بررسی عکس العملهای کمی دانه و روغن ارقام آفتابگردان در تاریخهای متفاوت کاشت در منطقه سیستان
مصطفی خمر
1
(دانشگاه آزاد اسلامی بیرجند، دانشکده فنی مهندسی ،گروه کشاورزی.)
عباس کشته گر
2
(. گروه اگرواکولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل ، زابل ، ایران)
علی دانا
3
(گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، زاهدان، ایران)
کلید واژه: عملکرد دانه, تاریخ کاشت, هیبرید فرخ, رسیدگی فیزیولوژیک, تعداد دانه در طبق,
چکیده مقاله :
به منظور بررسی صفات کمی دانه و روغن ارقام آفتابگردان در تاریخهای متفاوت کاشت در منطقه سیستان و تعیین بهترین تاریخ کاشت و رقم، آزمایشی در سال زراعی 1395-1394 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک در قالب طرح اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. فاکتور اصلی شامل تاریخ کاشت در ۴ سطح هر ۱۵ روز شامل: اول بهمن، ۱۵ بهمن ، ۳۰ بهمن و ۱۵ اسفند ماه و فاکتور فرعی شامل ارقام و دورگه های آفتابگردان در 4 سطح شامل: محلی اصفهان، دورگه آذرگل، دورگه قاسم و دورگه فرخ در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن در تاریخهای مختلف کاشت دارای تفاوت معنیداری بودند. تاخیر در کاشت باعث کاهش عملکرد دانه شد. بطوریکه بیشترین عملکرد دانه با ۳۳۶۵/۸۰ کیلوگرم در هکتار متعلق به تاریخ کاشت یک بهمن و کمترین عملکرد دانه با ۲۴۹۱/۲۲کیلوگرم در هکتار متعلق به 15 اسفند بود. اثر رقم در تمامی صفات تفاوت معنیداری داشت. هیبرید فرخ با 90/3235 کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین عملکرد دانه و محلی اصفهان با ۲۶۲۷/۱۴ کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد بود.
چکیده انگلیسی :
To study the reactions of grain quantity reactions and oil of sunflower varieties in different sowing dates at Sistan region and determining the best sowing date and variety, an experiment was conducted in the Sistani’s agricultural and natural resources research and education center in 2015. The main factor includes four sowing dates: 21 January, 4 February, 19 February and 6 March and subplot factor includes four sunflower cultivars: Mohali Isfahan, Azargol, Ghasem and Farokh. The results showed that the number of days to physiological examination, number of seeds per head, 1000 seed weight, grain yield, oil percentage and oil yield had significant differences in different planting dates. Sowing delay reduced grain yield. The highest grain yield (366.38 kg ha-1) was belonged to sowing date of February 10 and the lowest grain yield was from March 25, with a weight of 2449.21 kg / ha. The effect of cultivar on all traits was significant. Farrokh Hybrid had the highest grain yield (3235.9 kg / ha) and the lowest grain yield in Isfahan with the lowest yield of 2627.4 kg / ha. The interaction between sowing date and cultivar was significant on number of days to physiological examination, number of seeds per head and oil percent and grain yield.
بررسی عکس العملهای کمی دانه و روغن ارقام آفتابگردان در تاریخهای متفاوت کاشت در منطقه سیستان
چکیده
به منظور بررسی صفات کمی دانه و روغن ارقام آفتابگردان در تاریخ های متفاوت کاشت در منطقه سیستان و تعیین بهترین تاریخ کاشت و رقم، آزمایشی در سال زراعی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک در قالب طرح اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. فاکتور اصلی شامل تاریخ کاشت در ۴ سطح هر ۱۵ روز شامل: اول بهمن، ۱۵ بهمن ، ۳۰ بهمن و ۱۵ اسفند ماه و فاکتور فرعی شامل ارقام و دورگه های آفتابگردان در ۴ سطح شامل: محلی اصفهان، دورگه آذرگل، دورگه قاسم و دورگه فرخ در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن در تاریخهای مختلف کاشت دارای تفاوت معنیداری بودند. تاخیر در کاشت باعث کاهش عملکرد دانه شد. بطوری که بیشترین عملکرد دانه با ۸۰/۳۳۶۵ کیلوگرم در هکتار متعلق به تاریخ کاشت یک بهمن و کمترین عملکرد دانه با ۲۲/۲۴۹۱ کیلوگرم در هکتار متعلق به ۱۵ اسفند بود. اثر رقم در تمامی صفات تفاوت معنیداری داشت. دورگه فرخ با ۹۰/۳۲۳۵ کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین عملکرد دانه و محلی اصفهان با ۱۴/۲۶۲۷ کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد بود. همچنین نتایج نشان داد که صفات وزن هزار دانه، تعداد طبق و تعداد دانه در طبق موثرترین نقش در عملکرد دانه و صفات عملکرد دانه و درصد روغن بیشترین نقش را در عملکرد روغن آفتابگردان ایفا می کنند. به طور کلی، رقم فرخ و تاریخ کشت اول بهمن، برای منطقه سیستان توصیه می شوند.
