اثر تراکم و پتاس مصرفی بر عملکرد کمی و کیفی دانه آفتابگردان رقم هایسون

محورهای موضوعی : توليد محصولات زراعي

هدي جمالي ¹

1 - - دانش آموخته كارشناسي ارشد، گروه زراعت ، واحد قائم‌شهر، دانشگاه آزاد اسلامي، قائم شهر – ايران

تاریخ دریافت : 1390/06/16 تاریخ پذیرش : 1403/01/25 تاریخ انتشار : 1394/07/15

کلید واژه: : آفتابگردان, بوته در واحد سطح, پتاسیم, درصد پروتئین و روغن,

چکیده مقاله :

به منظور بررسی اثر تراکم و پتاس مصرفی بر صفات کمی و کیفی آفتابگردان رقم هایسون آزمایش‌ مزرعه‌ای به‌صورت اسپیلت پلات در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان مازندران (ايستگاه دشت ناز ساري) در سال 1388 اجرا گردید. در اين آزمايش تراكم 55 ، 66، 83 و111هزار بوته آفتابگردان رقم هایسون به عنوان عامل اصلي و پتاسیم شامل سه سطح 0 ، 50 و 100 كيلوگرم در هكتار به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شد. اثر تراکم و پتاسیم بر میزان پروتئین دانه معنی دار نشد اما و بر قطر طبق، تعداد ردیف دانه، دانه‌های پر در طبق و عملکرد دانه معنی‌دار شد. نتایج آزمایش نشان داد که تراکم 83 هزار بوته در هکتار به همراه 100 کیلوگرم کود پتاسیم، بیشترین تاثیر را در افزایش تعداد ردیف دانه، تعداد دانه‌های پر در طبق و عملکرد دانه دارد. تراکم و پتاسیم اثر معنیداری در افزایش پروتئین دانه نداشته‌اند، اما بیشترین میزان روغن دانه در تراکم 83 هزار بوته در هکتار حاصل شد. این نتایج نشان می‌دهد افزایش تراکم در حد مطلوب موجب افزایش اجزاء عملکرد دانه در واحد سطح و در نتیجه افزایش عملکرد دانه می‌شود.

چکیده انگلیسی:

In order to study the effect of plant density on quantitative and qualitative yield of sunflower var. Hayson, a field experiment was conducted as a randomized complete block design with four replications in Agricultural and Natural Resources Research in Mazandaran province ( Sari – Dashte Naz ) in crop year of 2009. In this experiment, four density levels 55, 63, 83, 111 thousand plants per hectare ) were considered as the main factor and three levels of potassium as ( 0, 50, 100kg per hectare ) as the sub factor. Analysis of variance showed that the density had significant effect on seed protein and the percentage of oil, but the number of rows of seeds, the number of filled seeds and seed yield were not significantly affected by the density. The results showed that the density of 83 thousand plants per hectare with 100kg potassium fertilizer had the greatest impact on increasing of the number of rows of sees, number of filled grain and seed yield. Density and potassium levels did not have significant effect on seed protein but the greatest oil percentage belonged to 83 thousand plants per hectare. On the basis of results, it is defined that increasing density on the optimum level, caused to increase yield components, oil percentage and seed yield.

منابع و مأخذ:

 Aein,A. 1996. Effect of different densities and planting patterns on growth and yield of sunflower. Master's thesis. Shiraz University.(In Persian).
 Ahmad, Q ., M . A . Rana and S . U . H . Siddiqui . 1991 . Sunflower seed yield as influenced by some agronomic and seed characters . Euphytica 56:137 – 142.
 Alayary,H. and F.shekari.2000 .hunting. Agriculture and Physiology of oil seeds. AMID publications in Tabriz. Page 182.(In Persian).

 Ashrafi, A. In 1994. Review and determine the best sunflower plant density in October for the water conditions. Proceedings of Third Iranian Congress of Crop Sciences, University of Tabriz, p 56.(In Persian).

 Arshi, Y. 1992. Report sunflower research. Oil Seeds and Plant Improvement Institute Publications section of seed. P. 48.(In Persian).

 Arshi, Y.1987. Sunflower reported studies in 1366. Oil Seeds and Plant Improvement Institute Research Seed.(In Persian).

 Arshi, Y and H. Jafari. 1988. The report reviews Sunflower in 1367. Oilseeds Research Department, Seed and Plant Improvement Institute.(In Persian).
 Andrade, A., Wolf, D. W. and Fereres, E. 1993. Leaf expansion, photosynthesis and water relations of sunflower plants grown on compacted soil. Plant and soil, 149: 175-184.
 Annadurai, K., and S. P. Palaniappan. 1994. Effect of potassium on yield, oil content and nutrient uptake of sunflower . Madras Agric. J. 10: 568-569.
 Belyaev, G. N. 1993. The influence of addition of boron, copper, zinc and potassium chloride on the yield of sunflower, Agrokhimiya, 11 (1) : 28 – 33.
 Bindra , A ., and P . C . Kharwara . 1992 . Response of spring sunflower to nitrogen application and spacing . Indian J . Agron . 37 : 283 – 284 .
 Cox, W.J.and G.D.Jollif.1986. Growth and yield of sunflower and soybean under soil water deficits . Agron.J.78:226-230 .
 Esfandiari,A.2002. Assessing yield and yield components in sunflower cultivars grown in two cultivars of sunflower.esfahan. Abstracts for the eighth congress of Iranian Crop. Page 342. .(In Persian).

 Falah Tusi, A. 1992. Review and compare the performance of new sunflower hybrids. Plant breeding and seed research report Research Division Agricultural Research Center of Khorasan.(In Persian).

