اصالت روایت در برزونامه کهن برپایه سنجش دو روایت گورانی و فارسی

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

آرش اکبری مفاخر ¹ (کانون فردوسیِ مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی)

تاریخ دریافت : 1400/06/27 تاریخ پذیرش : 1401/04/23 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: زبان گورانی, برزو, برزونامه, رستم و برزو,

چکیده مقاله :

چکیدهبخش کهن برزونامه از آثار شاخص ادب حماسی ایران است که دو روایت فارسی و گورانی از آن در دست است. از روایت فارسی 4 دستنویس اصلی در حدود 4200 بیت وجود دارد که عبارتند از: دستنویسهای کمبریج 829 ق، دهلی 831 ق، بایسنقری 833 ق و لنینگراد 849 ق. از روایت گورانی نیز دستنویسی به تاریخ 1345 ق در 2357 بیت موجود است. همسانیهای شگفت دو روایت فارسی و گورانی نگارنده را به سنجش دو روایت و بررسی 3 فرضیه دربارۀ سرچشمۀ شکل‌گیری روایتها واداشته است: 1) وجود یک منبع منثور مشترک برای هر دو روایت که به دلیل فاصلۀ 500 سالۀ کتابت امکان سنجش دو روایت منطقی و علمی به نظر نمی‌رسد. 2) ترجمۀ متن از فارسی به گورانی که با توجه به حذف ابیات شاهنامه‌ای (حدود 2000 بیت) در ترجمۀ فارسی به گورانی امکان‌پذیر نیست. 3) ترجمۀ متن از گورانی به فارسی که باتوجه به بازتاب دقیق واژگان، عبارات و مصراعهای گورانی به فارسی، برابرسازیهای واژگانی و مصراعی برای واژگان و مصراعهای گورانی از شاهنامه و افزودن مصراعها و ابیات افزوده بر متن داستان اصلی از شاهنامه منطقی به نظر می‌رسد و از احتمال بیشتری برخوردار است.واژگان کلیدیبرزو، برزونامه، رستم و برزو، زبان گورانی، حماسه، ترجمه.

چکیده انگلیسی:

AbstractThe old section of Borzonameh is one of the prominent works in the Persian epic literature and its two Gurani and Persian narratives are available.  From the latter four main manuscripts close to 4200 verses exist such as the Cambridge manuscript 829 lunar, Dehli manuscript, 831 lunar Bysonghori 833 lunar, and Leningrad 849 lunar .  From the former there is an manuscript dated 1345 lunar in 2357 verses.  The striking resemblances of these two narratives is the motive for the writer of this article to compare them and study three hypothesis regarding the origin of their formation.  First the existence of one common prose source for both narratives which due to the 500 years distance in writing the possibility of their comparison do not seem logical and scientific.  Second, the translation of the text from Persian to Gurani is not possibe due to the elemination of nearly 2000 verses from the Shahnameh, and third the translation of the text from Gurani to Farsi seems more logical and is more feasible since in view of finding exact equivalence of dictions, translation of Gurani phrases and hemistichs into Persian as well as adding hemistichs or verses in addition to what exist in the main text of the story from Shahnameh looks more reasonable.

منابع و مأخذ:

• آموزگار، ژاله، یادگار زریران، تهران، 1392 ش.


• اسعد گرگانی، فخرالدین، ویس و رامین، تصحیح ماگالی تودوا و الکساندر گواخاریا، تهران، 1349 ش.


• اسفراینی، ابومظفر شاهفور، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، تصحیح نجیب مایل هروی و علی‌اکبر الهی خراسانی، تهران، 1390 ش.


• اصلانی، فرهاد و معصومه پورتقی، بیت‌یاب شاهنامه، سخن، 1399 ش.


• اکبری مفاخر، آرش، «گاودم، از زبان گورانی تا زبان چینی»، قفقاز و کاسپین، تهران، 1389 ش، س 1، ﺷﻤ 2، ص 27-62.


• ‌ اکبری مفاخر، آرش، در کوی آرشان (بیست گفتار دربارۀ حماسه‌سرایی در ایران باختری)، تهران، 1397 ش.


• اکبری مفاخر، آرش، مقدمه بر رزمنامۀ کنیزک (حماسه‌ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران)، تهران، 1397 ش.


• الهی، نورعلی، آثار الحق، گردآوری بهرام الهی، تهران، 1386 ش.