واژگان کلیدی : هیبرید فرخ، تاریخ کاشت، رسیدگی فیزیولوژیک، تعداد دانه در طبق، عملکرد دانه
مقدمه
دانه های روغنی منابع سرشار از انرژی و تغذیه اند. روغنها و چربیهای موجود در آنها به عنوان روغنهای خوراکی و مواد خام صنعتی به کار میروند .(Ahmad, 2000)
در حال حاضر آفتابگردان از نظر تولید جهانی یکی از مهم‌ترین دانههای روغنی میباشد. روغن استحصالی از آفتابگردان به دلیل دارا بودن اسید چرب غیر اشباع لینولئیک به مقدار زیاد، از کیفیت بالائی برخوردار بوده و این اسید چرب برای انسان بسیار ضروری میباشد که بدن انسان قادر به تولید آن نمی‌باشد (Aleiari and Shekari, 1999).
یکی از گیاهانی است که میتواند در مناطق خشک و نیمه خشک جنوب و جنوب شرقی کشور با عملکرد قابل قبولی کشت شود. آفتابگردان یک محصول زراعی متحمل به خشکی با سیستم ریشه ای عمیق است .(Skoric, 2009)
بطوری که این عامل سبب شده تا کشت این گیاه به اراضی دیم و نیمه خشک دنیا گسترش پیدا کند. عملکرد آفتابگردان همانند سایر محصولات زراعی، تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله ژنوتیپ و تاریخ کاشت قرار میگیرد (Allison, and Daynord, 2001).
جهت دستیابی به حداکثر تولید، انتخاب تاریخ کاشت مناسب و همچنین استفاده از ارقام مناسب برای هر منطقه، اهمیت زیادی دارد، چرا که دو عامل از موانعی هستند که در برخی مناطق کشت و کار این گیاه را با چالش مواجه نمودهاند (Dadashi and Khajepour, 2004) بررسی تاثیر تاریخ کاشت خصوصا در ارقام جدید و مقایسه آنها با ارقام محلی میتواند در زمینه کشت صحیح این محصول راهگشا باشد (Abelardo et al., 2002 ; Karimzadeh asl et al., 2003 ).
آفتابگردان در محدوده وسیعی از تاریخ های کشت به عمل میآید، اما تاریخ کاشت مناسب، باعث انطباق مراحل رشد گیاه با شرایط مناسب محیطی شده و موجب افزایش عملکرد میگردد. تاخیر در آن موجب کاهش عملکرد دانه میشود و کشت زود هنگام، بیشترین محصول را به دنبال دارد et al., 2005) Beatty).
هدف از تعیین تاریخ کاشت، پیدا نمودن بهترین زمان کاشت رقم یا گروهی از ارقام به گونهای که مجموعه عوامل محیطی حادث در آن زمان برای سبز شدن، استقرار و بقای گیاهچه مناسب بوده و هر مرحله از رشد با شرایط مطلوب خود روبرو شود و با شرایط نامناسب محیطی روبرو نگردد (Khajehpour, 1999).
تاریخ کاشت مناسب موجب بهرهگیری بهینه از عوامل اقلیمی نظیر درجه حرارت، رطوبت، طول روز و همچنین تطابق زمان گلدهی با درجه حرارت مناسب میگردد (Hashemi jozei, 2001). تاریخ کاشت مناسب بویژه در مناطقی که دارای محدودیت های محیطی مانند سرمای زودرس یا دیر هنگام ابتدا و انتهای فصل و گرمای شدید اواسط فصل میباشد، اهمیت زیادی دارد(Behdani and Jami AL Ahmadi, 2008) .