 Ghaderi, GH, and A. Rahimian. 1996. Effect of planting date and plant density on sunflower yield. Proceedings of Third Iranian Congress of Crop Sciences, University of Tabriz.(In Persian).
 Gubbels , G . H ., and W . Dedio . 1986 . Effect of plant density and soil fertility on oilseed sunflower genotypes . Can . J. Plant Sci . 66:521-527.
 Gubbels , G . H ., and W . Dedio . 1990 . Response of early – maturing sunflower hybrids to row spacing and plant density . Can . J . Plant Sci . 70 : 1169 – 1171 .
 Holt , N. W., and S. J. Campbell . 1984 . Effect of plant density on the agronomic performance of sunflower on dry land, Can. J. Plant Sci. 64 : 599 -605 .
 Karimi, M. And M. Azizi. 1997. Analysis of crop growth. (Translation). Mashhad University Jihad Press: 111 p .(In Persian).
 Khalifa , F. M. 1984. Effect of spacing on growth and yield of sunflower (Helianthus annuus. L) under two systems of dry farming in sundan. J. Agric. Sci. camb. 103 :213 – 222.
 Krishnamurthi, V. V. and K. K. Marthan. 1996. Studies on influence of sulphur and magnesium on the quality of sunflower oil. J. Indian Soc Sohl Sci. 44(1) : 104 – 106.
 Majid , H . R ., and A . A . Schneiter . 1987 . Yield and quality of semidwarf and standard height sunflower hybrids grown at five plant populations . Agron . J . 79 : 681 – 684 .
 Marinkovic , R. 1992. Path – coefficient analysis of some yield components of sunflower (Helianthus annuus L.) Euphytica, 60 : 201 – 205 .
 Mirzapour, M. H., A. H. Khosh Goftar Manesh. , S.KH. Sarmadnya. , H.Bahrami.,M.R Naeini. 2003. Interaction effects of potassium and magnesium on the growth of sunflower yield in a saline soil. Optimal feeding oilseeds (Proceedings), publisher Falyzan, printing, Soil and Water Research Institute, Tehran, Iran.(In Persian).
 Naseri, F. 1996. Oilseeds (translation). Publication of Astan Quds Razavi. Page 816.(In Persian).
 Prunty, L. 1981. Sunflower cultivar performance as influenced by soil water and plant population. Agronomy Journal. 73: 257- 260.
 Rajput, A.L., D.P. Singh., and S.P. Singh. 1994. Effect of spacing and method of nitrogen application on quality and seed yield of sunflower (Helianthus annuus). Indian
 Journal of Agronomy. 39: 393- 395.
 Sarmadnya ,GH and A. Koochaki. 1994. Crop Physiology. (Translation). Journal of Mashhad University of Jihad.(In Persian).

 Shahabi, A. and M. Malakooti. 1999. The necessity of adding potassium to the soil. (Part I). Agricultural education and technical journal publication No. 69.(In Persian).
 Zaffaroni, E., and A. A. Schneiter. 1991. Sunflower production as influenced by plant type, plant population, and row arrangement. Agron . J. 83 : 113 – 118.

متن کامل:



مجله پژوهش در علوم زراعی - سال هفتم، شماره 26، بهار و تابستان 1394                                                      15

 

اثر تراکم و پتاس مصرفی بر عملکرد کمی و کیفی دانه 

آفتابگردان رقم هایسون

 

هدی جمالی¹، علیرضا دانشمند² ، عبّاسعلی اندرخور³  و  میثم گلدوست خورشیدی⁴

 

چکیده

       به منظور بررسی اثر تراکم و پتاس مصرفی بر صفات کمی و کیفی آفتابگردان رقم هایسون آزمایش‌ مزرعه‌ای به‌صورت اسپیلت پلات در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان مازندران (ايستگاه دشت ناز ساري) در سال 1388 اجرا گردید. در اين آزمايش تراكم 55 ، 66، 83 و111هزار بوته آفتابگردان رقم هایسون به عنوان عامل اصلي و پتاسیم شامل سه سطح 0 ، 50 و 100 كيلوگرم در هكتار به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شد. اثر تراکم و پتاسیم بر میزان پروتئین دانه معنی دار نشد اما و بر قطر طبق، تعداد ردیف دانه، دانه‌های پر در طبق و عملکرد دانه معنی‌دار شد. نتایج آزمایش نشان داد که تراکم 83 هزار بوته در هکتار به همراه 100 کیلوگرم کود پتاسیم، بیشترین تاثیر را در افزایش تعداد ردیف دانه، تعداد دانه‌های پر در طبق و عملکرد دانه دارد. تراکم و پتاسیم اثر معنی‌داری در افزایش پروتئین دانه نداشته‌اند، اما بیشترین میزان روغن دانه در تراکم 83 هزار بوته در هکتار حاصل شد. این نتایج نشان می‌دهد افزایش تراکم در حد مطلوب موجب افزایش اجزاء عملکرد دانه در واحد سطح و در نتیجه افزایش عملکرد دانه می‌شود.

 

واژه‌های کلیدی: آفتابگردان، بوته در واحد سطح، پتاسیم، درصد پروتئین و روغن.

 

 

 

---

ü       [1] تاريخ وصول : 16/06/1390                تاريخ پذيرش : 25/06/1394

 - دانش آموخته كارشناسي ارشد، گروه زراعت ، واحد قائم‌شهر، دانشگاه آزاد اسلامي، قائم شهر – ايران. (نويسنده مسئول)

 [e-mail] 

[2]  - گروه كشاورزي - زراعت، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامي، قائم شهر – ايران.

[3]  -  عضو هيات علمي مركز تحقيقات كشاورزي  استان اصفهان – ايران.

[4]  - دانش آموخته كارشناسي ارشد، گروه زراعت ، واحد قائم‌شهر، دانشگاه آزاد اسلامي، قائم شهر – ايران.