• الهی، نورعلی، برهان الحق، به کوشش تقی تفضلی، تهران، 1379 ش.


• باباناوس، دیوان، به کوشش سید فضل‌اللّه دکه‌ای، تهران، 1394 ش.


• برزونامه، به اهتمام محمد دبیرسیاقی، تهران، 1382 ش.


• برزونامه، چ نحوی ← کوسج.


• برزونامه، دست‌نویس کتابخانۀ کمبریج (Kings, no. 56)، کتابت 829 ق.


• برزونامه، دست‌نویس کتابخانۀ مجلس، ﺷﻤ  


• بغدادی، عبدالقادر، لغت شاهنامه، تصحیح کارل، گ. زالمان، ترجمۀ توفیق ﻫ.. سبحانی‌‌ و علی رواقی، تهران، 1382 ش.


• بلعمی، ابوعلی، بهرام چوبین از ترجمۀ تاریخ طبری، به کوشش ذبیح‌اللّه صفا، تهران، 1369 ش.


• بلعمی، ابوعلی، تاریخنامۀ طبری، تصحیح محمد روشن، تهران، 1378 ش.


• بنداری، فتح بن علی، الشاهنامة، تصحیح عبدالوهاب عزام، تهران، 1970 م.


• بنداری، فتح بن علی، شاهنامۀ فردوسی تحریر عربی، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران، 1382 ش.


• «بیژن‌نامه»، هفت منظومۀ حماسی، به کوشش رضا غفوری، تهران، 1394 ش، ص 47-134.


• تاریخ سیستان، تصحیح محمدتقی بهار، تهران، بی‌‌تا.


• ثعالبی مرغنی، حسین بن محمد، شاهنامۀ کهن، پارسی تاریخ غرر السیر، پارسی‌‌گردان محمد روحانی، مشهد، 1372 ش.


• ثعالبی، ابی‌منصور، تاریخ غرر السیر، غرر اخبار ملوک الفرس، تهران، 1963 م.


• جنگ اشعار اهل حق، دست‌نویس ﺷﻤ 17450، کتابخانۀ مجلس.


• جنگنامۀ رستم و زنون، به کوشش آرش اکبری مفاخر، تهران، 1400 ش.


• جیحون‌‌آبادی، نعمت‌‌اللّه، حق ‌‌الحقایق یا شاهنامۀ حقیقت، به ‌کوشش محمد مکری، تهران، 1361 ش.


• جیحون‌‌آبادی، نعمت‌‌اللّه، حق ‌‌الحقایق یا شاهنامۀ حقیقت، به‌ کوشش نورعلی الهی، تهران، 1363 ش.


• حماسۀ برزونامه، به کوشش علی محمدی، همدان، 1384 ش.


• خاقانی شروانی، افضل‌الدین، دیوان، به کوشش ضیاء‌الدین سجادی، تهران، 1382 ش.


• خالقی مطلق، جلال، «از شاهنامه تا خدای‌‌نامه»، نامۀ ایران باستان، 1386 ش،  س 7،  ﺷﻤ 12، ص 3-119.


• خالقی مطلق، جلال، «شاهنامۀ بایسنقری»، فردوسی و شاهنامه‌سرایی، تهران، 1390 ش، ص 945-947.


• خالقی مطلق، جلال، شاهنامه از دست‌نویس تا متن، تهران، 1390 ش.


• دبیرسیاقی، محمد، مقدمه بر برزونامه، تهران، 1382 ش.


• دکه‌ای، سید فضل‌اللّه، مقدمه بر دیوان حضرت باباناوس، تهران، 1394 ش.


• دیوانَ گَورَه، به‌ کوشش محمد حسینی، کرمانشاه، 1382 ش.


• رزمنامۀ کنیزک (حماسه‌ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران)، به کوشش آرش اکبری مفاخر، تهران، 1397 ش.


• سرانجام (سه‌‌رئه‌‌نجام)، مجموعۀ کلامهای یارسان، به ‌‌کوشش طیّب طاهری، عراق، 2007 م.


• سعدی شیرازی، مصلح بن عبداللّه، بوستان (سعدی‌نامه)، تهران، 1384 ش.


• سلطانی، محمدعلی، قیام و نهضت علویان زاگرس یا تاریخ تحلیلی اهل حق، کرمانشاه، 1376 ش.


• سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری، تفسیر سورآبادی، به‌ کوشش سعیدی سیرجانی، تهران، 1381 ش.


• شهمردان‌‌ بن ابی‌‌الخیر، نزهت‌‌نامۀ علائی، تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران، 1362 ش.


• صفا، ذبیح‌‌اللّه، حماسه‌سرایی در ایران، تهران، 1384 ش.


• صفی‌‌زاده، صدیق، ‌‌دانشنامۀ نام‌‌آوران یارسان، تهران، 1376 ش.


• صفی‌‌زاده، صدیق، مقدمه بر نامۀ سرانجام، تهران، 1375 ش.


• طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تاریخ الطبری، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، 1387 ق.


• طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، 1375 ش.


• طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، 1412 ق.


• غفوری، رضا، «بررسی روایتی منظوم از پایان زندگی برزو به شعر»، شعرپژوهی، 1395 ش، ص 105-128.


• غفوری، رضا، مقدمه بر هفت منظومۀ حماسی، تهران، 1394 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، بر اساس چ بروخیم، به‌ اهتمام بهمن خلیفه، تهران، 1384 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به سعی ترنر مکان، کلکته، 1829 م.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به ‌کوشش جلال خالقی مطلق (پیرایش دوم، چهار جلدی)، تهران، 1398 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به‌ کوشش جلال خالقی مطلق و هم‌کاران (ج 6-7)، تهران، 1386 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تصحیح ژول مول، تهران، 1376 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، چاپ بروخیم، تهران، 1315 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، چاپ مسکو، به‌ کوشش سعید حمیدیان، تهران، 1374 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس بایسنقری، کتابت 833 ق، تهران، 1350 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس حاشیۀ ظفرنامه (به تصحیح حمدالله مستوفی)، چ عکسی از روی نسخۀ خطی مورخ 807 ق در کتاب‌خانۀ بریتانیا، زیر نظر نصراللّه پورجوادی و نصرت­اللّه رستگار، تهران ـ وین، 1377 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس سن‌ژوزف، نسخه­برگردان از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری (کتاب‌خانۀ شرقی وابسته به دانش‌گاه سن‌ژوزف بیروت، شمارۀ 43 )، به ‌کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار و نادر مطلبی کاشانی، با مقدمۀ جلال خالقی مطلق، تهران، 1389 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس فلورانس، چ عکسی از روی نسخۀ کتابخانۀ ملی فلورانس، مورخ 614 ق، با مقدمۀ علی رواقی، تهران، 1369 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس کتابخانۀ دانش‌گاه لیدن، به نشان 494، مورخ 840 ق.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس کتابخانۀ ملی پاریس، به نشان Pers. 222، مورخ 1170.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس کتابخانۀ هایدلبرگ، ﺷﻤ 8، مورخ 1235 ق.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس لندن، چ عکسی از روی نسخۀ کتابخانۀ بریتانیا مشهور به شاهنامۀ لندن 675 ق، به ‌کوشش ایرج افشار و محمود امیدسالار، تهران، 1384 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دست‌نویس هم‌راه با خمسۀ نظامی (معروف به سعدلو)، چاپ عکسی از روی نسخۀ متعلق به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی مربوط به سدۀ 8 ق، تهران، 1379 ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، معروف به امیر بهادری، 1322 ق.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، نامۀ باستان، ویرایش میرجلال‌‌الدین کزازی، تهران، 1381 ش.


• کوسج، شمس‌الدین محمد، برزونامه، به کوشش اکبر نحوی، 1387 ش.


• گنجینۀ یاری، رونوشت کاظم نیک‌‌نژاد، نسخۀ عکسی، ﺷﻤ  ثبت 118574، مرکز دائرة‌‌المعارف بزرگ اسلامی.


• متینی، جلال، «دربارۀ بیژن‌نامه»، آینده، 1360 ش، س 7، ش 4، ص 32-36.


• مجمل التواریخ و القصص، تصحیح و تحقیق اکبر نحوی، تهران، 1399 ش.


• محمدی، علی، مقدمه و یاداشتها بر حماسۀ برزونامه، همدان، 1384 ش.


• مختاری، شهریارنامه، تصحیح و تحقیق رضا غفوری، تهران، 1397 ش.


• مسعودی، ابوالحسن علی ‌بن الحسین، مروج‌‌ الذهب و معادن ‌‌الجوهر، تحقیق شارل پلا، 1965م.


• مسعودی، ابوالحسن علی ‌بن الحسین، مروج‌‌ الذهب و معادن‌‌ الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، 1374 ش.


• میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، کشف الاسرار و عدة الابرار، به ‌سعی و اهتمام علی‌‌اصغر حکمت، تهران، 1361 ش.


• میکلو خوماکلای، ان. دی.و ...، فهرست توصیفی نسخه‌های خطی و تاجیکی انستیتو دست‌نویس‌های شرقی فرهنگستان علوم روسیه ـ سن‌پترزبورگ، قم، 1392 ش.


• نحوی، اکبر، مقدمه بر برزونامه، تهران، 1387 ش.


• هه‌ژار، عبدالرحمن شرفکندی، فرهنگ کردی ـ فارسی هه‌ژار، تهران، 1385 ش.


• هفت‌‌لشکر (به زبان گورانی)، روایت منسوب به الفت، دست‌نویس ﺷﻤ 11937، کتاب‌خانۀ آستان قدس رضوی مشهد، 1349 ق.


• “Ayādgār ī Zarērān” Pahlavi Texts, J. M. Jamasp-Asanah, Bombay, 1897-1913, pp. 1-17.


• Robinson, B. W., A Descriptive Catalogue of the Persian Paintings in the Bodleian Library, Oxford, 1958.


• Wolff, F., Glossar zu Firdosis Schahname, Berlin, 1965.

References

• Amoozeghar, Zhale, Zeriran Memorial, Tehran 2012.


• Asaad Ghorghani, Veis and Ramin, Ed. Magali Nodeva and Alexander Guakharia, Tehran 2014.


• Esfarayini, Abu Mozaffar Shahfour, Taj al-Tarajim (The Crown of interpretations), Ed. Najib Maiel Heravi and Ali Akbar Elahi Khorasani, Tehran, 2019.


• Aslani, Farhad and Masoumeh Poortaqi, Shahnameh Beit Finder  Sokhan, 2019.


• Akbari Mofakher, Arash, "Gavdam, from Gorani language to Chinese language", Caucasus and Caspian, Tehran, 2009, Year. 1, No. 2, p. 27-62.


• Akbari Mofakher, Arash, Dar koye Arshan (Twenty sayings about epic composition in Western Iran), Tehran, 2018.


• Akbari Mofakher, Arash, Introduction to Razmnameh Kanizak (an epic in Gorani language and a narration from Yadgar Zariran), Tehran, 2017.


• Elahi, Nur Ali, Aasar al- Haq, Compiled. Bahram Elahi, Tehran, 2016.


• Elahi, Noor Ali, Borhan al- Haq, by Taghi Tafzali, Tehran, 2009.


• Babanaus, Diwan, by Seyyed Fazlullah Dakaei, Tehran, 2014.


• Burzonameh, by Mohammad Dabirsiaghi, Tehran, 2003.


• Burzonameh, Nahvi edition → Kosaj.


• Burzonameh, Cambridge Library manuscript (Kings, no. 56), inscribed 829 AH.


• Burzonameh, manuscript of the Parliament Library, no. 13493.


• Baghdadi, Abd al-Qadir, Shahnameh Dictionary, Revised. Karl, G. Zalman, trans.  Tawfiq H.. Sobhani and Ali Rowaqi, Tehran, 2003.


• Balami, Abu Ali, Bahram Choobin from the translation of Tarikh Tabari, by Zabihullah Safa, Tehran, 1990.


• Balami, Abu Ali, Tarikhnameh Tabari, Mohammad Roshan, Tehran, 1999 .


• Bandari, Fateh bin Ali, Al-Shahnameh, Ed. Abdul Wahab Azzam, Tehran, 1970.


• Bandari, Fateh Bin Ali, Ferdowsi's Shahnameh in Arabic, trans. Abdul Mohammad Ayati, Tehran, 2003.


• "Bijannameh", Seven epic verses, by Reza Ghafouri, Tehran, 2014, p. 134-47.


• History of Sistan, Ed. Mohammad Taghi Bahar, Tehran: 


• Thaalabi Marghani, Hossein bin Mohammad, Old Shahnameh, Mohammad Rouhani, Mashhad. 1993.


• Thaalabi, Abi Mansour, Tarikh Ghurarosayr, Ghurar akhbar muluk al-furs (An Arabic chronicle of pre Islamic dynasties), Tehran, 1963.