تاریخ کاشت تاثیر مهمی بر رشد و پارامترهای عملکرد دانه و اجزای عملکرد (Henedi, 2015) و عملکرد روغن 2011) et al., Lawal) دارد. برای حصول حداکثر عملکرد روغن، می بایست تاریخ کاشتی را انتخاب نمود که در آن حداکثر عملکرد دانه حاصل میشود .(Robinson, 1970)
گزارش کردند که عملکرد دانه و درصد روغن دانه بیشتر از سایر صفات تحت تاثیر تاریخ کاشت قرار می گیرند(Johnson and Jellum, 2001). عملکرد های پایین مشاهده شده در تاریخ کاشت دیرتر به این علت میباشد که دوره رشد رویشی اولیه آفتابگران با درجه حرارت های زیاد محیط مواجه شده و زمان لازم از کاشت تا گلدهی و سایر مراحل فنولوژیکی کاهش می یابد (Andrade, 1995).
نتایج کشت ارقام مختلف آفتابگردان در شرایط اقلیمی اصفهان نشان داد که تاریخ کاشت بر صفاتی مانند تعداد دانه در طبق، عملکرد دانه و روغن معنی دار است Khajehpour and Seyedi, 2001)).
(Mirezai et al., 2012) در بررسی اثر تاریخهای مختلف کاشت (20 اردیبهشت، 5 تیر،20 تیر) و رقم (آذرگل (CMS 19*R43)، آلستار، فرخ و SHF-81-90) بر عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان روغنی نشان داد که اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم برای صفات وزن هزار دانه و عملکرد روغن معنیدار گردید. هیبرید های آذرگل و SHF-81-90 در تاریخ کاشت 20 اردیبهشت به ترتیب با 1817 و 1795 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد روغن را نشان دادند.
در مطالعات (Miller et al., 1984)، اثر متقابل هیبرید با تاریخ کاشت برای درصد روغن و وزن دانه معنیدار بود، اما برای عملکرد دانه معنیدار نگردید. مطالعات متعددی نشان میدهد که درصد روغن دانه در این محصول بستگی زیادی به درصد مغز دانه دارد et al., 1995) Lueble). دانههای کوچک معمولأ درصد پوست کمتری نسبت به دانههای بزرگتر دارند و بنابراین دارای درصد روغن بیشتری هستند Zope et al., 1999)).
مواد و روشها
این آزمایش در زمستان ۱۳۹۵-۱۳۹۴ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک با عرض جغرافیایی ۳۰ درجه و ۵۵ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۶۱ درجه و ۴۱ دقیقه شرقی اجرا گردید. این آزمایش در قالب طرح اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش تاریخ کاشت به عنوان فاکتور اصلی در ۴ سطح هر ۱۵ روز شامل: اول بهمن، ۱۵ بهمن ، ۳۰ بهمن و ۱۵ اسفند ماه و ارقام و هیبرید های آفتابگردان بعنوان کرتهای فرعی در ۴ سطح شامل: محلی اصفهان، هیبرید آذرگل، هیبرید قاسم و هیبرید فرخ در نظر گرفته شد.
انجام عملیات آماده سازی زمین شامل شخم عمیق بعد برداشت قبلی و دیسک، تسطیح زمین و کود دهی بر اساس آزمون خاک در زمان کشت گرفت. کاشت به صورت دستی، به صورت ردیفی و هیرمکاری صورت گرفت. بذور در عمق ۳ سانتی متر کشت شدند و هر کرت آزمایشی شامل ۴ ردیف به طول ۴ متر، فاصله ردیف ۵۰ سانتی متر در نظر گرفته شده است. جمع آوری اطلاعات، مشاهدات و اندازهگیری صفات در مراحل مختلف رشد و طی فصل رشد و پس از برداشت انجام شد. لازم به ذکراست که اندازهگیریها و بررسی مشاهدات از ردیفهای میانی انجام پذیرفت و دو ردیف کناری به عنوان حاشیه در نظر گرفته و حذف گردید.
طبقهای واقع در ردیفهای کاشت مورد نمونهبرداری، پس از پایان دوران گرده افشانی، توسط کاغذ روزنامه پوشانده میشوند تا از خسارت پرندگان محفوظ باشند. برای تعیین عملکرد در آخر فصل و زمانی که پشت طبقها قهوهای شد برداشت صورت گرفت. در اندازه گیریهای مزرعهای میانگین هر یک از صفات بر روی ۱۰ بوته اندازه گیری صورت گرفت. وزن هزار دانه از طریق نمونهگیری و شمارش با دستگاه بذر شمار بوسیله ترازوی دیجیتالی با دقت ۰۱/۰ گرم توزین شد.
