تطبیق حکایت هبوط در دو حماسه‏ی شاهنامه‌ی فردوسی و بهشت گمشده‌ی میلتون

محورهای موضوعی : حماسه

شکر اله پورالخاص ¹ , چیمن فتحی ²

1 - عضو هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی
2 - دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

تاریخ دریافت : 1395/11/24 تاریخ پذیرش : 1398/02/03 تاریخ انتشار : 1398/06/01

کلید واژه: شاهنامه, اهریمن, هبوط, خدا, بهشت گم‌شده, شیطان, اهورامزدا,

چکیده مقاله :

پردازجان میلتون در اثر حماسی خود، بهشت گم‌شده، به بیان و توصیف حکایت هبوط در داستان هبوط ابلیس، هبوط آدم و هبوط روح مسیح در کالبدی خاکی پرداخته است. در توصیفات و تعاریف میلتون علاوه بر جنبه‌های متفاوت هبوط، گاهی دیدگاه شاعر را در بیان لزوم و پیامدهای هبوط بشر هم‌چون عشق، مرگ، برافروختن شعلۀ شهوت و نیاز به توبه و تضرّع و هم‌چنین عظمت هبوط روح آسمانی مسیح را در جسمی زمینی و تأثیر آن در رستگاری و جاودانگی نهایی بشر، می‌توان دید. در شاهنامۀ فردوسینیز هبوط، گاه معنوی و گاه عینی است؛ گاه متوجه شاهان و پهلوانان و گاه در پیوند با قلمرو های آنان و سرزمین های اساطیری و تاریخی است. افزون بر آن، این حماسۀ ملّی، ریشه در اساطیر و باورهای اساطیری ایرانیان دارد. داستان آفرینش و نبرد بزرگ اساطیری میان دو قطب اهورامزدا و اهریمن یا خیر و شرّ (هم‌چون نبرد میان خدا و شیطان در برخی از ادیان زندۀ دنیا) که بنیاد این باورهای کهن را تشکیل می دهد، و نیز درون‌مایه های اصلی برخی از داستان ها و شخصیت‌پردازی قهرمانان آن‌ها هم‌چون تهمورث، جمشید و کاووس به گونه ای آشکار یا نمادین در بردارندۀ معانی آشکار و نهان هبوط است. این پژوهش به بررسی جنبه های گوناگون هبوط در این دو اثر حماسی می پردازد.

چکیده انگلیسی:

Covenant and contract is one of the social and religious elements and it is the basis of order and discipline in primitive societies.  If respected it brings unity to communities and if disrespected it is understood as an unforgivable sin and brings moral disorder.  Mithra is the great god of the Indo European tribes who with ‘varunah’ are responsible for the protection of covenants.  Upon entry to any land, Mithra mingles with the deities of that land and thus preserves his sacredness.  Covenant which enjoys a superior standpoint and has sacredness in the eyes of Indo European people forms a significant part of their epic and mythological works to the extent that determines the destiny of certain events and decides the fate of champions in the epic tales.  This article examines and compares form, structure, common components of variety of covenants in the epic, historical, and mythological works in Iran, India, and Greece.  The results obtained show that ceremonies such as sacrificing, pouring droplets to earth, presence of witness and the presence of two sacred elements of water and fire and shaking hands when making a contract are among the common features of covenants.  Juxtaposing these practices and common elements, one arrives at similar patterns which are respected in most contracts.  The comparison of these patterns and the common rites with mythological and religious beliefs of Indo European people determines that the structure of contracts with the structure and beliefs of Mithraism cult are closely related.

منابع و مأخذ:

-        آریان‌پورکاشانی، منوچهر. (1384). فرهنگ هم­راه پیش‌رو آریان‌پور، انگلیسی ـ فارسی، تهران: نشر الکترونیکی و اطّلاع رسانی جهان رایانه.

-        آموزگار، ژاله. (1383). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.

-        الج، اسکاج. (1387). «فرایافت‌های مهمی که در بهشت گم‌شده وجود دارد»، بهشت گم‌شده، ترجمۀ فریده مهدوی‌دامغانی، تهران: نشر تیر.

-        پورنامداریان، تقی. (1383). رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

-        جلالی‌مقدّم، مسعود. (1384). آیین زروانی مکتب فلسفی ـ عرفانی زردشتی بر مبنای اصالت زمان، تهران: امیرکبیر.

-        رضا، فضل‌اللّه. (1384). پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی، تهران: علمی و فرهنگی.

-        سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه‌های شکار شده (گزیده مقالات فارسی)، تهران: طهوری.

-        سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه سید حسن نصر، جلد سوم، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-        صفا، ذبیح اللّه. (1387). حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

-        فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه (متن کامل بر اساس چاپ مسکو)، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

-        فرنبغ دادگی. (1385). بندهش. گزارشِ مهرداد بهار، تهران: توس.

-        کارنوی، آلبرت جوزف. (1383).  اساطیر ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی، تهران: علمی و فرهنگی.

-        محرّمی، رامین و رقیه ممی‌زاده. (1390). «تقابل نمادهای خیر و شرّ در دورۀ اساطیری شاهنامه». فصل­نامۀ متن پژوهی ادبی، شماره 4، پاییز 1390، صص127 ـ 142.

-        مزداپور،کتایون. (1387). بررسی دست­نویس م.او29 داستان گرشاسپ، تهمورس و جمشید، گل‌شاه و متن‌های دیگر، تهران: انتشارات آگه.

-        میلتون، جان. (1387). بهشت گم‌شده. (ج2)، ترجمۀ فریده مهدوی‌دامغانی،تهران: تیر.

-        میلتون، جان. (1387). بهشت گم‌شده. (ج3)، ترجمۀ فریده مهدوی‌دامغانی، تهران: نشر تیر.

-        واحد دوست، مهوش. (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی، تهران: سروش.

-        ولف کری. (بی تا). دربارۀ مفهوم انجیل‌ها، ترجمۀ محمّد قاضی، تهران: فرهنگ.

ـ Marlowe, Jean."Paradise Lost". Masterplots.V.8. (1949). New Jersey: Salem Press.p.4482- 4486.