• Anthology of Ahle Haq, Manuscript no.17450, Majlis Library.


• Jangnameh Rostam and Zenon, by Arash Akbari Mofakher, Tehran, 2021.


• Jeihunabadi, Nematullah, Haq al-Haqayq or Shahnamehye Haqiqat , by Mohammad Mokri, Tehran, 1982.


• Jihunabadi, Nematullah, Haq al-Haqaiq or Shahnamehye Haqiqat, by Noor Ali Elahi, Tehran, 1984.


• Burzounamah epic, by Ali Mohammadi, Hamadan, 2014.


• Khaqani Shervani, Afzaluddin, Diwan, by Ziauddin Sajjadi, Tehran, 2003.


• Khaleghi Motlaq, Jalal, "From Shahnameh to Khodaynameh", Nameh Iran Bastan , 2007, Year. 7, No. 12. 3-119.


• Khaleghi Mutlaq, Jalal, "Shahnameh Bysonqori", Ferdowsi and Shahnameh composition, Tehran, 2013, p. 945-947.


• Khaleghi Mutlaq, Jalal, Shahnameh from manuscript to text, Tehran, 2011.


• Dabirsiaghi, Mohammad, Introduction to Burzonameh, Tehran, 2012.


• Dakaei, Seyyed Fazlullah, Introduction to the Diwan Babanaus, Tehran, 2014.


• Diwan Gawrah, by Mohammad Hosseini, Kermanshah, 2003.


• Razmnameh Kanizak (an epic in Gorani language and a narration from Yadgar Zariran), by Arash Akbari Mofakher, Tehran, 2017.


• Saranjam (Sereeh Najam), a collection of Yarsan words, by Tayeb Taheri, Iraq, 2007.


• Saadi Shirazi, Mosleh bin Abdullah, Bustan (Saadi Nameh), Tehran, 2005.


• Soltani, Mohammad Ali, Uprising and the movement of Alavian of the Zagrus or the analytical history of Ahle Haq, Kermanshah, 1997.


• Sourabadi, Abu Bakr Atiq Neishabouri, Tafsir Surabadi, by Saeedi Sirjani, Tehran, 2002.


• Shahmardan bin Abi al-Khair, Nuzhatnameh Ala'i, Ed. Farhang Jahanpour, Tehran, 1983.


• Safa, Zabih Allah, Epic writing in Iran, Tehran, 2005.


• Safizadeh, Sediq, Encyclopaedia of Yarsan Prominent Figures, Tehran, 1997.


• Safizadeh, Sediq, Introduction to Nameh Saranjam (Final letter), Tehran, 1996.


• Tabari, Muhammad bin Jarir, Tarikh al-Omam and Moluk, Tarikh al-Tabari, Ed. Muhammad Abulfazl Ibrahim, Beirut, 1387 A.H.


• Tabari, Mohammad Bin Jarir, Tarikhe Tabari, trans. Abul Qasem Payandeh, Tehran,1996.


• Tabari, Muhammad bin Jarir, Jami al-Bayan fi Tafsir al- koran, Beirut, 1412 A.H.


• Ghafouri, Reza, "The Study of a poetic narrative from Borzu’s last days", Poetry Research, 2015, p. 105-128.


• Ghafouri, Reza, Introduction to Seven epic verses, Tehran, 2014.


• Ferdowsi, Abul Qasim, Shahnameh, based on .Broukhim, by Bahman Khalifa, Tehran, 2005.


• Ferdowsi, Abul Qasim, Shahnameh, Ed. Turner Mekan, Calcutta, 1829 AD.


• Ferdowsi, Abulqasem, Shahnameh, by Jalal Khaleghi Mutlaq (2nd ed, 4 vols), Tehran, 2018.


• Ferdowsi, Abulqasem, Shahnameh, by Jalal Khaleghi Mutlaq et al. (Vol. 6-7), Tehran, 2019.


• Ferdowsi, Abolqasem, Shahnameh, Ed. Jul Mol, Tehran, 1997.


• Ferdowsi, Abulqasem, Shahnameh, Brokhim edition, Tehran, 1936.


• Ferdowsi, Abulqasem, Shahnameh, Moscow edition, by Saeed Hamidian, Tehran, 1995.


