بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت مدارس کرج در زمینه بهداشت مواد غذایی دانش آموزان ابتدایی ناحیه ۳

محورهای موضوعی : مدیریت آموزشی

روح انگیز نقوی ¹ , مهتاب سلیمی ² , مژگان نینوایی ³

1 - گروه علوم تربیتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
2 - استادیار گروه علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی کرج، کرج ،ایران.
3 - استادیار، گروه مامایی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

تاریخ پذیرش : 1403/03/18 تاریخ انتشار : 1403/03/18

کلید واژه:

چکیده مقاله :

هدف از انجام اين پژوهش، بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت مدارس کرج در زمینه بهداشت مواد غذایی دانش آموزان ابتدایی ناحیه 3 کرج بود. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مربیان بهداشت مدارس ابتدایی ناحیه ۳ کرج به تعداد 236 بود که با استفاده از فرمول کوکران 144 نفر با روش نمونه¬گیری تصادفی در دسترس به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده¬ها پرسشنامه محقق ساخته آگاهی، نگرش و عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی بود که از روایی محتوایی و پایایی آلفای کرونباخ قابل قبولی برخوردار بود. داده¬هاي جمع¬آوري شده با استفاده از شاخص¬هاي آمار توصيفي و آزمون تی تك نمونه ای مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتایج نشان دادند که میزان آگاهی مربیان بهداشت (38/2)، نگرش مربیان بهداشت (13/3) و عملکرد مربیان بهداشت (79/2) بود که نشان¬دهنده سطح مطلوب می¬باشد. همچنین نتایج نشان دادند که میزان آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت (77/2) بود که نشان¬دهنده سطح متوسط به پایین مربیان بهداشت می¬باشد. بنابراین، کارشناسان و مسئولین در گام اول به شناسایی نقاط قوت و ضعف نگرش مربیان بهداشت مدارس اهتمام بورزند و در گام دوم با برنامه¬ریزی و اقدامات راهبردی از جمله برگزاری دوره¬های ضمن خدمت تخصصی نگرش مربیان را به سطح بالاتری ارتقاء دهند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this research was to investigate the knowledge, attitude and performance of health educators of Karaj schools in the field of food hygiene of primary school students in the 3rd district of Karaj. The research method was a descriptive survey. The statistical population of the study included all 236 primary school health educators in the 3rd district of Karaj, using the Cochran formula, 144 people were selected as a sample using the available random sampling method. The data collection tool was a researcher-made questionnaire of knowledge, attitude and performance towards food hygiene, which had acceptable content validity and Cronbach's alpha reliability. The collected data were analyzed using descriptive statistics and sample t-test. The results showed that the awareness level of health educators was (2.38), the attitude of health educators was (3.13) and the performance of health educators was (2.79), which indicates the desired level. Also, the results showed that the level of knowledge, attitude and performance of health educators was (2.77), which indicates the average to low level of health educators. Therefore, in the first step, experts and officials should pay attention to identifying the strengths and weaknesses of school health educators' attitudes, and in the second step, raise the educators' attitudes to a higher level by planning and taking strategic measures, including holding specialized in-service courses.

متن کامل:



تاریخ دریافت: 16/12/1402 تاریخ پذیرش: 18/03/1403

 

 

بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت مدارس کرج در زمینه بهداشت مواد غذایی دانش آموزان ابتدایی ناحیه ۳

 

روح­انگیز نقوی¹، مهتاب سلیمی*²، مژگان نینوایی³

 

فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، دوره2، شماره2 زمستان 1402

چکیده

هدف از انجام اين پژوهش، بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت مدارس کرج در زمینه بهداشت مواد غذایی دانش آموزان ابتدایی ناحیه 3 کرج بود. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مربیان بهداشت مدارس ابتدایی ناحیه ۳ کرج به تعداد 236 بود که با استفاده از فرمول کوکران 144 نفر با روش نمونه­گیری تصادفی در دسترس به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده­ها پرسشنامه محقق ساخته آگاهی، نگرش و عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی بود که از روایی محتوایی و پایایی آلفای کرونباخ قابل قبولی برخوردار بود. داده­هاي جمع­آوري شده با استفاده از شاخص­هاي آمار توصيفي و آزمون تی تك نمونه ای مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتایج نشان دادند که میزان آگاهی مربیان بهداشت (38/2)، نگرش مربیان بهداشت (13/3) و عملکرد مربیان بهداشت (79/2) بود که نشان­دهنده سطح مطلوب می­باشد. همچنین نتایج نشان دادند که میزان آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت (77/2) بود که نشان­دهنده سطح متوسط به پایین مربیان بهداشت می­باشد. بنابراین،  کارشناسان و مسئولین در گام اول به شناسایی نقاط قوت و ضعف نگرش مربیان بهداشت مدارس اهتمام بورزند و در گام دوم با برنامه­ریزی و اقدامات راهبردی از جمله برگزاری دوره­های ضمن خدمت تخصصی نگرش مربیان را به سطح بالاتری ارتقا دهند.

 

کلمات کلیدی: آگاهی، نگرش، عملکرد، بهداشت مواد غذایی. 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

از آغاز تاريخ بشر، بيماری­های ناشی از غذا يک مشکل برای همه ملت­ها بوده و يک مسئله بهداشت عمومی روبه ­رشد در سراسر جهان است. بيماری­های ناشی از غذا مسائل جدی و مداومی هستند که منجر به عوارض شديد و اغلب مرگ می­شوند. از آنجا که ميليون­ها نفر سالانه بيمار می­شوند و هزاران نفر از آنها پس از خوردن غذای آلوده به دليل مديريت نامناسب غذا می­ميرند (اذاناو⁴و همکاران، 2021). ارزيابی­های سازمان بهداشت جهانی به تنهايی از منطقه اروپا نشان می­دهد که 23 ميليون نفر در هر سال بيماری­های مربوط به خوردن غذاهای آلوده را امتحان می­کنند. برآورد زده شده است که اين منجر به 5000  مرگ در سال و 400000 زندگی تعديل شده که با سستی مواجه می­شود (هان ⁵و همکاران، 2022). بهداشت مواد غذايی شرايط و اقدامات لازم برای پشتوانه ايمنی مواد غذايی از توليد تا مصرف است. اين يک نياز اساسی در هر فرآيند غذايی است که غذای توليد شده برای مصرف سالم باشد. بهداشت مواد غذايی يک نياز اساسی است که ممکن است در پيشرفت فرآيندهای موثر و کارآمد ناديده گرفته شود. بهداشت مواد غذايی با گسترش بيماری­های ناشی از مواد غذايی که منجر به هزينه ­های قابل توجهی برای افراد، صنايع غذايی و اقتصاد می­شود، همچنان يک مسئله ضروری است (کامبوج⁶ و همکاران، 2020). طبق تعريف کمسيون، بهداشت مواد غذايی عبارت است از «کليه موازينی که رعايت آنها در توليد، فرآيند، نگهداری و عرصه مواد غذايی ضروری است تا ماده غذايی سالم و با کيفيت بالای بهداشتی به دست استفاده کننده برسد». به عبارتی رعايت اصول و قواعد بهداشتی در جهت کاهش دادن آلودگی فيزيکی، شيميايی و بيولوژيکی را تا حدی که برای سلامتی انسان زيان­آور نباشد، بهداشت مواد غذايی می­گويند. بهداشت مواد غذايی در مرحله اول از نظر سالم بودن غذا و پس از آن بالا بودن کيفيت خوراکی آن دارای اهميت است. در طول دهه گذشته بروز بيماری­های ميکروبی ناشی از مواد غذايی نه تنها در کشورهای در حال توسعه با فقر بهداشتی بلکه در کشورهای توسعه يافته با استاندارد بالای بهداشتی نيز رو به فزونی بوده است (جاودانزاده، 1396). اکثر مردم می­دانند که نگهداری استانداردهای بهداشتی بالا برای جلوگيری از آلودگی متقابل و بيماری ­های بعدی مهم است. در مکان­های شلوغ مانند مدارس، واجب است که هم متصديان غذا و هم ساير کارکنان از خطرات خاص مربوط به آن محيط آگاه باشند و اين يک اجبار قانونی برای افرادی است که با مواد غذايی کار می­کنند آموزش­های مناسب را ديده باشند. با شناخت از خطرات احتمالی، دست ­اندرکاران مواد غذايی در مدارس می­توانند از بيماری­ها و حتی تهديدهای جانی جلوگيری کنند (گوزدر⁷، 2019). مربيان بهداشت مدارس به عنوان يک محرک ارتباطی و محور تعليم و تربيت، اطلاعات و ارزش­ها را به دانش­آموزان انتقال می­دهند. مربيان بهداشت مدارس به عنوان يک ابزار کليدی و ياريگر در مدارس در تمامی سطوح آموزشی و پرورشی تاثيری مهم و اساسی به عهده دارند. از سوی ديگر، در مدارس دانش­آموزان که درصد قابل ملاحظه­ای از اجتماع در حال رشد را تشکيل می­دهند به علت ويژگي­های جسمانی و روانی بسيار آسيب­پذير می­باشند به طوری که عدم رعايت بهداشت مواد غذايی و الگوي نامنظم غذايي، دوست داشتن و نداشتن­هاي غذايي، از دست دادن وعده­ها به خصوص صبحانه، مصرف بيشتر ميان وعده­هاي دربرگيرنده مقادير بالاي چربي با دانسيته پايين (LDL)، تکرار مصرف غذا خارج از منزل و فقدان­های غذايی اثرات نامطلوبی بر روی توانايی­های آنها در استفاده از فرصت­های محدود آموزشی موجود می­گذارد چرا که، ميان وعده نقش حياتی در يادگيری مطالب درس و تمرکز حواس دارد (سهيلی آزاد و همکاران، 1384).