مقدّمه

   دانه‌هاي روغني به عنوان يكي از منابع عظيم انرژي و پروتئين شناخته مي‌شوند. اين گياهان نه تنها در تغذيه انسان و دام نقش اساسي و تعيين كننده‌اي دارند، بلكه گردش چرخ هاي صنعت و اقتصاد تعدادي از كشورها به آنها وابسته است. آفتابگردان با ۴۰ تا ۵۰ درصد روغن و ۱۵ تا ۲۱ درصد پروتئين، نقش به سزايي در تامين روغن جهاني دارد ( Aein , 1996). در تراکم های بالا به علت تجزیه کمتر هورمون اکسین، ارتفاع بوته افزایش یافته ولی ساقه ها نازکتر خواهد شد که وضعیت مزبور احتمال ورس را افزایش می‌دهد (Ahyary and Shekari, 2000). هم چنین مشخص شده است که آرایش تراکم گیاهی در جذب نور توسط برگ ها و تنظیم فرایند فتوسنتز به نحو مؤثری دخالت دارند (Andrade et al., 1993). به طوری که گابلز و ددیو(Gubbels and Dedio, 1986) گزارش کردند که با افزایش تراکم بوته، افزایش معنی داری در تعداد روز کاشت تا 50 درصد گلدهی به وجود آمده است همچنین طی یک آزمایش که هولت و کمپبل(Holt and Campbell, 1984) بر روی 6 رقم آفتابگردان روغنی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که با افزایش تراکم از 40000 به 86000 بوته در هکتار زمان 90 درصد گلدهی 2 تا3 روز به تاخیر می افتاد، ولی در تراکم‌های بالا رسیدگی فیزیولوژیکی حدود 2 روز زودتر از تراکم های پایین فرا رسید. خلیفه نیز در طی آزمایشی نشان داد که در کشت با ردیف های باریک، رسیدگی فیزیولوژیکی زودتر از کشت با ردیف های عریض اتفاق می‌افتد (Khalifa, 1984). زعفرونی و اشنایدر(Zaffaroni and Schneiter, 1991) رابطه مستقیمی بین عملکرد دانه با ارتفاع و قطر ساقه با ضرایب همبستگی به ترتیب 14/0و 18/0 گزارش نموده اند. تجزیه و تحلیل در مطالعه احمد و همکاران(Ahmad et al., 1991) نشان داد که ارتفاع بوته بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه آفتابگردان دارد. علت بالا بودن اثر مستقیم و مثبت ارتفاع بوته بر عملکرد دانه را می توان تا حدودی به همبستگی بین ارتفاع بوته و سطح برگ (73/0= )  نسبت داد  طی مطالعه ای که مجید و اشنایدر(Majid and Schneiter, 1987)  بر روی ارقام معمولی و نیم کوتاه آفتابگردان انجام دادند نتیجه گرفتند که افزایش تراکم بیش از 32123 بوته در هکتار باعث کاهش قطر طبق و کاهش عملکرد دانه شد، ولی تفاوت معنی داری از لحاظ قطر طبق در میان هیبریدها مشاهده نگردید. زعفرونی و اشنایدر(Zaffaroni and Schneiter, 1991 ) در طی آزمایشی دریافتند که با افزایش تراکم از 35000 به 65000 بوته درهکتار، قطر طبق از 14/3 به 12/2 سانتیمتر کاهش یافته است آنها همچنین متذکر شدند که ارقام نیم کوتاه، قطر طبق بیشتری نسبت به ارقام معمولی دارندغفاری زنوز تراکم بوته هیبرید شفق را در دشت ناز ساری مورد بررسی قرار داد. در سال اول این بررسی بهترین عملکرد از ترکیب فاصله خطوط 75 سانتیمتر و فاصله بوته 25 سانتی متر(تراکم 53000 بوته در هکتار) حاصل گردید، لیکن در سال دوم بیشترین عملکرد دانه از فاصله خطوط 50 سانتی متر و فاصله بوته 25 و 30 سانتی متر (تراکم‌های 80000 و 66000 بوته در هکتار) به دست آمد. در سال سوم نیز تراکم 80000 بوته بهترین عملکرد را تولید نمود (نقلاز عرشي و جعفري، 1988). شاپوری عملکرد ارقام رکورد ، ویمیک 8931 و هیبرید شفق را در 3 فاصله خطوط کاشت 50،60 و 75 سانتی متر در منطقه علی آباد و گنبد در کشت دیم مورد بررسی قرار داد. نتایج بررسی نشان داد که در این دوره 3 ساله، هم در علی آباد و هم در گنبد عملکرد نهایی فاصله خطوط 50 سانتی متر بیش از 60 و 60 بیش از 70 سانتی متر است و این موضوع علیرغم وجود اختلاف در عملکرد، در کلیه ارقام مشاهده گردید. در شرایط آب و هوایی مشهد حداکثر عملکرد برای رقم رکورد در تاریخ های کاشت زود(اوایل اردیبهشت ) و تراکم بالا (80000 بوته در هکتار) گزارش شده است (Ghaderi and Rahimiyan , 1996) . طی آزمایشی که توسط عرشی(Arshi , 1992) در مرکز تحقیقات کشاورزی بروجرد بر روی رقم رکورد برای تعیین بهترین تراکم کاشت انجام گرفت، مشاهده شد که با فاصله ردیف 50 سانتیمتر و فاصله روی ردیف 20 سانتیمتر بالاترین عملکرد دانه در هکتار حاصل می شود (Arshi , 1987). پتاسیم  به عنوان یکی از عناصر پر مصرف، اهمیت بسیار زیادی دارد و اگرچه خود جزئی از ساختمان گیاه نیست، اما در انجام واکنش های داخلی گیاه نقش کلیدی دارد. وجود پتاسیم در گیاهان، سبب افزایش بازدهی کود نیتروژنه می شود. همچنین این عنصر در نگهداری آب کافی در اندام های گیاهی نقش مهمی بر عهده دارد . هنگام کمبود پتاسیم ، تجمع نیتروژن پروتئینی در برگ ها کم می‌شود (Shahabi , 1999). پتاسیم عنصری ضروری برای تمام موجودات زنده است. پتاسیم در فیزیولوژی و متابولیسم گیاه از نظر وظایف فیزیولوژیکی و شیمیایی مهم‌ترین کاتیون بوده و مهم ترین نقش آن در گیاه ، فعال کردن آنزیم های گیاهی است (Shahabi and Malakoti , 1999).  بیلیاو (Belyaev, 1993) در روسیه با بررسی اثرات بور، مس، روی و پتاسیم بر آفتابگردان ثابت کردند که در اثر مصرف پتاسیم و روی عملکرد گیاه به طور معنی داری افزایش می یابد.

 

مواد و روش‌ها

    اين آزمايش در سال 1388 در مزرعه تحقیقاتی مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان مازندران (ايستگاه دشت ناز ساري) با طول جغرافيايي 52 درجه و 18 دقيقه شمالي و عرض جغرافيايي 36 درجه و 62 دقيقه شرقي و ارتفاع 16 متر از سطح دريا انجام شد. بر اساس آمار هواشناسي ايستگاه فرودگاه دشت ناز ساري، اين منطقه داراي تابستان هاي گرم و زمستان هاي سرد و مرطوب بوده و داراي مجموع بارندگي سالانه 05/560 ميلي متر مي باشد. به منظـور تعیین برخـی خصوصیات فیزیکـی و شیمیایی خاك محـل اجـرای طـرح، نمونه برداری انجام شد و سپس از آنها یک نمونه مرکب خاک تهیه و آزمایش گردید که مشخصات خاک محل اجرا در جدول (1) آمده است. اين آزمايش به صورت اسپیلت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 12 تیمار و 4 تکرار اجرا گردید. در اين آزمايش تراكم 55، 66، 83 و 111 هزار بوته آفتابگردان رقم هایسون به عنوان عامل اصلي و پتاسیم شامل سه سطح 0 ، 50 و 100 كيلوگرم در هكتار به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شد. هر كرت آزمايشي شامل 4 رديف كشت به طول 5 متر و فاصله بین خطوط 60 سانتی متر و فواصل بين بلوك 3 متر در نظر گرفته شد. با توجه به آیش بودن زمین، قبل از كاشت زمین مورد نظر دیسک زده شد و بذرها به صوت كپه اي با فواصل ذكر شده به روش دستي در تاريخ 10/2/1388 کشت شدند. آبياري مزرعه آزمايشي با توجه به شرايط رطوبتي و نياز گياه در دو مرحله به روش باراني انجام گرفت. پس از اينكه بذرها به مرحله 2-3 برگي رسيدند در نقاطي از مزرعه كه سبز شدن بذر با مشكل مواجه شده بود واكاري انجام گرفت. عمليات تنك كردن  گياهچه ها به منظور ايجاد تراكم هاي مورد نظر حدود 14 روز پس از سبز شدن در سطح مزرعه و هنگامي كه بذرها در مرحله 2-4 برگي بودند صورت گرفت و با در نظر داشتن فواصل تعيين شده بين بوته بقيه بوته ها از خاك خارج شدند. عمليات وجين در زمان هاي لازم توسط دست انجام گرفت. در طي اجراي آزمايش ميزان آفات و بيماريها در حدي بود كه ضرورتي براي سمپاشي احساس نگرديد. برداشت محصول بدلیل همزمانی رسیدگی همه طبق ها در تاریخ 9/6/88 به طور هم زمان وبه طور دستی صورت گرفت. برداشت بوته ها جهت تعیین عملکرد و اجزای عملکرد با حذف حاشیه از طرفین، به صورت قطع بوته از سطح خاک صورت گرفت. براي اندازه گيري اجزاي عملكرد دانه، تعداد 10 بوته از هر كرت به طور تصادفي از خطوط مياني انتخاب شد. داده های حاصل از این آزمایش بوسيله نرم افزار   MSTAT-Cتجزيه واريانس شده و براي مقايسه ميانگين ها از آزمون چند دامنه اي دانكن  DMRT در سطح احتمال 5 درصد استفاده گرديد.

 

نتایج و بحث

تعداد ردیف دانه در طبق

بررسی تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر تراکم و پتاسیم بر تعداد ردیف دانه در طبق معنی دار شد (جدول 2). بیشترین تعداد ردیف دانه در طبق، در تراکم 83 هزار بوته در هکتار با تعداد  8/25 دانه‌ در ردیف بدست آمد و همچنین کمترین تعداد ردیف دانه در طبق در تراکم 111 هزار بوته در هکتار با تعداد 19 ردیف دانه حاصل شد(جدول 3).  بیشترین تعداد ردیف دانه در طبق ، در بین سطوح پتاسیم، در سطح 100 کیلوگرم در هکتار با تعداد 7/23 ردیف دانه در طبق بدست آمد و کمترین تعداد ردیف دانه در طبق در سطح بدون کود با تعداد 9/19 ردیف دانه حاصل شد (جدول 4). بررسی اثر متقابل تراکم و پتاسیم نیز نشان داد که بیشترین تعداد ردیف دانه در طبق در تیمار (D2K3)  با تعداد 5/27 دانه در ردیف و کمترین تعداد ردیف دانه در طبق در تیمار (D3K1) با تعداد 18 دانه در ردیف حاصل شد (جدول 5). کاسی و جولیف (Cox and Jollif, 1986) کاهش سطح طبق را عامل کاهش تعداد دانه در طبق تحت شرایط  کمبود آب خاک اعلام نمودند. هر چند همبستگی بین قطر طبق ودرصد دانه های پر شده منفی می‌باشد، ولی ظاهرا" با افزایش قطر طبق تعداد دانه در طبق افزایش می‌یابد. بیندرا و خارورا (Bindra and Khawara, 1992) در پالامپور هند گزارش نمودند که فاصله 20 ´ 45  سانتیمتر ( تراکم 111000 بوته ) بطور معنی داری عملکرد روغن دانه را در مقایسه با فاصله 20 × 60 سانتیمتر (تراکم 83000 بوته ) و فاصله 20 × 30 (تراکم 1666000 بوته) افزایش داد که این موضوع در نتیجه افزایش اجزای عملکرد نظیر قطر طبق، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه می‌باشد. 

 

تعداد دانه‌های پوک در طبق

    بررسی تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر تراکم و پتاسیم بر تعداد دانه‌های پوک در طبق معنی‌دار شد (جدول 2). بیشترین تعداد دانه‌های پوک، در بین تراکم‌ها، در تراکم 111 هزار بوته در هکتار با تعداد  8/220 دانه‌ پوک بدست آمد و همچنین کمترین تعداد دانه‌های پوک در تراکم 55 هزار بوته در هکتار با تعداد 4/162 دانه پوک حاصل شد (جدول 3). بیشترین تعداد دانه‌های پوک، در بین سطوح پتاسیم، در سطح بدون کود  با تعداد 7/243 دانه‌ پوک بدست آمد و کمترین تعداد دانه‌های پوک در سطح 100 کیلوگرم در هکتار با تعداد 6/156 دانه پوک حاصل شد (جدول 4). بررسی اثر متقابل تراکم و پتاسیم نیز نشان داد که بیشترین تعداد دانه‌های پوک در تیمار (D1K1) با تعداد 5/278 دانه پوک و کمترین تعداد دانه‌های پوک در تیمار (D4K3) با تعداد 8/123 دانه پوک حاصل شد (جدول 5). در آفتابگردان واکنش اجزای عملکرد دانه به تراکم بوته با یکدیگر متفاوت و تا حدودی حالت جبران کنندگی دارد، بطوری که با افزایش تراکم هر چند که تعداد دانه و وزن دانه در هر طبق کاهش می‌یابد، اما افزایش جمعیت گیاهی باعث افزایش تعداد طبق در واحد سطح می‌شود که نتیجه آن افزایش تعداد دانه و وزن دانه در واحد سطح می‌باشد، و نهایتاَ منجر به افزایش عملکرد می‌شود(Karimi and Azizi ,1997 ).

 

تعداد دانه‌های پر در طبق

   نتایج تجزیه واریانس داده‌های حاصل از    اندازه‌گیری تعداد دانه‌های پر در طبق نشان داد (جدول 2) که در سطح احتمال 1% سطوح مختلف تراکم معنی‌دار شد. همچنین بین سطوح مختلف پتاسیم در سطح احتمال 1% نیز تفاوت معنی دار بود. اثر متقابل بین این دو عامل معنی دار نشد. بیشترین تعداد دانه‌های پر ، در بین تراکم‌ها، در تراکم 83 هزار بوته در هکتار با تعداد  1089 دانه‌ پر بدست آمد، همچنین کمترین تعداد دانه پر در تراکم 55 هزار بوته در هکتار با تعداد 3/827  دانه پر حاصل شد (جدول 3).  بیشترین تعداد دانه‌های پر، در بین سطوح پتاسیم، در سطح 100 کیلوگرم در هکتار با تعداد 1016 دانه پر بدست آمد و کمترین تعداد دانه پر در سطح بدون کود با تعداد 802  دانه پر حاصل شد (جدول 4). در تراکم 83 هزار بوته در هکتار شرایط مطلوب حاکم بوده و تعداد دانه‌های پر بیشتری حاصل شده است و تاثیر افزایشی بر عملکرد داشته است. اسفندیاری(Esfadiari , 2002) نشان داد که با افزایش تراکم بوته در واحد سطح درصد پوکی افزایش می‌یابد. پرونتی(Prunty , 1981) گزارش داد که عملکرد دانه به وسیله افزایش تراکم متأثر نشد. وزن دانه و تعداد دانه در طبق زمانی که تراکم از 28700 به 70700 بوته در هکتار افزایش داده شد، به ‌طور معنی‌داری کاهش یافت.

 

وزن صد دانه

   نتایج تجزیه واریانس داده های حاصل از    اندازه‌گیری وزن صد دانه نشان داد (جدول 2) که در سطح احتمال 1% سطوح مختلف تراکم معنی دار شد. همچنین بین سطوح مختلف پتاسیم در سطح احتمال 1% نیز تفاوت معنی دار بود. اثر متقابل بین این دو عامل معنی دار نشد.  بیشترین وزن صد دانه ، در بین تراکم‌ها، در تراکم 55 هزار بوته در هکتار با مقدار  68/5 گرم بدست آمد و همچنین کمترین وزن صد دانه در تراکم 111 هزار بوته در هکتار با مقدار 09/4 گرم حاصل شد (جدول 3). بیشترین وزن صد دانه ، در بین سطوح پتاسیم، در سطح 100 کیلوگرم در هکتار با مقدار 488/5 گرم بدست آمد و کمترین وزن صد دانه در سطح بدون کود با مقدار 419/4 گرم حاصل شد (جدول 4). در تراكم 79 هزار بوته در هکتار گياه توانسته است از منابع زراعي موجود جهت افزايش قطر طبق و تعداد دانه استفاده كند. در اين تيمار بسته شدن و پر شدن دانه با توجه به فضا و منابع كافي نسبت به تيمارهاي ديگر بيشتر بوده است. مهم‌ّترین جنبه عملکرد نهایی برای تولید کننده، آن قسمت از محصول است که دارای اهمیت اقتصادی است و بالا رفتن وزن هزار دانه یکی از پارامترهای موثر افزایش عملکرد دانه آفتابگردان است و تخصیص مواد فتوسنتزی بیشتر به دانه ها باعث افزایش وزن هزار دانه می شود. طبق تحقیقات انجام شده نوع عمل ژن کنترل کننده وزن هزاردانه به ژنوتیپ مورد بررسی بستگی دارد(Arshi , 1992). راجپوت و همکاران(Rajput et al., 1994) نشان دادند که افزایش تراکم بوته منجر به کاهش در پوسته شد که علت این کاهش را درنتیجه کاهش وزن هزار دانه در تراکم‌های بالا دانستند.

عملکرد دانه

بررسی تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر تراکم و پتاسیم بر عملکرد دانه معنی دار شد (جدول2). بیشترین عملکرد دانه، در بین تراکم‌ها، در تراکم 83 هزار بوته در هکتار با مقدار  5806 کیلوگرم در هکتار بدست آمد و همچنین کمترین عملکرد دانه در تراکم 66 هزار بوته در هکتار با مقدار 3943 کیلوگرم در هکتار حاصل شد (جدول 3). بیشترین عملکرد دانه، در بین سطوح پتاسیم، در سطح 100 کیلوگرم در هکتار با مقدار 5035 کیلوگرم در هکتار بدست آمد و کمترین عملکرد دانه  در سطح بدون کود با مقدار 4466 کیلوگرم در هکتار حاصل شد (جدول 4). بررسی اثر متقابل تراکم و پتاسیم نیز نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تیمار (D2K3)  با مقدار 6378 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد دانه در تیمار (D3K3) با مقدار 3792 کیلوگرم در هکتار حاصل شد (جدول 5). يكــي از مهمترين عواملــي كه بايد براي حصول حداكثــر عملكـرد در نظر گرفت تراكـم مطلوب بوته مي باشد(Sarmadnia , 1994). فلاح با بالا بردن تراكم بوته در هكتار (83000 بوته در هكتار) بيشترين ميزان عملكرد را داشته است (Fallah tosi , 1992). اشرفي (Ashrafi , 1994) در طي يك بررسي براي تعيين تراكم بوته آفتابگردان به اين نتيجه رسيده كه در فاصله خطوط رديف كاشت 60 سانتي متر و فاصله بوته روي رديف 15 سانتی متر(000/110 بوته در هكتار) مناسبترين فواصل و تراكم بوته را جهت حصول حداكثر عملكرد دانه را درپي داشت.  آندرادوری و همکاران (Annadurai et al., 1994) مشاهده نمودند که با مصرف کودهای پتاسیم عملکرد دانه آفتابگردان به طور معنی داری افزایش می‌یابد و اظهار داشتندکه درصد روغن در حالت تقسیطی بالاترین بود و آنادورای و همکاران در ایالات تامیل هند نیز نتیجه مشابهی به دست آوردند.

 

میزان پروتئین دانه

     بررسی تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر تراکم و پتاسیم بر میزان پروتئین دانه معنی دار نشد (جدول 2). میزان پروتئین در بین تراکم‌ها و سطوح پتاسیم، براساس آزمون دانکن در سطح 5 درصد تفاوت معنی‌داری نداشت (جدول 3 و 4). بررسی اثر متقابل تراکم و پتاسیم نیز نشان داد که بیشترین میزان پروتئین در تیمار (D1K1)  با مقدار 61/3 درصد و کمترین میزان پروتئین در تیمار (D2K3) با مقدار 227/3 درصد حاصل شد (جدول 4). هنگامی که میزان پتاسیم کافی باشد ، تمرکز آن معمولا در برگهای جوان حداقل و در برگهای پیرتر حداکثر است . در صورت بروز کمبود پتاسیم عکس این حالت رخ می دهد . این عنصر در گیاهان ، مجموعه آنزیم هایی را که در فرآیند پروتئین نقش دارند فعال می کنند (Naseri , 1996).

 

میزان روغن دانه

     بررسی تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر تراکم و پتاسیم بر میزان روغن معنی دار شد (جدول 2). بیشترین میزان روغن ، در تراکم 83 هزار بوته در هکتار با مقدار 84/66 درصد بدست آمد و همچنین کمترین میزان روغن در تراکم 111 هزار بوته در هکتار با مقدار 87/62 درصد حاصل شد (جدول 3). میزان روغن در تمام سطوح پتاسیم، براساس آزمون دانکن در سطح 5 درصد تفاوت معنی‌داری نداشت (جدول 4). بررسی اثر متقابل تراکم و پتاسیم نیز نشان داد که بیشترین میزان روغن در تیمار (D2K3)  با مقدار 68/67 درصد و کمترین میزان روغن در تیمار (D1K3) بامقدار 60 درصد حاصل شد (جدول 5). گوبلز وددیو (1990) در بررسی فاصله خطوط کاشت و تراکم بوته که در مانی توبا کانادا انجام داده بودند نتیجه گرفتند که افزایش تراکم از 55000 به 74000 بوته در هکتار باعث افزایش عملکرد دانه و روغن آفتابگردان افزایش می شود. میرزاپور و همکاران (Mirzapour et al., 2003) اثرات متقابل منیزیم و پتاسیم بر رشد و عملکرد آفتابگردان مورد بررسی قرار دادند و گزارش نمودند که با مصرف پتاسیم عملکرد و درصد روغن دانه به طور معنی داری افزایش می یابد به طوری که بالاترین عملکرد دانه به میزان 3638 کیلو گرم در هکتار مربوط به تیمار مصرف 120 کیلو گرم در هکتار پتاسیم (K2o) بود.

 

نتیجه‌گیری

بیشترین عملکرد دانه در تراکم 83 هزار بوته در هکتار و حداقل عملکرد دانه در تراکم 66 هزار بوته بدست آمد، بنابراین می توان گفت با کاهش تراکم، عملکرد دانه کاهش پیدا می کند. در تراکم پایین‌تر تعداد ردیف دانه و دانه‌های پر کمتر بوده و عملکرد دانه کمتر شده است. افزایش پتاسیم برروی میزان روغن و پروتئین دانه افزایش چشم گیری نداشته است. با افزایش تراکم میزان روغن دانه افزایش یافت.

بیشترین عملکرد دانه در بین سطوح پتاسیم در سطح 100 کیلوگرم در هکتار بدست آمد و با کاهش سطوح پتاسیم عملکرد دانه کاهش پیدا می کند.  در این آزمایش بیشترین عملکرد دانه در تیمار D2K3 بدست آمد.

 

 

 

 

 

 

 

 جدول1- نتایج تجزیه فیزیکی وشیمیایی خاک محل اجرای آزمایش قبل از کشت

                                                     Table 1- Chemical and physical analysis of soil testing before planting

 

     

کلاس بافت خاك	رس (درصد)	سيلت (درصد)	شن (درصد)	پتاسم mg/kg	فسفر mg/kg	نيتروژن (درصد)	كربن آلي (درصد)	هدايت الكتريكي ds/m	p.H.
لومي رسي	37	29	34	170	14/3	0/13	1/74	0/46	7/83

 

 

جدول 2- تجزیه واریانس تعداد ردیف دانه در طبق، تعداد دانه‌های پوک در طبق، تعداد دانه‌های پر در طبق، وزن صد دانه، عملکرد دانه، میزان پروتئین دانه و میزان روغن دانه. 

Table 2 - Analysis of variance in the number of rows, number of seeds in the hollow, the number of filled seeds per head, seed weight, seed yield, seed protein and oil levels

 

 

تراکم	تعداد ردیف دانه در طبق Number of Rom in Head	تعداد دانه‌های پوک در طبق Namber of hollow gvains in head	تعداد دانه‌های  پر در طبق Namber of full grains in head	وزن صد دانه Weight of 100 grams	عملکرد دانه Grain yield	میزان پروتئین دانه % Protein of grain	میزان روغن دانه % Oil of grain
D1	19c	220/8a	748d	4/1b	5001ab	3/316	62/87
D2	25/8a	210/3ab	1089a	4/5b	5806a	3/428	66/84
D3	20/7bc	199/9b	937b	5/2a	3943c	3/332	64/03
D4	21/5b	162/4c	827c	5/6a	4336bc	3/307	65/23

در هر ستون، میانگین هایی که دارای حرف مشترک هستند از نظر آماری در یک گروه قرار دارند. 

 In each column, mean that a common letter are statistically in a group. D1، D2، D3 و D4

به‌ترتیب، 111 ، 83، 66 و 55 هزار بوته در هکتار

   D1, D2, D3 and D4 respectively, 111, 83, 66 and 55 thousand plants per hectare.

 

جدول 3- مقایسه میانگین اثر پتاسیم بر تعداد صفات مورد بررسی در آفتابگردان.

 Table 4 - Comparison of the effect of potassium on the number of traits in sunflower

 

سطح پتاسیم	تعداد ردیف دانه در طبق Number of Rom in Head	تعداد دانه‌های پوک در طبق Namber of hollow gvains in head	تعداد دانه‌های  پر در طبق Namber of full grains in head	وزن صد دانه Weight of 100 grams	عملکرد دانه Grain yield	میزان پروتئین دانه (درصد) % Protein of grain	میزان روغن دانه(درصد) % Oil of grain
K1	19/9c	243/7a	802c	4/4c	4466b	3/354	64/69
K2	21/6b	194/8b	883/5b	4/7b	4814a	3/348	64/94
K3	23/7a	156/6c	1016a	5/4a	5035a	3/334	64/59

در هر ستون، میانگین هایی که دارای حرف مشترک هستند از نظر آماری در یک گروه قرار دارند

. In each column, mean that a common letter are statistically in a group .

K1، K2 و K3 به‌ترتیب، صفر، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار

. K1, K2 and K3 respectively, zero, 50 and 100 kg per hectare.                                                     

جدول 4 – اثر مقابل مقادیر تراکم و پتاسیم بر صفات مورد بررسی در آفتابگردان.

Table 5 - Interaction rates density and potassium ​​of traits in sunflower.

 

تيمارها	تعداد ردیف دانه در طبق Number of Rom in Head	تعداد دانه‌های پوک در طبق Namber of hollow gvains in head	عملکرد دانه (كيلوگرم در هكتار) Grain yield	میزان پروتئین دانه (درصد) % Protein of grain	میزان روغن دانه (درصد) % Oil of grain
D1K1	18/75fg	278/5a	4852bc	3/29bcde	63/95fg
D1K2	18/75fg	229/3b	4912bc	3/247cde	64/65efg
D1K3	19/5ef	154/5d	5239b	3/41bcde	60i
D2K1	24c	258/8a	5148b	3/61a	66/05bcd
D2K2	26b	185/5c	5892a	3/445b	66/8ab
D2K3	27/5a	186/8c	6378a	3/227e	67/68a
D3K1	18g	235/8b	3997de	3/285bcde	65def
D3K2	20/5de	202/5c	4041de	3/425bc	61/92h
D3K3	23/75c	161/5d	3792e	3/285bcde	65/18de
D4K1	19fg	201/8c	3866de	3/233de	63/78g
D4K2	21/5d	161/8d	4411cd	3/275bcde	66/4bc
D4K3	24/25c	123/8e	4731bc	3/413bcd	65/52cde

در هر ستون، میانگین هایی که دارای حرف مشترک هستند از نظر آماری در یک گروه قرار دارند

. In each column, mean that a common letter are statistically in a group . 

D1، D2، D3 و D4   به ‌ترتیب، 111 ، 83، 66 و 55 هزار بوته در هکتار.               

