Behavior analysis, TA is a much disputed theory in new Psychology which is concerned with regulating the behavior in human relations.  The application of this theory in analysis of the stories could be an effective and scientific approach in order to benefit from outstanding literary works.  Since themes and circumstances embedded in Shahnameh tales well reflect human relation, it is appropriate to look at them from the perspective of this theory.  Hence, using descriptive analytic approach the tale of Rostam and Esfandyar is analyzed through the lens of TA.  The conclusion drawn from this study showed that the reason for the failure of relationships and the ensuing unhappy end of the tale was the existence of pathological traces in Esfandyar’s psychological structure, and also constraints and motivations in his earlier life were all the more reason for the lack of independence and weakness in his decision making which eventually led to the story’s tragic end.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

-         اسلامی‌ندوشن، محمد‌علی. (۱۳۹۰). داستان داستان‌ها، تهران: شرکت سهامی انتشار.

-         استوارت، یان و ون جونز. (1393). تحلیل رفتار متقابل، ترجمۀ بهمن دادگستر، تهران: نشر دایره.

-         استینر، کلود. (۱۳۹۳). سواد عاطفی و عشق، ترجمۀ حمیدرضا بلوچ، تهران: شباهنگ.

-         برن، اریک. (۱۳۷۴). تحلیل رفتار متقابل، ترجمۀ اسماعیل فصیح، تهران: نشر فاخته.

-         برن، اریک. (۱۳۹۴). بعد از سلام چه می‌گویید؟ ترجمۀ مهدی‌ قراچه‌داغی، تهران: نشر پیکان.

-         برن، اریک. (۱۳۹۸). بازی‌ها، ترجمۀ اسماعیل فصیح، تهران: ذهن‌آویز.

-         جیمز، موریل و دورتی جنگوارد. (۱۳۸۴). برای خوشبختی و موفقیت آفریده شده‌ایم، ترجمۀ حسن قاسم‌زاده تهران: نشر علمی.

-         جیمز، موریل و لوییس ساوری. (۱۳۸۲). خویشتن جدید، ترجمۀ بهمن دادگستر، تهران: نشر دایره.

-         رابرتسون، رابرت. (۱۳۹۵). یونگ‌شناسی کاربردی، ترجمۀ ساره سرگلزایی، تهران: نشر بنیاد فرهنگ زندگی.

-         فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۷۵). شاهنامه، به کوشش دکتر جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.

-         کلاهچیان، فاطمه. پناهی، لیلا. (۱۳۹۵). «روان­شناسی شخصیت اسفندیار در شاهنامه»، انجمن ترویج زبان فارسی، دانش‌گاه گیلان، دورۀ ۱۱.

-         کریمی، فاطمه. (۱۳۹۲). «نقد روان‌شناختی شخصیت اسفندیار در داستان رستم و اسفندیار بر اساس روان­شناسی یونگ»، انجمن ترویج زبان فارسی، دانش‌گاه یاسوج دورۀ 8.

-         مسکوب، شاهرخ. (۱۳۴۲). مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار، تهران: امیر‌کبیر.

-         مهری، بهروز. (۱۳۹۴). «خوانش لاکانی از غم‌نامۀ رستم و اسفندیار»، شعر پژوهی، دانش‌گاه شیراز، سال هفتم، شمارۀ چهارم، پیاپی 26، صص 141-166.

-         نصراللهی، یدالله و عاطفه جنگلی. (۱۳۹۶). «تحلیل روان‌شناسی اسطورۀ قهرمان و رویین‌تنی در داستان رستم و اسفندیار بر اساس نظریه‌های آدلر و رادن»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال سیزدهم شمارۀ 48، صص 269- 295.

-         نیک‌روز، یوسف و فاطمه کریمی. (۱۳۹۴). «نقد روان‌شناختی شخصیت گشتاسب در داستان رستم و اسفندیار بر اساس روان‌شناسی تحلیلی یونگ»، دوفصل‌نامۀ ادبیات پهلوانی، دانش‌گاه لرستان، پاییز و زمستان، شمارۀ ۴،  صص ۱۱۹- ۱۵۲.

-         هریس، تامس. (۱۳۸۹). وضعیت آخر، ترجمه اسماعیل فصیح، تهران: نشر نو.

-         یونگ، کارل گوستاو. (۱۳۹۲). مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی.