تبیین اثربخشی مؤلفه‌های فضاهای آموزشی بر الگوی رفتاری دانش‌آموزان ابتدایی پسرانه (موردپژوهی: کلان‌شهر شیراز)

محورهای موضوعی : دو فصل‌نامه فضای زیست

حكيم سندر ¹ , حسام الدین ستوده ² , باقر کریمی ³ , عماد یوسفی ⁴

1 - دانشجوی دکتری معماری دانشگاه ازاد اسلامی واحد قشم ایران
2 - گروه معماری دانشگاه ازاد اسلامی واحد قشم ایران
3 - استادیار گروه معماری، واحدبوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
4 - استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/12/10 تاریخ پذیرش : 1403/12/26 تاریخ انتشار : 1402/12/01

کلید واژه: فضاهای آموزشی, الگوهای رفتاری, دانش‌آموزان ابتدایی, کلان‌شهر شیراز,

چکیده مقاله :

فضاهای آموزشی نقش به‌سزایی در شکل‌گیری شخصیت، رفتار و تعاملات اجتماعی دانش‌آموزان دارند. طراحی مناسب محیط‌های آموزشی نه‌ تنها بر فرایند یادگیری، بلکه بر الگوهای رفتاری، تنظیم هیجانی و رشد شناختی کودکان تأثیر می‌گذارد. به‌ویژه در سنین ابتدایی، که کودکان به‌طورمستقیم تحت‌تأثیر محیط اطراف خود هستند، معماری و طراحی فضاهای آموزشی می‌تواند در تقویت یا تعدیل رفتارهای آن‌ها نقش کلیدی ایفاء کند. هدف این پژوهش، بررسی میزان اثرگذاری مؤلفه‌های طراحی فضاهای آموزشی بر الگوی رفتاری دانش‌آموزان ابتدایی پسرانه در کلان‌شهر شیراز است. این تحقیق با رویکرد ترکیبی (کمی و کیفی)، و روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. جامعۀ آماری شامل معلمان و والدین دانش‌آموزان از چهار مدرسۀ منتخب (فسایی‌نژاد، سوزنده‌فر، محمدجناب و دکتر حسابی) است. در بخش کمی، تعداد 384نفر از والدین و 91نفر از معلمان به‌طور تصادفی بااستفاده‌از فرمول کوکران، انتخاب شدند. پس‌ازآن پرسش‌نامه‌ای میان آن‌ها توزیع گردید. در بخش کیفی، چشم‌انداز حرفه‌ای از افراد متخصص ‌با گسترۀ بین‌رشته‌ای در حوزه‌های معماری، روان‌شناسی و علوم‌تربیتی جمع‌آوری شد. برای تحلیل داده‌ها کمی، از آزمون آلفای کرونباخ در نرم افزار اس‌پی‌اس‌اس، تحلیل آنوا، آزمون تعقیبی LSD، و ضریب هم‌بستگی  پیرسون، استفاده شد. سؤال اصلی این پژوهش این است‌که-چگونه طراحی فضاهای آموزشی بر الگوهای رفتاری دانش‌آموزان ابتدایی پسرانه تأثیر می‌گذارد؟-نتایج به‌دست‌آمده از میان هشت مؤلفۀ رفتاری (مهارت‌های حرکتی، بیش‌فعالی و تکانشگری، انفعال و عدم‌تحرک، یادگیری، حل مشکلات در مدرسه، مهارت‌های اجتماعی، مشکلات عاطفی و اعمال یا افکار وسواسی)، نشان داد به‌ترتیب مؤلفه‌های بیش‌فعالی و تکانشگری (674/0)، انفعال و عدم‌تحرک (671/0)، و مهارت‌های حرکتی (612/0)، بیشترین اثرپذیری را از مشخصه‌های طراحی فضای آموزشی داشته‌اند. همچنین، مدراس دکتر حسابی و محمدجناب با طراحی متفاوت‌تر در بخش‌های طراحی حیاط، تفکیک فضاهای فردی و اجتماعی، چیدمان و طراحی کلاس‌ها بیشترین اثرگذاری بیشتری برروی مؤلفه‌های رفتاری دانش‌آموزان دارا داشتند.

چکیده انگلیسی:

Educational spaces play a crucial role in shaping students' personalities, behaviors, and social interactions. A well-designed learning environment not only influences the learning process but also affects behavioral patterns, emotional regulation, and cognitive development in children. This impact is particularly significant in elementary school years when children are directly influenced by their surroundings. The architecture and design of educational spaces can either reinforce or modify students’ behaviors. This study aims to examine the extent to which educational space design components influence the behavioral patterns of male elementary students in Shiraz Metropolis. The research employs a mixed-methods approach (quantitative and qualitative) using a descriptive-analytical methodology. The statistical population includes teachers and parents of students from four selected schools (Fasayei-Nejad, Sozandeh-Far, Mohammad-Janab, and Dr. Hesabi). In the quantitative phase, 384 parents and 91 teachers were randomly selected using Cochran’s formula, and a questionnaire was distributed among them. In the qualitative phase, expert insights were gathered from interdisciplinary professionals in architecture, psychology, and educational sciences. Quantitative data analysis was conducted using Cronbach’s alpha in SPSS software, ANOVA, LSD post hoc test, and Pearson correlation coefficient. The main research question explores how educational space design influences the behavioral patterns of male elementary students. The findings, based on eight behavioral components (motor skills, hyperactivity, and impulsivity, passivity and inactivity, learning, problem-solving in school, social skills, emotional issues, and obsessive thoughts or behaviors), indicate that hyperactivity and impulsivity (0.674), passivity and inactivity (0.671), and motor skills (0.612) are the most affected by educational space design characteristics. Additionally, schools such as Dr. Hesabi and Mohammad-Janab, with distinct spatial layouts—including courtyard design, separation of individual and social spaces, flexible classroom arrangements, optimized lighting, and ergonomic furniture—demonstrated the highest impact on students’ behavioral components and overall well-being.

منابع و مأخذ:


 اسکندری تربقان، زهرا. حسینقلی‌زاده، رضوان. کامل‌نیا، حامد. (1398). ارائة چارچوب مفهومی برای طراحی فضای فیزیکی مدرسه‌های ابتدایی برمبنای نظریة یادگیری مشارکتی ویگوتسکی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-نوآوری‌های آموزشی، دورۀ 18، شمارۀ 4؛ (پیاپی 72)، 52-27.
 اسماعیلی، اعظم. شاهچراغی، آزاده، حبیب، فرح. (1400). تبیین مدل مفهومی تأثیر معماری انعطاف‌پذیر بر رفتار اجتماعی دانش‌آموزان در حیاط و راهرو در مدارس ابتدایی. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، دورۀ 5، شمارۀ 10، 149-138.
 ترکمان، مژگان. جلالیان، سارا. دژدار. امید. (1398). تبیین نقش عوامل محیطی فضاهای آموزشی در تسهیل یادگیری دانش‌آموزان مقطع ابتدایی، موردهای مطالعاتی: دبستان‌های شهیدبهشتی و علامه طباطبایی همدان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ 12، شمارۀ 27، 53-43.
 دبدبه، محمد. (1400). طراحی براساس ادراک و رفتارانسانی، چاپ‌اول، تهران: انتشارات طحان‌گستر.
 رسولی، هوشنگ. (1402). شیراز شهری که بود!!. چاپ‌اول، تهران: انتشارات پشوتن.
 عباسی، حدیقه. محمدی‌نائینی، مژگان، ناطقی، فائزه. (1402). تبیین مؤلفه‌های اثربخشی مدارس دورۀ ابتدایی براساس سندتحول بنیادین آموزش‌وپرورش. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-رهبری و مدیریت آموزشی، دورۀ 17، شمارۀ 1، 247-214.
 عبدالخالقی، حسین. حمزه‌نژاد، مهدی. فیضی، محسن. (1403). الگوی کالبدی مدارس براساس سندتحول بنیادین (سازگارسازی الگوهای کالبدی نایر با سندتحول بنیادی). نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 21، شمارۀ 136، 20-5.
 نصر، طاهره. طبیب‌زاده، کیمیاالسادات. (1401). نقش مؤلفه‌های عملکردی معماری فضاهای آموزشی در اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان (موردپژوهی: دبیرستان‌های دخترانه شیراز). دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی پایدار، دورۀ 10، شمارۀ 2، 72-52.
 Abbas, Sarah. Okdeh, Nathalie. Roufayel, Rabih. Kovacic, Hervé. Sabatier, Jean-Marc. Fajloun, Ziad. Khattar, Ziad Abi. (2024). Neuroarchitecture: How The Perception Of Our Surroundings Impacts The Brain, Journal Of Biology, 13(4): 1-15.
 Akintunde, Elijah. (2017). Theories And Concepts For Human Behavior In Environmental Preservation. Journal Of Environmental Science And Public Health, 1(2): 120-133.
 Bernardo, Fátima. Palma-Oliveira, José. (2013). Place Identity, Place Attachment And The Scale Of Place: The Impact Of Place Salience. PsyEcology: Bilingual Journal Of Environmental Psychology, 4(2): 167-193.
 El-Sabagh, Hassan A. (2021). Adaptive E-learning Environment Based On Learning Styles And Its Impact On Development Students' Engagement, International Journal Of Educational Technology In Higher Education, 18(53): 1-24.
 Hamdy Mahmoud, Heba-Talla. (2017). Interior Architectural Elements That Affect Human Psychology And Behavior, International Journal Of The Academic Research Community Publication, 1(1): 1-10.
 José Sousa, Maria. Rocha, Álvaro. (2019). Skills For Disruptive Digital Business, Journal Of Business Research, 94(1): 257-263.
 Karol, Elizabeth. Smith, Dianne. (2018). Impact Of Design On Emotional, Psychological, Or Social Well-Being For People With Cognitive Impairment, HERD Health Environments Research & Design Journal, 12(3): 220-232.
 Raipat, Vaidehi. (2020). Human Behaviour Induced By Spatial Order, In Book: Interpersonal Relationships Publisher: Intechopen.
 Rasoulpour, Hazhir. Etessam, Iraj. Tahmasebi, Arsalan. (2019). Inves Tigation Of The Effect Of Urban Public Spaces On Human Behavior (Case Study: Vali Asr s.t In Tehran). International Journal Of Architecture And Urban Development, 9(2): 15-22.
 Syam, Niladri. Sharma, Arun. (2018). Waiting For A Sales Renaissance In The Fourth Industrial Revolution: Machine Learning And Artificial Intelligence In Sales Research And Practice, Journal of Elsevier Industrial Marketing Management, 69(1): 135-146.
 Wan Woo, Chang. Whitfield, Toni S. Britt, Lori L. Ball, Timothy C. (2022). Students’ Perception Of The Classroom Environment: A Comparison Between Innovative And Traditional Classrooms, Journal Of the Scholarship Of Teaching And Learning, 22(1): 17-31.