در این تحقیق از بذور تولید شده صفات مهم زراعی شامل عملکرد دانه، وزن هزار دانه، درصد روغن دانه، عملکرد روغن دانه اندازه گیری شدند. درصد روغن دانه آفتابگردان با استفاده از دستگاه اتومات سوکسله تعيين گرديد (Shayesteh, 2011).
به منظور تعیین عملکرد روغن هر کرت، عملکرد دانه خشک در درصد روغن ضرب شد. درصد روغن خام از تقسیم کردن تفاوت وزن نهایی ظروف حاوی روغن (وزن ظرف و چربی) از وزن اولیه (وزن ظرف خالی) بر وزن نمونه ضربدر ۱۰۰ بدست آمد (Horwitz and Latimer, 2005). تجزیه و تحلیل آماری داده ها شامل تجزیه واریانس با استفاده از نرم فزار SAS انجام گردید. مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنی دار (LSD) در سطح ۵ درصد انجام شد.
نتایج و بحث
تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک
تجزیه نتایج آماری نشان داد که اثر ساده تاریخ کاشت، رقم و اثر متقابل آنها برای تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک در سطج یک درصد معنیدار شده است (جدول 1). با تاخیر در تاریخ کاشت از ۱ بهمن تا ۱۵ اسفند حدود ۲۶ روز از تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک آفتابگردان کاسته شده است (جدول 2). در بین ارقام، رقم قاسم با ۵/۱۰۸ روز و رقم فرخ با ۷/۱۰۲ روز بیشترین و کمترین تعداد روز را دارا بودند (جدول 2). طولانیترین تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک در تاریخ کاشت یک بهمن و رقم هیبرید قاسم با میانگین ۶/۱۲۱ مشاهده گردید (شکل 2). کوتاهترین تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک مربوط به رقم فرخ در تاریخ کاشت ۱۵ اسفند (89 روز) است (شکل 2). تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک در هیبرید فرخ با ۸۹ روز از زودرسی قابل توجهی برخوردار بود و برای کشت دوم پس از محصولات پاییزه زودرس مناسب میباشد (شکل 2). بطور کلی با تاخیر در کاشت تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک آفتابگردان کاهش یافت (شکل 2).
(Farrokhi et al., 1997) اثر تاریخ کاشت آفتابگردان را در خوی مورد بررسی قرار داده و گزارش داد طول دوره رویش از تاریخ کاشت اول به طرف تاریخ های کاشت انتهایی به دلیل بالا رفتن تدریجی دمای محیط و تسریع در رشد به تدریج کاهش یافته و بیشترین عملکرد از تاریخ کاشت دوم (10-15 اردیبهشت) بدست آمد. بدیهی است با افزایش درجه حرارت هوا در تاریخ های کاشت تاخیری و تامین واحدهای حرارتی مورد نیاز گیاه، سپری شدن مراحل نموی آفتابگردان تسریع میشود.تسریع در نمو، بیشتر به مراحل پایانی رشد آفتابگردان همانند تعداد روز تا رسیدگی بر میگردد و این تفاوت برای مراحل اولیه رشد همانند تعداد روز تا غنچهدهی، تعداد روز تا گلدهی بویژه در تاریخ کاشت اول و دوم وجود نداشت. تولید ماده خشک در طول دوره زندگی گیاه با افزایش طول دوره رشد افزایش مییابد. زیرا دوره زندگی طولانیتر با تعداد برگ بیشتر و دوام سطح برگ زیادتر و از اینرو با دریافت نور خورشید بیشتری همراه است بنابراین در بسیاری موارد تولید ماده خشک بیشتر، در عملکرد دانه و روغن بیشتر بازتاب مییابد (.(Andrade, 1995
تعداد دانه در طبق
با توجه به نتایج مشخص شد که اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر تعداد دانه در طبق در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود (جدول 1). با تاخیر در کاشت شاهد کاهش تعداد دانه در طبق بودیم که نقصان دانه در طبق با تاخیر در کاشت را میتوان به تولید طبقهای کوچکتر، در اثر انطباق دوران رشد رویشی با دماهای بالا و در نتیجه کوتاهتر شدن این دوران نسبت داد.