 .    D1, D2, D3 and D4 respectively, 111, 83, 66 and 55 thousand plants per hectare

K1، K2 و K3    به‌ترتیب، صفر، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار

. K1, K2 and K3 respectively, zero, 50 and 100 kg per hectare

 

منابع مورد استفاده                                                              References

ü       Aein,A. 1996. Effect of different densities and planting patterns on growth and yield of sunflower. Master's thesis. Shiraz University.(In Persian).

ü       Ahmad, Q ., M . A . Rana and S . U . H . Siddiqui . 1991 . Sunflower seed yield as influenced by some agronomic and seed characters . Euphytica  56:137 – 142.

ü       Alayary,H. and F.shekari.2000 .hunting. Agriculture and Physiology of oil seeds. AMID publications in Tabriz. Page 182.(In Persian).        

ü       Ashrafi, A. In 1994. Review and determine the best sunflower plant density in October for the water conditions. Proceedings of Third Iranian Congress of Crop Sciences, University of Tabriz, p 56.(In Persian).        

ü       Arshi, Y. 1992. Report sunflower research. Oil Seeds and Plant Improvement Institute Publications section of seed. P. 48.(In Persian).        

ü       Arshi, Y.1987. Sunflower reported studies in 1366. Oil Seeds and Plant Improvement Institute Research Seed.(In Persian).        

ü       Arshi, Y and H. Jafari. 1988. The report reviews Sunflower in 1367. Oilseeds Research Department, Seed and Plant Improvement Institute.(In Persian).

ü       Andrade, A., Wolf, D. W. and Fereres, E. 1993. Leaf expansion, photosynthesis and water relations of sunflower plants grown on compacted soil. Plant and soil, 149: 175-184.

ü       Annadurai, K., and S. P. Palaniappan. 1994. Effect of potassium on yield, oil content and nutrient uptake of sunflower . Madras Agric. J. 10: 568-569.

ü       Belyaev, G. N. 1993. The influence of addition of boron, copper, zinc and potassium chloride on the yield of sunflower, Agrokhimiya, 11 (1) : 28 – 33.

ü       Bindra , A ., and P . C . Kharwara . 1992 . Response of spring sunflower to nitrogen application and spacing . Indian J . Agron . 37 : 283 – 284 .

ü       Cox, W.J.and G.D.Jollif.1986. Growth and yield of sunflower and soybean under soil water deficits . Agron.J.78:226-230 .

ü       Esfandiari,A.2002. Assessing yield and yield components in sunflower cultivars grown in two cultivars of sunflower.esfahan. Abstracts for the eighth congress of Iranian Crop. Page 342. .(In Persian).

 

ü       Falah Tusi, A. 1992. Review and compare the performance of new sunflower hybrids. Plant breeding and seed research report Research Division Agricultural Research Center of Khorasan.(In Persian).        

ü       Ghaderi, GH, and A. Rahimian. 1996. Effect of planting date and plant density on sunflower yield. Proceedings of Third Iranian Congress of Crop Sciences, University of Tabriz.(In Persian).

ü       Gubbels , G . H ., and W . Dedio . 1986 . Effect of plant density and soil fertility on oilseed sunflower genotypes . Can . J. Plant Sci . 66:521-527.

ü       Gubbels , G . H ., and W . Dedio . 1990 . Response of early – maturing sunflower hybrids to row spacing and plant density . Can . J . Plant Sci . 70 : 1169 – 1171 .

ü       Holt , N. W., and S. J. Campbell . 1984 . Effect of plant density on the agronomic performance of sunflower on dry land, Can. J. Plant Sci. 64 : 599 -605 .

ü       Karimi, M. And M. Azizi. 1997. Analysis of crop growth. (Translation). Mashhad University Jihad Press: 111 p .(In Persian).

ü       Khalifa , F. M. 1984. Effect of spacing on growth and yield of sunflower (Helianthus annuus. L) under two systems of dry farming in sundan. J. Agric. Sci. camb. 103 :213 – 222.

ü       Krishnamurthi, V. V. and K. K. Marthan. 1996. Studies on influence of sulphur and magnesium on the quality of sunflower oil. J. Indian Soc Sohl Sci. 44(1) : 104 – 106.

ü       Majid , H . R ., and A . A . Schneiter . 1987 . Yield and quality of semidwarf and standard height sunflower hybrids grown at five plant populations . Agron . J . 79 : 681 – 684 .

ü       Marinkovic , R. 1992. Path – coefficient analysis of some yield components of sunflower (Helianthus annuus L.) Euphytica, 60 : 201 – 205 .

ü       Mirzapour, M. H., A. H. Khosh Goftar Manesh. , S.KH. Sarmadnya. , H.Bahrami.,M.R Naeini. 2003. Interaction effects of potassium and magnesium on the growth of sunflower yield in a saline soil. Optimal feeding oilseeds (Proceedings), publisher Falyzan, printing, Soil and Water Research Institute, Tehran, Iran.(In Persian).

ü       Naseri, F. 1996. Oilseeds (translation). Publication of Astan Quds Razavi. Page 816.(In Persian).

ü       Prunty, L. 1981. Sunflower cultivar performance as influenced by soil water and plant population. Agronomy Journal. 73: 257- 260.

ü       Rajput, A.L., D.P. Singh., and S.P. Singh. 1994. Effect of spacing and method of nitrogen application on quality and seed yield of sunflower (Helianthus annuus). Indian

ü       Journal of Agronomy. 39: 393- 395.

ü       Sarmadnya ,GH and A. Koochaki. 1994. Crop Physiology. (Translation). Journal of Mashhad University of Jihad.(In Persian).        

ü       Shahabi, A. and M. Malakooti. 1999. The necessity of adding potassium to the soil. (Part I). Agricultural education and technical journal publication No. 69.(In Persian).

ü       Zaffaroni, E., and A. A. Schneiter. 1991. Sunflower production as influenced by plant type, plant population, and row arrangement. Agron . J. 83 : 113 – 118.