در راستای بهبود تغذیه دانش­آموزان مدارس می­توان اقدامات اساسی زیر را انجام داد: اول، نظارت بر نحوه عرضه و توزیع مواد غذایی به دانش­آموزان در داخل و اطراف مدارس با همکاری مراکز بهداشتی درمانی منطقه؛ دوم: عرصه مواد غذایی مغذی و سالم برای ایجاد عادات غذایی مناسب در دانش­آموزان؛ سوم، کنترل مواد غذایی که دانش­آموزان با خود به مدرسه می­آورند و مداخله و مذاکره با والدین برای بهبود آنها. متاسفانه در حال حاضر در اغلب مدارس بوفه­های مدارس به درستی مديريت نشده و عرضه­کننده مواد غذايی چون غلات حجيم شده شور پفک، چيپس، ساندويچ سوسيس، و کالباس آماده شده در شرايط غيربهداشتی و با مواد اوليه نامرغوب و نيز با نشان و فرمولاسيون­های گوناگون عرضه می­گردد. همچنين مواد غذايی تهيه شده در مدارس از نظر کميت و کيفيت پاسخ گوی نيازهای دانش­آموزان نبوده و چشم­انداز نامناسبی از نظر عادات غذايی، سلامت تغذيه­ای و بهره­وری جمعيت مولد در آينده کشور ترسيم می­کند (جهانبانی و همکاران، 1398)، که اين امر می­تواند از ناآگاهی و نگرش و عملکرد ناپسند بهداشت غذايی بعضی از والدين، مديران و بويژه مربيان بهداشت مدارس از ارزش و بهداشت مواد غذايی ناشی گردد. موقعيت و مرتبه مربي بهداشت در نشان دادن خدمات بهداشتي مدارس جايگاهي حساس و كليدي است. اما اين جايگاه و مرتبه زماني مي­تواند به نحو پسنديده و مناسب در خدمت سيستم­هاي بهداشتي مدارس قرا ر گيرد كه از شرايط لازم برخوردار باشد. يكي از اين شرايط كه از همه آنها با اهميت­تر و اساسي­تر به نظر مي­رسد ميزان دانش و نگرش بهداشتي مربيان بهداشت است (نچواک و هاديان، 1389). 

آگاهی شامل مجموعه ویژگی­هایی است که شخص به عنوان مجموعه منحصربه­فرد ادراک می­کند و از طریق روابط و تعاملات اجتماعی کسب می­شود (ایرجی­راد و حاجی، 1397). نگرش مبتنی بر شناخت فرد از دنیا و اطرافیان است؛ شناختی که تحت تاثیر محیط است. نگرش باور یا گرایشی است که بر تجربه قلب فرد مبتنی است، که یا از طریق تجربه مستقیم به وجود آمده است و یا از دیگران در روند اجتماعی شدن آموخته می­شود (اسیلوان⁸ و همکاران، ترجمه رئیس­زاده، 1395). در مدارس تعداد زيادی از افراد به علت فقدان آگاهی و نگرش نادرست بهداشتی درباره غذا تحت تاثير منفی کمبود ايمنی مواد غذايی هستند. بالا رفتن سطح آگاهی افراد به خصوص مربيان بهداشت نقش عمده و ضروری در بهبود وضعيت تغذيه­ای و عملکرد بهداشتی مربيان دارد. رفتارهای صحيح بهداشتی علاوه بر توجه به افراد به موضوع بهداشت فردی و اجتماعی، زمينه ­ساز عملکرد صحيح بهداشتی نيز می­شود (پويانمهر و ملکيان، 1401). مطالعه­اي در ايران نشان داد كه 12 % نوجوانان از كمبود مزمن انرژي بر اساس شاخص نمايه توده بدني و 16 % از كم خوني رنج مي­برند. در پژوهشي ديگر نيز ميزان گسترش سوء تغذيه در دانش­آموزان بر اساس وزن براي سن 5/6 %، بر اساس قد براي سن 8/1 % و بر اساس وزن براي قد 9/5 % گزارش شد. همچنين شیوه­های غلط غذايي يكي از عوامل مهم در ايجاد كمبود عناصر مغذي به ويژه كلسيم و ويتامين­هاي B6 ،A ،C  و سوء تغذيه پنهان يا آشكار و در نتيجه ايجاد تغييرات رفتاري در کودکان مي­باشد (رسولی و همکاران، 1389). نكته قابل توجه اين است كه بيماري­هاي برآمده از غذا، به ويژه آنها كه به وسيله باكتري­ها، ويروس­ها، انگل­ها و قارچ­ها بوجود می ایند  قابل پيشگيري هستند و آموزش در دخالت مناسب غذا، يك كليد براي پيشگيري است (جمشیدی­مقدم و همکاران، 1398). وجود مربیان بهداشتي توانمند و ماهر در حوزه بهداشت در مدارس علاه بر اينکه مي­تواند از پیدایش بسياري از حوادث بهداشتي مانند شکستگي استخوان و بيماري­هاي واگير در مدارس جلوگیری نمايد، ­می­توانند با نشان دادن آموزش­ها و نظارت بر بوفه مدرسه و بهداشت مواد غذایی مورد مصرف دانش­آموزان منجر به پیشرفت سلامت جسمانی-ذهنی و کيفيت آموزش و يادگيري دانش آموزان گردند (رماوندی و همکاران، 1396). اما متاسفانه در ايران مسئله اثربخشی حضور مربي بهداشت بر ارتقا  کيفيت بهداشت محيط مدرسه و در نتيجه کيفيت آموزش کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به بیان دیگر، در کشورمان وزارت آموزش و پرورش به اين مهم (حضور مربي بهداشت در مدارس) به عنوان يک مسئله اولويت­دار نمي­پردازد، بنابراين پژوهش­های زيادي بايد صورت گيرد تا اهميت حضور مربي بهداشت براي مسئولان تبيين و کوشش آنان را در جهت بهداشتي نمودن مدارس و بازرسی بر تغذیه و بهداشت مواد غذایی مدارس برانگيزاند. با اين وجود مطالعات بي­شمار که انجام شده نشان داده­اند که افراد معمولا از روش­های بهداشتی نامناسب استفاده می­کنند و گزارش کرده­اند که کمبود دانش سبب اقدامات بهداشتی ضعيف می­شود که از پيامدهای آن اين است که کودکان و نوجوانان انرژی لازم برای چندين ساعت کار آموزشی و پرورشی نداشته و قدرت دفاعی بدن خود را در برابر حمله بيماری­های قابل انتشار در مدرسه از دست می­دهند. بنابراين در گام اول بايد ميزان آگاهی، نگرش و عملکرد مربيان بهداشت در مدارس ارزيابی شود تا نقاط قوت و ضعف عملکرد آنها شناسايی شود و در گام دوم با عرضه اطلاعات درست به مربيان و انتقال آن به کودکان و والدين آنها از لطمه­های مواد غذايی غيربهداشتی در مدارس ابتدايی که جامعه کودکان آن در سنين رشد هستند و با تغذيه نادرست سلامت جسمانی و روانی آنها در خطر می­باشد و هر روز در مدارس شاهد ضعف جسمانی، کمبود انواع ويتامين­ها و پروتئين­ها، چاقی بيش از حد دانش­آموزان هستيم چاره­جوی­های لازم صورت بگيرد. از اينرو محقق در اين پژوهش بدنبال پاسخ به اين سوال است که سطح آگاهی، نگرش و عملکرد مربيان بهداشت مدارس در زمينه بهداشت مواد غذايی چگونه است؟

 

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

 

بهداشت مواد غذایی

مطابق با تعریف علمی، واژه بهداشت مواد غذایی به مفهوم اطمینان از سلامت غذا و دور بودن آن از هر نوع آلودگی و فساد شیمیایی، میکروبی و فلزات سنگین است که با بهداشت و امنیت غذایی به معنای دسترسی همه به غذا متفاوت است (آدامز⁹، ترجمه مرتضوی و ص‍ادق‍ی‌‌م‍اه‍ون‍ک‌، 1400). بهداشت مواد غذايي تضمین­کننده سود بخشی غذای مناسب و یک رکن اساسی در تغذیه صحیح است و عبارت است از رعایت اصول و موازین بهداشتی با انجام کارهایی (اعمالی) در کلیه مراحل تهیه، تولید،  حمل ­و نقل، نگهداری، فروش و مصرف مواد غذایی در جهت کاهش آلودگی­های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی تا حدی که برای سلامتی انسان زیان­آور نباشد (مومنی­نژاد و همکاران، 1398). سازمان بهداشت جهانى نسبت به نياز آموزشى در زمينه ايمنى مواد غذايى براى توليد كنندگان غذا آگاه مي­باشد. در سال 1990 ده قانون براى آماده كردن غذاى ايمن طراحى كرد. بعدها مشاهده شد كه چيزى ساده­تر و قابل اجراتر مورد نياز است. پس از يك سال مشورت با متخصصان ايمنى مواد غذايى و افراد در معرض خطر، پوستر 5 كليد براى غذاى ايمن­تر را معرفى نمود. هسته 5 كليد براى غذاى ايمن­تر شامل: كليد (1) تميز نگه داشتن، كليد (2) جدا كر ن مواد خام و پخته، كليد (3) طبخ کامل، کلید (4) نگه­ داشتن غذا در دماى ايمن، کلید (5) استفاده از آب و مواد غذایی سالم می­باشد. اين پوستر براى انتشار پيام سازمان بهد اشت جهانى به بیش از 40 زبان ترجمه شده و مورد استفاده قرار گرفته است. اين پيام­ها براى مخاطبان در شرايط مختلف، از جمله بازارهاى غذاى سالم، شرايط اضطرارى مانند طغيان بيمارى­ها، ايمنى غذايى مسافران، فروشندگان غذا و آموزش زنان تدوین شده است (رمضانخانی و همکاران، 1401).

 

آگاهی از بهداشت مواد غذایی

اصل اصطلاح آگاهی به واژه لاتینی Conscientia برمی­گردد که به معنای آگاهی مشترک دو یا چند نفر از موضوعی واحد است. Conscientia  در زبان لاتین هم دلالت بر آگاهی مشترک دارد و هم به معنای وجدان اخلاقی است به طوری که واژه Conscience از مشتقات فرانسوی این اصطلاح است (صالحی آسفیجی، 1399). بنا به تعریف سرل¹⁰ که از طریق اشاره صورت می­پذیرد و به طور مثال از طریق یک تحلیل مفهومی «حالات آگاهانه، آن حالات احساس، ادراک، و اطلاعی هستند که از صبح وقتی شما از یک خواب «بی­رویا» بیدار می­شوید، آغاز می­شوند و تا انتهای روز که شما به خواب می­روید و یا به شکل دیگری نا آگاه می­شوید،  ادامه پیدا می­کنند (سرل، ترجمه حسینی، 1400). دانش و آگاهی مربوط به خطرات ابتلا به بیماری­های ناشی از غذاهای آلوده در توسعه ارتقا سبک زندگی ضرورى است (پویانمهر و ملکیان، 1401). آگاهى داشتن انسان از مسائل ايمنى مواد غذايى و بهداشت مى­تواند از مبتلا شدن به بسيارى از بيمارى­ها و نيز در جلوگيرى از آلوده شدن مواد غذايى و محيط جلوگيرى كند بنابراين با عنايت به موارد پيش گفته ميزان آگاهى افراد نقش مهمى در بهبود بهداشت و مواد غذايى و در نهايت سلامت افراد جامعه دارد (تيمورى يگانه و تيمورى يگانه، 1400).

 

 

نگرش نسبت به بهداشت مواد غذایی

معادل واژه Attitude در فارسی، نگرش، ایستار، طرز رفتار، طرز تلقّى، پنداشت، طرز تفکر بر اساس مفروضات پیشین و مانند آن‌ها ترجمه شده است (آذربایجانی و همکاران، 1396). نگرش یا طرز تلقی عبارت از آمادگی برای واکنش ویژه نسبت به یک فرد، شی ، فکر یا وضعیت است (رضائیان، 1398). مادیگان¹¹، نگرش را مهمتر از دانش و مهارت فرد می­داند و عقیده دارد که نگرش­ها رفتار افراد را هدایت می­کنند و بر سازگاری­های اجتماعی او تاثیر دارند و وی را به راه سازندگی یا انحراف هدایت می­کنند. نگرش نظری است که درباره افراد، چیزها یا رویدادها ابراز می‌گردد و منعکس‌کننده نوع احساس فرد درباره آن است (رابینز، ترجمه پارسائیان و اعرابی، 1401). بعد  شناختی آن عبارت از باورها و ارزش‌ها و اطلاعات درباره هدف شناخته شده به وسیله فرد است؛ ب) بعد عاطفی آن شامل احساس‌ها و عواطف درباره هدف، فرد، فکر، رخداد یا شی  است؛ ج) بعد رفتاری آن از نگرش سرچشمه می‌گیرد و به نیت «رفتار به صورت معین» برمی‌گردد (رضائیان، 1398). در ارتباط با بهداشت مواد غذایی، نگرش­ها مهم هستند زیرا رفتار مصرف­کنندگان شامل تمامی اعمالی است که آنان در ارتباط با بدست آوردن، استفاده و کناره­گیری کالاها یا خدمات بعد از مصرف انجام می­دهند و این رفتار به نگرش و اهداف فرد مربوط می­شود. یعنی اعمالی که در برابر یک موضوع نشان می­دهیم. البته همانطور که قبلا ذکر شد، در بسیاری مواقع، علایق شخصی و باورها به رفتار تبدیل نمی­شوند، زیرا تعیین کننده­های دیگری نیز برای رفتار وجود دارد.

با توجه به مطالبی که مطرح شد، پژوهش هایی در داخل و کشور نیز صورت گرفته است؛ برای مثال طباطبایی ­رنجبر و همکاران(1401) در پژوهشی تحت عنوان آگاهی، نگرش و عملکرد دست اندرکاران تهیه و توزیع غذا رستوران های بین راهی جاده هراز در ارتباط با ایمنی و بهداشت مواد غذایی نشان دادند که ۱/۹۷% افراد دارای سطح آگاهی خوب و از نظر نگرش ۱۰۰% افراد دارای نگرش مثبت و عملکرد ۱۰۰% افراد خوب بودند.  تیموری­یگانه و تیموری­یگانه (1400) در  پژوهشی تحت عنوان ارزيابى آگاهى، عملكرد و نگرش بهداشت و ايمنى مواد غذايى در مراكز خدمات غذايى استان كرمانشاه در زمان شيوع همه­گيرى بيمارى كوويد-19 نشان دادند که ميانگين نمره نگرش پاسخ دهندگان 5/3 ± 51/67 برآورد شد. اين ميانگين در بخش بهداشت 7/3 ± 48/51 و در بخش ایمنی 7/ 6± 19/58 برآورد گردید. بنابراين نمره بخش ايمنى بالاتر از بخش بهداشت بود. ميانگين نمره عملكرد پاسخ­دهندگان 1/4 ±45/72 برآورد شد. اين ميانگين در بخش بهداشت 1/2 ± 31/49 و در بخش ایمنی 7/2 ± 07/65 برآورد گردید. اين ميانگين در بخش بهداشت 1/2 ± 31/49 و در بخش ایمنی 7/5 ± 11/35 برآورد گردید، بنابراين نمره بخش بهداشت بالاتر از بخش ايمنى بود. غریبی و همکاران (1399) نیز در پژوهشی تحت عنوان میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در خصوص بهداشت و ایمنی مواد غذایی نشان دادند علیرغم اینکه اکثر دانشجویان آگاهی و نگرش خوب نسبت به بهداشت و ایمنی ­موادغذایی داشتند، اما حدود 4/70 % دانشجویان عملکرد ضعیفی داشتند که ضعیف­ترین عملکرد مربوط به دانشجویان دانشکده پرستاری-مامایی بود. درخصوص آگاهی و نگرش، تفاوت معنی­داری در بین دانشجویان دانشکده­های مختلف وجود داشت. همچنین ارتباط معنی­داری بین جنسیت و عملکرد دیده شد. در خارج از کشور نیز اولایمات¹² و همکاران (2022) تأثیر دانش، نگرش و رفتار کارگران در مورد اقدامات پیشگیرانه کووید-19 بر ایمنی مواد غذایی در مؤسسات  خدمات غذایی در اردن را بررسی نمودند. نتایج نشان دادند که تنها 20% از کارگران دانش خوبی داشتند (نمرات بالای 75%)، 56% دارای نگرش مثبت، و 55% شیوه های خوب داشتند. در مجموع، 19 تا 34 درصد از شرکت کنندگان مشاهده کردند که اقدامات احتیاطی و اقدامات پیشگیرانه  انجام شده در طول همه گیری باعث بهبود اعمال مقررات کلیدی ایمنی مواد غذایی در محل کار آنها شده است. ایوانز¹³ و همکاران (2021) آگاهی و نگرش دانشجویان متخصص تغذیه در لبنان،  انگلستان و آمریکا نسبت به ایمنی را بررسی نمودند. نتایج مطالعه نشان داد که دانش‌آموزان در سه برنامه آموزشی رژیم غذایی از مفاهیم کلیدی ایمنی مواد غذایی آگاهی نداشتند.  نزدیک به نیمی با کمپیلوباکتر آشنا نبودند، در حالی که دانش آموزان ایالات متحده به طور قابل توجهی دانش کمتری داشتند و 58 درصد از عامل بیماری زا بی اطلاع بودند. درک درستی از نگهداری ایمن پسماندها برای دانش آموزان در همه مؤسسات کمترین میزان بود. تنها 46 درصد روش‌های گرم کردن مجدد مناسب را توصیف کردند که به طور قابل‌توجهی کمتر بود. دانش‌آموزان درک خوبی از جمعیت‌های آسیب‌پذیر و درک ایمنی غذا برای این گروه‌ها را گزارش کردند. با این حال، دانش برخی از غذاهای پرخطر وجود نداشت. به عنوان مثال، 69٪ از دانش آموزان فکر می کردند که آب میوه های تازه فشرده و اسموتی های تهیه شده با میوه ها و سبزیجات خام برای بیماران آسیب پذیر بی­خطر هستند، در حالی که دانش آموزان بریتانیایی کمترین آشنایی را با این خطر دارند (16٪). آزاناو و همکاران (2021) دانش ایمنی غذا، نگرش و عملکرد دانشجویان، اتیوپی را مطالعه کردند. نمرات کلی دانش ایمنی غذا، نگرش و عملکرد پاسخ دهندگان به ترتیب 35.7% (خوب)، 38.0% (خوب) و 29.1% (مثبت) بود. شرکت کنندگان با تفاوت در جنسیت، سال تحصیل، و آموزش ایمنی مواد غذایی، تنوع قابل توجهی در دانش کلی ایمنی مواد غذایی داشتند. یافته‌ها به وضوح نشان داده‌اند که دانش ایمنی غذا به طور مستقیم بر نگرش نسبت به ایمنی غذا تأثیر نمی‌گذارد. از سوی دیگر، عملکرد کلی ایمنی غذا از نظر جنس، سال تحصیل و دانش ایمنی غذا در بین شرکت‌کنندگان متفاوت بود.

 

 

 

 

مواد و روش­ها

این تحقیق به لحاظ هدف جز تحقیقات کاربردی است و از نظر روش گردآوری داده­ها از نوع توصیفی می­باشد و به لحاظ استفاده از پرسشنامه جهت گردآوری داده­ها از نوع پیمایشی می­باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه مربیان بهداشت مدارس ابتدایی ناحیه ۳ کرج می­باشد که مطابق آمار اخذ شده از اداره آموزش و پرورش کرج 236 مربی بهداشت مشغول به اشتغال در مدارس ابتدایی می­باشند. در پژوهش حاضر برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است که بر اساس محاسبات آن 144 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند و روش نمونه­گیری پژوهش حاضر تصادفی در دسترس می­باشد که با مراجعه به مدارس پرسشنامه در اختیار مربی بهداشت مدرسه قرار گرفت و به آن پاسخ دادند. همچنین در این پژوهش از دو روش کتابخانه ای و میدانی برای گردآوری اطلاعات استفاده شد و ابزار مورد استفاده پرسشنامه آگاهی، نگرش و عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی می­باشد که در ادامه معرفی شده است:

این پرسشنامه توسط محقق با مطالعه متون تخصصی و بهداشتی مواد غذایی تدوین شده است که دارای 37 سوال می­باشد که سه بعد آگاهی (11 سوال)، نگرش (10 سوال)، و عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی (16 سوال) مربیان بهداشت را می­سنجد. سوالات بعد آگاهی بر روی مقیاس سه درجه­ای نادرست، نمی­دانم و درست قرار دارند که به ترتیب امتیاز 1 تا 3 را به خود اختصاص داده­اند. سوالات بعد نگرش بر روی مقیاس 5 درجه­ای لیکرت از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم قرار دارند که به ترتیب امتیاز 5 تا 1 را به خود اختصاص داده­اند  و سوالات بعد عملکرد بر روی مقیاس 5 درجه­ای لیکرت از بسیار زیاد تا بسیار کم قرار دارند که به ترتیب امتیاز 5 تا 1 را به خود اختصاص داده­اند. دامنه نمرات پرسشنامه از 37 تا 163 قرار دارند. هر چه نمرات بیشتر باشند نشان­دهنده آگاهی، نگرش و عملکرد مطلوب مربی بهداشت می­باشد و بالعکس. در این پژوهش برای تعیین پایایی کلی مقیاس و ابعاد آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است که در جدول 1 ارائه شده است.

 

جدول 1- ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه آگاهی، نگرش و عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی

متغیرها	ضریب آلفای کرونباخ
آگاهی نسبت به بهداشت مواد غذایی	75/0
نگرش نسبت به بهداشت مواد غذایی	77/0
عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی	85/0
کل مقیاس	82/0

 

جدول فوق نشان دهنده  پایایی مطلوب ابزار پژوهش است. تجزیه و تحلیل داده­ها در دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت گرفت. در قسمت آمار توصیفی به بررسی میانگین و انحراف معیار نمرات پاسخ­دهندگان پرداخته شد و در قسمت استنباطی از آزمون تی تک نمونه­ای در نرم افزار اس­پی­اس­اس استفاده شده است.

 

 

 

 

 

یافته­ها

در این بخش، اطلاعات توصیفی متغیرهای پژوهش شامل میانگین و انحراف استاندارد، کجی و کشیدگی متغیرهای پژوهش در جدول 2 آمده است.

جدول 2- شاخص­های آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

متغیرها	میانگین		انحراف معیار
آگاهی نسبت به بهداشت مواد غذایی		38/2		25/0
نگرش نسبت به بهداشت مواد غذایی		13/3		52/0
عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی		79/2		48/0

 

 

جدول 2 اطلاعات توصیفی متغیرهای پژوهش را نشان داده است. همان­طور که مشاهده می­شود نمرات نشان می­دهد سطح نگرش نسبت به بهداشت مواد غذایی از سطح متوسط به بالا بوده است. پیش از بررسی فرضیه­هایی پژوهش، جهت بررسی نرمال بودن توزیع نمرات متغیرهای پژوهش چولگی و کشیدگی آنها بررسی شده است که در جدول 3  نشان داده شده است.

 

جدول 3- بررسی نرمال بودن توزیع نمرات در متغیر آگاهی، نگرش و عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی

متغیرها	چولگی	کشیدگی	آماره کولموگروف اسمیرنوف	سطح معناداری
آگاهی نسبت به بهداشت مواد غذایی	27/0-	65/0	18/1	13/0
نگرش نسبت به بهداشت مواد غذایی	12/0-	84/0-	93/0	34/0
عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی	13/0	70/0	70/0	69/0

 

همچنان که در جدول آمده است نتایج نشان داده است توزیع نمرات در متغیر آگاهی، نگرش و عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی دارای چولگی و کشیدگی نزدیک به توزیع نرمال است چرا که مقادیر چولگی و کشیدگی در فاصله بین 2- و 2+ قرار دارد. همچنین از آنجایی که مقدار سطح معناداری آزمون برای تمامی متغیرهای پژوهش از میزان خطای قابل پذیرش(05/0=α) بیشتر شده است لذا می­توان گفت که متغیرهای پژوهش از توزیع نرمال پیروی می­کنند.

 

 

 

 

 

 

 

1-میزان آگاهی مربیان بهداشت مدارس کرج در زمینه بهداشت مواد غذایی دانش آموزان ابتدایی ناحیه ۳ چقدر است؟

 

جدول 4- اطلاعات مربوط به آزمون T تك نمونه­ای آگاهی نسبت به بهداشت مواد غذایی

متغیرها	میانگین	انحراف استاندارد	درجه آزادی	T	سطح معناداری
آگاهی نسبت به بهداشت مواد غذایی	38/2	25/0	143	34/18	000/0

 

یافته­ها حاكي از آن است ميانگين آگاهی نسبت به بهداشت مواد غذایی 38/2 از 3 مي­باشد كه نشان­دهنده آگاهی مربیان بهداشت به ميزان متوسط است. از این رو می­توان گفت ميانگين مشاهده شده و ميانگين نظري جامعه در سطح معناداري ‍] (05/0 a = ) (143 df = ) (34/18  T =) [معنادار بوده است و فرض صفر مبني بر عدم آگاهی مربیان بهداشت مدارس نسبت به بهداشت مواد غذایی با 95 درصد اطمينان رد مي­شود.

 

 

2-میزان نگرش مربیان بهداشت مدارس کرج در زمینه بهداشت مواد غذایی دانش آموزان ابتدایی ناحیه ۳ چقدر است؟

 

جدول 5- اطلاعات مربوط به آزمون T تك نمونه­ای نگرش نسبت به بهداشت مواد غذایی

متغیرها	میانگین	انحراف استاندارد	درجه آزادی	T	سطح معناداری
نگرش نسبت به بهداشت مواد غذایی	13/3	52/0	143	11/3	002/0

 

یافته­ها حاكي از آن است ميانگين نگرش نسبت به بهداشت مواد غذایی 13/2 از 3 مي­باشد كه نشان­دهنده نگرش مربیان بهداشت به ميزان متوسط رو به بالایی است. از این رو می­توان گفت ميانگين مشاهده شده و ميانگين نظري جامعه در سطح معناداري ‍] (05/0 a = ) (143 df = ) (11/3  T =) [معنادار بوده است و فرض صفر مبني بر عدم نگرش مربیان بهداشت مدارس نسبت به بهداشت مواد غذایی با 95 درصد اطمينان رد مي­شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3- میزان عملکرد مربیان بهداشت مدارس کرج در زمینه بهداشت مواد غذایی دانش آموزان ابتدایی ناحیه ۳ چقدر است؟

 

جدول 6- اطلاعات مربوط به آزمون T تك نمونه­ای عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی

متغیرها	میانگین	انحراف استاندارد	درجه آزادی	T	سطح معناداری
عملکرد نسبت به بهداشت مواد غذایی	79/2	48/0	143	06/5	000/0

 

 

یافته­ها حاكي از آن است ميانگين عملکرد مربیان نسبت به بهداشت مواد غذایی 79/2 از 3 مي­باشد كه نشان­دهنده عملکرد متوسط به پایین مربیان بهداشت در حیطه رعایت بهداشت مواد غذایی مدارس است. از اینرو می­توان گفت ميانگين مشاهده شده و ميانگين نظري جامعه در سطح معناداري ‍] (05/0 a = ) (143 df = ) (06/5  T =) [معنادار بوده است و فرض صفر مبني بر عدم عملکرد مطلوب مربیان بهداشت مدارس نسبت به بهداشت مواد غذایی با 95 درصد اطمينان رد مي­شود.

 

4-میزان آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت مدارس کرج در زمینه بهداشت مواد غذایی دانش آموزان ابتدایی ناحیه ۳ چقدر است؟

 

 

جدول 7- اطلاعات مربوط به آزمون T تك گروهي سؤال اصلی پژوهش

میانگین	انحراف استاندارد	درجه آزادی	T	سطح معناداری
77/2	36/0	143	55/7-	002/0

 

یافته­ها حاكي از آن است که به طور کلی ميانگين آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان نسبت به بهداشت مواد غذایی 77/2 از 3 مي­باشد كه نشان­دهنده سطح متوسط به پایین مربیان بهداشت در حیطه بهداشت مواد غذایی مدارس است. از این رو می­توان گفت ميانگين مشاهده شده و ميانگين نظري جامعه در سطح معناداري ‍] (05/0 a = ) (143 df = ) (55/7-  T =) [معنادار بوده است و فرض صفر مبني بر عدم آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت مدارس نسبت به بهداشت مواد غذایی با 95/0 درصد اطمينان رد مي­شود.

 

 

بحث و نتیجه گیری

با توجه به نتایج آمار توصیفی میانگین آگاهی مربیان بهداشت مدارس در زمینه بهداشت مواد غذایی 38/2 و انحراف معیار 25/0 می­باشد که نشان­دهنده سطح  متوسط آگاهی مربیان بهداشت مدارس می­باشد. همچنین تجزیه و تحلیل استنباطی بر اساس آزمون T تك گروهي حاكي از آن است كه ميانگين مشاهده شده و ميانگين نظري جامعه معنادار بوده است. تحقیقی که بتوان به صورت مستقیم یافته حاضر را با آن مقایسه نمود یافت نگردید ولی بصورت غیرمستقیم می­توان گفت یافته حاضر با یافته­های طباطبایی­رنجبر و همکاران (1401)؛ تیموری­یگانه و تیموری­یگانه (1400)؛ اولایمات و همکاران (2022 ) که نشان دادند میزان آگاهی افراد در صنف­های شغلی مختلف نسبت به بهداشت مواد غذایی در سطح مطلوبی می­باشد، همخوان می­باشد. بهداشت مواد غذایی شامل کليه اقداماتي است که انجام آنها  موجب مي گردد يک ماده غذايي از ابتداي توليد تا زمان مصرف آن توسط مصرف کننده سالم باشد و موجب بيماري انسان نگردد (بخشی­نژاد، 1397). از جمله مولفه­های حائز اهمیت در برآورد نمودن رفتار افراد، آگاهی وی می­باشد. هدف عمده وزارت بهداشت افزایش آگاهی عمومی، آموزش و ترویج عادات غذایی مناسب و همچنین پیشگیری از مسمومیت­ها و بیماری­های  غذایی است و راه رسیدن به این هدف، اجرای ماده 13 قانون مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی وزارت بهداشت است(خانی، 1398). در تبیین این یافته می­توان بر نظریه آگاهی نظارتی بلاک¹⁴ استناد نمود که  مطابق آن افراد بصورتی خودانگیخته و آگاهانه به دنبال افزایش دانش خود در زمینه بهداشت مواد غذایی برمی­آیند. در تبیینی دیگر می­توان بر نظریه بهبود مداوم سیستم­های مبتنی بر رفتار بهداشت مواد غذایی استناد نمود. واضح است که عملکرد مربیان بهداشت در زمینه  بهداشت مواد غذایی تحت  تاثیر پیشرفت علم و تکنولوژی، رسانه­های آموزشی و برگزاری برنامه­های آموزشی توسط متخصصان مراکز بهداشت و ایمنی مواد غذایی قرار دارد که اطلاعات درست و بروز را در دسترس عموم افراد قرار می­دهند که همین عوامل سبب بالا رفتن آگاهی مربیان بهداشت در زمینه بهداشت و ایمنی مواد غذایی شده است. در تبیینی دیگر می­توان گفت داشتن تحصیلات دانشگاهی سطح بالا در مربیان بهداشت مدارس یکی از عوامل موثر بر بالا بودن میزان آگاهی از بهداشت مواد غذایی است چرا که این افراد  با گذراندن واحدهای درسی تخصصی­تر و تعامل مثبت  با منابع و اساتید مجرب دانشگاهی می­توانند اطلاعات و دانش­های خود را بروز نمایند و بر میزان آگاهی خود بیافزایند.

با توجه به نتایج  آمار توصیفی میانگین  نگرش مربیان بهداشت مدارس در زمینه بهداشت مواد غذایی 13/3 و انحراف معیار 52/0 می­باشد که نشان­دهنده سطح متوسط به بالای نگرش مربیان بهداشت مدارس می­باشد.  همچنین تجزیه و تحلیل استنباطی بر اساس آزمون T تك گروهي حاكي از آن است كه ميانگين  مشاهده شده و ميانگين نظري جامعه معنادار  بوده است. تحقیقی که بتوان به صورت مستقیم یافته حاضر را با آن مقایسه نمود یافت نگردید ولی  به صورت غیرمستقیم می­توان گفت یافته حاضر با یافته­های غریبی و همکاران (1399) و ایوانز و همکاران (2021) که نشان دادند  میزان نگرش افراد در صنف­های مختلف  نسبت به بهداشت مواد غذایی متوسط می­باشد، هم خوان می­باشد. بهداشت مواد غذايی شرايط و اقدامات لازم برای پشتوانه ايمنی مواد غذايی از توليد تا مصرف است. اين يک نياز اساسی در هر فرآيند غذايی است که غذای توليد شده برای مصرف سالم باشد. بهداشت مواد غذايی يک نياز اساسی است که ممکن است در پيشرفت فرآيندهای موثر و کارآمد ناديده گرفته شود. در تبیین این یافته می­توان بر نظریه محرک–پاسخی که بیشتر بر روابط بین محرک­های ویژه با پاسخ­های خاص تاکید می­ورزند،  استناد نمود. زمانی که مربیان بهداشت نگرش درستی را نسبت به بهداشت مواد غذایی پیدا می­کنند در نتیجه آن ارتقا  سلامتی و پیشگیری از بیماری­های مواد غذایی دانش­آموزان عاید آنها می­گردد که در نتیجه آن مربیان از چالش­های مسمومیت مواد غذایی دانش­آموزان رهایی می­یابند. همچنین در تبیینی  دیگر می­توان بر نظریه رفتار برنامه­ریزی شده آجزن¹⁵ استناد نمود که مطابق آن نگرش­ نسبت به بهداشت مواد غذایی بر اساس یک تصمیم داوطلبانه از سوی مربیان  بهداشت بر رفتار آنها تاثیر می­گذارد. در تبیینی دیگر باید به  ترویج نگرش­های مثبت نسبت به اهمیت بهداشت مواد غذایی از سوی رسانه­های اجتماعی به ویژه در سال­های اخیر با شیوع ویروس کووید-19 اشاره نمود.

 با توجه به نتایج آمار توصیفی  میانگین عملکرد مربیان  بهداشت مدارس در زمینه بهداشت مواد غذایی 79/2 و انحراف معیار 48/0 می­باشد که نشان­دهنده  سطح متوسط عملکرد مربیان بهداشت  مدارس می­باشد. همچنین تجزیه و تحلیل استنباطی بر اساس آزمون T تك گروهي حاكي از آن است كه ميانگين  مشاهده شده  و ميانگين نظري جامعه  معنادار بوده است. یافته حاضر با یافته­های طباطبایی ­رنجبر و همکاران (1401)؛ اولایمات و همکاران (2022) که نشان دادند عملکرد  افراد نسبت به بهداشت مواد غذایی  در سطح مطلوبی می­باشد، همخوان می­باشد و با یافته غریبی و همکاران (1399) که عملکرد دانشجویان نسبت به بهداشت مواد غذایی را ضعیف برآورد نمودند، ناهمخوان می­باشد. در تبیین این یافته می­توان بر نظریه شناختی  بهداشت مواد غذایی استناد نمود. مطابق این نظریه عملکرد یک شخص از باورها، نگرش و برداشت آن فرد تاثیر می­پذیرد، یعنی اگر فرد متوجه یک مشوق و انگیزه­ای باشد که  مربوط به رفتاری خاص است، باور می­کند که قادر به انجام آن رفتار می­باشد. همچنین در تبیینی دیگر باید بر کنترل و نظارت بر فعالیت­های مربیان  بهداشت مدارس دوره ابتدایی اشاره نمود.  تامین و ارتقا  بهداشت و سلامتی  دانش­آموزان از اصول مطرح شده  در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش  می­باشد و استخدام  مربیان بهداشت در مدارس دوره ابتدایی با هدف محقق نمودن این اصل می­باشد که  اقدامات و نحوه عملکرد مربیان بهداشت تحت نظارت مدیریت مدرسه قرار دارد و همین امر باعث ارتقاء و افزایش سطح عملکرد مربیان نسبت  به بهداشت مواد غذایی شده است.

با توجه به نتایج آمار توصیفی  میانگین آگاهی، نگرش و عملکرد مربیان بهداشت مدارس در زمینه بهداشت مواد غذایی 77/2 و انحراف معیار 36/0 می­باشد که نشان­دهنده سطح  متوسط مربیان بهداشت مدارس می­باشد . همچنین تجزیه و تحلیل استنباطی بر اساس آزمون T تك گروهي حاكي از آن است كه ميانگين مشاهده شده و ميانگين نظري معنادار بوده است. تحقیقی که بتوان به صورت مستقیم یافته حاضر را با آن مقایسه نمود  یافت نگردید ولی بصورت غیرمستقیم می­توان گفت یافته حاضر با یافته­های طباطبایی­ رنجبر و همکاران (1401)؛  اولایمات و همکاران (2022)؛  آزاناوو همکاران (2021) هم­خوان می­باشد. در تبیین این یافته باید گفت که با افزایش سطح آگاهی، نگرش آنها نسبت به بهداشت مواد غذایی  بهتر شده و همچنین رفتار و عملکردهای آنان نسبت به بهداشت مواد غذایی بهتر شده و در جهت رعایت بهداشت و سلامت غذایی تغییر می­کند. در واقع مربیانی که نگرش سلامت­مدارانه نسبت به بهداشت مواد غذایی دارند در راستای رعایت بهداشت  و سلامت غذایی عملکرد بهتری  خواهند داشت. همچنین در تبیینی دیگر، در  نظام آموزش و پرورش بازرسان بهداشتی بر فعالیت­های مربیان بهداشت نظارت و کنترل کامل دارند و کاربرد روش­های آموزشی مناسب، زمان  کافی و به کارگیری  موارد آموزش داده شده در بازرسی تاکید می­شود  چرا که بسیاری از مربیان با وجود داشتن آگاهی و نگرش لازم،  قوانین بهداشتی را به دلایل مختلف از جمله تصورات غلط و سهل­انگاری نادیده می­گیرند که باعث کاهش عملکرد آنها نسبت به بهداشت مواد غذایی می­گردد.

 

 

پیشنهادات تحقیق

-با توجه به یافته اول پژوهش مبنی بر متوسط بودن میزان آگاهی،  نگرش و عملکرد مربیان بهداشت مدارس  نسبت به بهداشت مواد غذایی می­توان پیشنهادهای زیر را به مسئولین و سیاست­گذاران نظام آموزشی ارائه داد:

-جهت تشویق به حفظ و ترویج سطح آگاهی مربیان نسبت به بهداشت  مواد غذایی با برگزاری جلسات آموزشی،  ساخت تراکت و پمفلت­های آموزشی و برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با کادر بهداشتی  منطقه اقدام نمایند و با اعطای تسهیلات رفاهی  و بهداشتی و خدماتی به مربیان بهداشت فعال و کوشا در این زمینه انگیزه­ای برای سایر مربیان نیز ایجاد گردد.

- بر مسئولین بهداشت و توسعه سلامت سازمان آموزش و پرورش  توصیه می­گردد که با استفاده از کارشناسان و مسئولین پژوهش در گام اول به شناسایی نقاط قوت و ضعف نگرش مربیان بهداشت مدارس  اهتمام بورزند و در گام دوم با برنامه­ ریزی و اقدامات راهبردی از جمله برگزاری دوره­های ضمن خدمت تخصصی  نگرش مربیان را به سطح  بالاتری ارتقا  دهند.

- با تدوین سنجه­های مرتبط با فعالیت بهداشت غذایی مربیان بهداشت مدارس نظارت  جدی­تری بر فعالیت­ها  و عملکردهای مربیان بهداشت مواد غذایی داشته باشند و ملاک و معیارهایی را برای درج در ارزشیابی سالانه از عملکرد  آنها اعمال نمایند تا جدیت بیشتری در این زمینه داشته باشند.

- معاونت برنامه­ریزی و توسعه  نیروی انسانی سازمان آموزش و پرورش  در طول سال جهت ارتقا  دانش، نگرش و عملکرد برنامه‌های آموزشی در قالب کارگاه آموزشی، همایش­ها  و سمینارهای تخصصی با دعوت از متخصصین  بهداشت مواد غذایی برگزار نمایند همچنین  در سطح دانشگاه واحد درسی تخصصی­تری برای  رشته‌های مربیان بهداشت مدارس، در نظر گرفته شود.

 

سپاسگـزاری

بدین وسیله از تمامی افرادی که در راستای انجام این  مطالعه و تهیه و تکمیل پرسشنامه ها با  پژوهشگران همکاری نمودند و همچنین از حمایت دانشگاه آزاد کرج در راستای انجام این طرح، صمیمانه قدردانی می گردد.

 

 

 

منابع

-آدامز، ام.ار.مس (1400). میکروبیولوژی مواد غذایی. ترجمه سیدعلی مرتضوی، علیرضا صادقی­ماهونک، مشهد: انشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

 

-آذربایجانی، مسعو؛ سالاری­فر، محمدرضا؛ موسوی­اصل، سیدمهدی؛ عباسی، اکبر ؛ کاویانی، محمد (1396). روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی. تهران: انتشارات سمت. 

 

-اسیلوان، تام؛ ساندرز، دانی؛ هارتلی، جان ؛ فیسک، جان (1395). مفاهیم کلیدی ارتباطات. ترجمه میرحسین رئیس­زاده، تهران: انتشارات فصل نو.

 

-ایرجی­راد، ارسلان ؛ حاجی، مرضیه (1397). بررسی رابطه خودآگاهی و هیجانات ناشی از تدریس در معلمان (هنرآموزان) هنرستان­ها. فصلنامه روان­شناسی تربیتی، 14 (50)، 70-55.

 

-بخشی­نژاد، محمود (1397). تعیین تاثیر افزایش سطح عمومی قیمت­ها بر بهداشت مواد غذایی: بررسی گذشته­نگر. مجله میکروب­شناسی مواد غذایی، 6 (2)، 56-46.

 

-پویانمهر، مهرداد و ملکیان، صبا (1401). بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد افراد درباره بهداشت و ایمنی مواد غذایی، یک رهیافت ضروری در ایمنی زیستی: مطالعه موردی از دانش­آموزان مراکز آموزشی کرمانشاه. مجله ایمنی زیستی، 15 (1)، 50-33.

 

-تیموری­یگانه، مرجان ؛ تیموری­یگانه، لیلا (1400). ارزيابى آگاهى، عملكرد و نگرش  بهداشت و ايمنى مواد غذايى در مراكز خدمات غذايى استان كرمانشاه در زمان شيوع همه­گيرى بيمارى كوويد-19. فصلنامه پژوهش در بهداشت محیط، 7 (3)، 300-292.

 

-خانی، محمدرضا (1398). کلیات بهداشت عمومی (بهداشت مواد غذایی، بهداشت مسکن و گندزداها). تهران: آوای قلم.

 

-جاودانزاده، کرامت (1396). بررسی آگاهی و نگرش کارکنان بهداشت و درمان شهرستان ماهشهر نسبت به بهداشت و ایمنی مواد غذایی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.

 

-جمشیدی­مقدم، مریم؛ جاهدخانیکی، غلامرضا؛ رحیمی­فروشانی، عباس و شریعتی­فر، نبی (1398). آگاهی، نگرش و عملکرد کارکنان دست­اندکار تهیه و توزیع غذا، در خصوص بهداشت و ایمنی مواد غذایی در بیمارستان­های وابسته به دانشگاه عوم پزشکی تهران. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، 18 (3)، 256-243. 

 

-جهانبانی، ناهید؛ ابراهیم­زاده، فرزاد؛ سلیم، کتایون؛ مردانی، مهناز ؛ ماهوتی، فرشته (1389). بررسی کنترل و نظارت بر مواد غذایی عرضه شده به دانش­آموزان و میزان آگاهی تغذیه­ای بهداشتی اولیا و مربیان مدارس محدوده پایگاه تحقیقات جمعیتی خرم­آباد. فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی لرستان، 12 (3)، 87-79.

 

-رابینز، استیفن (1401). مبانی رفتار سازمانی. ترجمه علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

 

-رسولی، آرزو؛ امین­شکروی، فرخنده ؛ طوافیان، صدیقه سادات (1389). بررسي تاثير برنامه آموزش بهداشت تلفيقي بر آگاهي ، نگرش و عملكرد تغذيه­اي دانش آموزان دختر مدارس راهنمايي شهر بجنورد. مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، 2 (2)، 77-73.

 

-رضاییان، علی (1398). مدیریت رفتار سازمانی. تهران: انتشارات سمت.

 

-رماوندی، بهمن؛ حاجی­وندی، عبداله؛ فولادوند، مرادعلی ؛ شاهوردی، مریم (1394). بررسي مقايسه اي وضعيت بهداشت محيط مدارس داراي مربي بهداشت و فاقد مربي بهداشت در استان بوشهر. دوماهنامه طب جنوب، 18 (4)، 809-800.

 

-رمضانخانى، على؛ حسينى، فرشته؛ غفارى، محتشم؛ خد اكريم، سهيلا ؛ يارمحمدى، سودابه (1401). تاثير مداخله آموزشى مبتنى بر راهنماى ايمنى مواد غذايى سازمان جهانى بهداشت بر آگاهى، نگرش و رفتار زنان مراجعه كننده به مراكز خدمات جامع سلامت. فصلنامه آموزش بهداشت و ارتقا  سلامت، 2 (10)، 206-195.

 

-سرل، جان (1400). راز آگاهی. ترجمه سیدمصطفی حسینی، تهران: نشر مرکز.

 

-سهیلی­آزاد، علی­اکبر؛ نورجاه، ناهید ؛ علمدار، الهه (1384). بررسی دریافت­های غذایی دانش­آموزان مدارس ابتدایی شهر تهران. مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، 29 (2)، 168-165.

 

-صالحی آسفیجی، نورالله (1399). آگاهی، ماهیت مکان در فلسفه اسلامی. دوفصلنامه علمی ترویجی فلسفه اسلامی، 6 (2)، 109-95.

 

-طباطبایی­رنجبر، یاسمن؛ عالیان­سماک­خواه، شهره ؛ توریان، فهمیه (1401). آگاهی، نگرش و عملکرد دست اندرکاران تهیه و توزیع غذا رستوران­های بین راهی جاده هراز در ارتباط با ایمنی و بهداشت مواد غذایی. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، 20 (2)، 98-85. 

 

-غریبی، صلاح؛ فروغی، آزاده؛ پویان­مهر، مهرداد ؛ هاشمیان، امیرحسین (1399). میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در خصوص بهداشت و ایمنی مواد غذایی. مجله بهداشت در عرصه، 8 (4)، 33-23. 

 

-مومنی­نژاد، محسن؛ مهستی­شتربانی، پیمان ؛ حاجی­نبی، کامران (1398). طراحی الگوی مدیریت کنترل بهداشت مواد غذایی برای استان کهگیلویه و بویراحمد. مجله ارمغان دانش، 24 (1)، 140-122.

 

-نچواک، مصطفی ؛ هاديان، مینا (1389). میزان آگاهی بهداشتی مربیان بهداشت مراکز آموزش استثنایی. فصلنامه کودکان استثنایی، 3 (15)، 100-87.

 

 

 

 

 

 

-Azanaw, J., Dagne, H., Andualem, Z., & Adane, T. (2021). Food Safety Knowledge, Attitude, and Practice of College Students, Ethiopia, 2019: A Cross-Sectional Study. BioMed Research International, 1 (1), 82-92.

 

-Evans, E. W., Redmond, E. C., Alwan, N., & Ilic, S. (2021). Awareness and Attitudes of Student Dietitians in Lebanon, UK and USA towards Food Safety. Foods, 10 (8), 18-30. 

 

-Guzder, K. (2019). What are the Food Hygiene Requirements in a School? International Journal of Chemical Studies, 3 (12), 137-143.

 

-Hann, M., Allison, R., Truninger, M., Junqueira, L., Silva, A., Lundgren, P. T., Hugues, V. L., Godard, M., Fehér, A., Csenki, E., Szakos, D., Kasza, G., & Verlander, N. Q. (2022). Educating Young Consumers about Food Hygiene and Safety with SafeConsume: A Multi-Centre Mixed Methods Evaluation. Education Sciences, 12 (10), 657-665. 

 

-Kamboj, S., Gupta, N., Bandral, J. D., Gandotra, G., & Anjum, N. (2020). Food safety and hygiene: A review. International Journal of Chemical Studies, Vol. 8, No. 1, 358-368.

 

-Olaimat, A. N., Al-Nabulsi, A. A., Nour, M. O., Osaili, T. M., Osaili, M., Al-Holy, M., Ayyash, M., & Holley, R. A. (2022). The Effect of the Knowledge, Attitude, and Behavior of Workers Regarding COVID-19 Precautionary Measures on Food Safety at Foodservice Establishments in Jordan. Sustainability, Vol. 14, No. 13, 81-93.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Examining the knowledge, attitude and performance of health educators of Karaj schools in the field of food hygiene of primary school students of District 3

 

 

Abstract

The purpose of this research was to investigate the knowledge, attitude and performance of health educators of Karaj schools in the field of food hygiene of primary school students in the 3rd district of Karaj. The research method was a descriptive survey. The statistical population of the study included all 236 primary school health educators in the 3rd district of Karaj, using the Cochran formula, 144 people were selected as a sample using the available random sampling method. The data collection tool was a researcher-made questionnaire of knowledge, attitude and performance towards food hygiene, which had acceptable content validity and Cronbach's alpha reliability. The collected data were analyzed using descriptive statistics and sample t-test. The results showed that the awareness level of health educators was (2.38), the attitude of health educators was (3.13) and the performance of health educators was (2.79), which indicates the desired level. Also, the results showed that the level of knowledge, attitude and performance of health educators was (2.77), which indicates the average to low level of health educators. Therefore, in the first step, experts and officials should pay attention to identifying the strengths and weaknesses of school health educators' attitudes, and in the second step, raise the educators' attitudes to a higher level by planning and taking strategic measures, including holding specialized in-service courses.

 

Keywords: awareness, attitude, performance, food hygiene.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دوره 2 ، شماره 2

 

---

[1]  .دانش آموخته رشته مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران. [e-mail]    

[2] 2 گروه علوم تربیتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.(نویسنده مسئول)  [e-mail]

[3]  گروه علوم تربیتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.  [e-mail]

[4]  :Azanaw 

[5]  : Hann

[6]  : Kamboj

[7]  : Guzder 

[8] : Asilvan

[9]  : Adamz

[10]  : Searle

[11]  : Madigan

[12]  : Olaimat

[13]  : Evans

[14]  : Belak

[15]  : Ajzen

---