• Ferdowsi, Abul Qasim, Shahnameh, Baisongori manuscript, inscribed 833 AH, Tehran, 1971.


• Ferdowsi, Abu al-Qasim, Shahnameh, Zafarnameh margin manuscript (Ed. Hamdullah Mostofi), a photographic print from the manuscript dated 807 AH in the British Library, under the supervision of Nasrallah Pourjavadi and Nusratallah Rastgar, Tehran-Vienna, 1998.


• Ferdowsi, Abu al-Qasim, Shahnameh, Saint Joseph manuscript , translated from the manuscript copy of the late seventh and early eighth century Hijri (Oriental Library of Saint Joseph University of Beirut, No. 43), by Iraj Afshar, Mahmoud Omidsalar and Nader Matalabi Kashani, with an introduction by Jalal Khaleghi Mutlaq, Tehran, 2009.


• Ferdowsi, Abu al-Qasim, Shahnameh, Florence manuscript, a photographic print from the copy of National Library of Florence, dated 614 AH, with an introduction by Ali Rowaqi, Tehran, 1990.


• Ferdowsi, Abulqasem, Shahnameh, manuscript of the library of Leiden University, marked Or. 494, dated 840 A.H.


• Ferdowsi, Abu al-Qasim, Shahnameh, manuscript of the National Library of Paris, marked Suppl. Pers. 222, 1170 AH.


• Ferdowsi, Abu al-Qasim, Shahnameh, manuscript of Heidelberg Library, No. 8   1235 A.H.


• Ferdowsi, Abu al-Qasim, Shahnameh, London manuscript, photographic print from the British Library copy known as the Shahnameh of London 675 AH, by Iraj Afshar and Mahmoud Omidsalar, Tehran, 2005.


• Ferdowsi, Abu al-Qasim, Shahnameh, manuscript together with Khamsey-e- Nizami (known as Saadlo), photographic print from the copy belonging to the center of the Great Islamic Encyclopedia, related to the 8th century A.H., Tehran, 2000.


• Ferdowsi, Abul Qasim, Shahnameh, known as Amir Bahadori, 1322 AH.


• Ferdowsi, Abul Qasim, Shahnameh, Nameh Baastan, Ed. Mirjalaluddin Kazazi, Tehran, 2002.


• Kosaj, Shamsuddin Mohammad, Burzonameh, Ed. Akbar Nahvi, 2008.


• Ganjine Yari, Kazem Niknejad's copy, photographic print, Registration No. 118574, Center of the Great Islamic Encyclopaedia.


• Matini, Jalal, "On Bijannameh", Ayandeh, 1981, Year. 7 4, 32-36.


• Mojmal al Tavarikh val Qesas, Ed. Akbar Nahvi, Tehran, 2019.


• Mohammadi, Ali, Introduction and notes on Burzounamah epic, Hamedan, 2014.


• Mokhtari, Shahyarnameh, Ed. Reza Ghafouri, Tehran, 2017.


• Masoudi, Abolhassan Ali bin Al-Hussein, Moravej al- Zahab and Maaden al- Johar, researched by Charles Pella, 1965.


• Masoudi, Abulhassan Ali bin Al-Hussein, Moravej al- Zahab and Maaden al- Johar, trans. Abulqasem Payandeh, Tehran, 1995.


• Meybodi, Abulfazl Rashiduddin, Kashfol Asrar and Odatolabrar, by Ali Asghar Hekmat, Tehran, 1982.


• Miklo Khumaklai, N. D...., Descriptive index of Tajiki manuscripts belonging to the Oriental Manuscripts Institute of the Russian Academy of Sciences - Saint Petersburg, Qom, 2012.


• Nahvi, Akbar, Introduction to Burzonameh, Tehran, 2008.


• Hezhar, Abdulrahman Sharafkandi, Kurdi-Persian Hazhar Dictionary, Tehran, 2006.


• Haft Lashkar (Seven Armies in Gorani speech), narration attributed to Olfat, manuscript No. 11937, Astan Quds Library, Mashhad, 1349 AH.


• “Ayādgār ī Zarērān” Pahlavi Texts, J. M. Jamasp-Asanah, Bombay, 1897-1913, p. 1-17.


• Robinson, B. W., A Descriptive Catalogue of the Persian Paintings in the Bodleian Library, Oxford, 1958.


• Wolff, F., Glossar zu Firdosis Schahname, Berlin, 1965.