بیشترین و کمترین تعداد دانه در طبق به ترتیب از تاریخ کاشت یک بهمن (رقم فرخ) با میانگین ۱۰۶۷و تاریخ کاشت ۱۵ اسفند (رقم آذرگل) با میانگین ۷۲۴ گرم حاصل گردید (شکل 1). بطور کلی با تاخیر در تاریخ کاشت تعداد دانه در طبق کاهش یافت (شکل 3). در پژوهشی بیان شد که، تاریخهای کاشت زود هنگام، تعداد دانهها را در واحد سطح بدون کاهش وزنشان افزایش دادند، که این امر منجر به عملکرد بالاتر شد et al., 2004) Barros).
وزن هزار دانه
اثر ساده تاریخ کاشت بر وزن هزار دانه در ارقام مورد بررسی در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود، اما اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم از نظر این صفت اختلاف معنیداری با یکدیگر نداشتند (جدول 1).
بیشترین و کمترین وزن هزار دانه به ترتیب از تاریخ کاشت یک بهمن با میانگین ۸۷/۵۹ و تاریخ کاشت ۱۵ اسفند با میانگین ۵۷/۵۱ حاصل گردید (جدول 2).
در آزمایشی (Damato and Giordano, 2001) گزارش کردند که وزن هزار دانه و عملکرد دانه در تاریخهای کاشت زود هنگام افزایش داشتند. با تاخیر در کاشت وزن هزار دانه روند نزولی پیدا کرد (جدول 2). اثر رقم بر وزن هزار دانه در ارقام مورد بررسی در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود (جدول 1). بیشترین وزن هزار دانه از رقم هیبرید آذرگل با میانگین ۹۶/۶۹ گرم بدست آمد (جدول 2). کمترین از رقم محلی اصفهان با میانگین ۰۷/۴۰ گرم حاصل گردید (جدول 2).
در تحقیق با بررسی عملکرد هیبریدهای آفتابگردان در مناطق معتدل سرد کرمانشاه، رقم آذرگل با وزن هزار دانه ۶۲ گرم سنگین ترین مقدار را داشت و پس از آن هیبریدهای SHF-81-90 و فرخ به ترتیب با ۵۴ و ۵۱ گرم قرار داشتند (Rezai zade et al., 2013). وزن هزار دانه بالا یکی از ویژگی های رقم آذر گل می باشد .(Rezai zade et al., 2013) سایر محققین (Sharif moghadasi and Moaghar, 2009 ; Khajehpour and Seyedi, 2001) هم بالا بودن وزن هزار دانه رقم آذرگل را نسبت به سایر ارقام گزارش دادند
عملکرد دانه
اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم از نظر این صفت اختلاف معنیداری در سطح ۵ درصد داشت (جدول 1). بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت یک بهمن و رقم هیبرید فرخ با میانگین ۸۲/۳۷۸۷ کیلوگرم در هکتار و کمترین با میانگین ۳۳/۲۲۴۵ کیلوگرم در هکتار در تاریخ کاشت ۱۵ اسفند و رقم هیبرید قاسم مشاهده شد (شکل 3). بطور کلی با تاخیر در کاشت عملکرد دانه کاهش یافت (جدول 2). در مطالعات (Miller et al., 1984) اثر متقابل هیبرید با تاریخ کاشت برای درصد روغن و وزن دانه معنیدار بود، اما برای عملکرد دانه معنیدار نگردید. با تاخیر در کاشت به علت تابش و طول دوره رشد، شاخص سطح برگ کاهش یافته که کاهش سطح برگ باعث نقصان تولیدات فتوسنتزی شده و در نهایت صفات موثر در عملکرد شامل قطرطبق، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه کاهش یافتند. همچنین در تاریخ کاشتهای دیرتر، تعداد برگ گیاه کم و در نهایت سطح برگ کم شده و در نتیجه کل مواد فتوسنتزی تولیدی برای رشد طبق و حصول عملکرد بالا کاهش می یابد (Villalobos et al., 1996). در آزمایشی در آرژانتین اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم را در آفتابگردان گزارش دادند که سهم اثر تاریخ کاشت در عملکرد دانه بیشتر از اثر رقم بود(Delavega and Hall, 2002).
درصد روغن
نتایج تجزیه آماری نشان داد که اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر درصد روغن در سطح احتمال ۵ درصد معنیدار بود (جدول 1). بیشترین درصد روغن رقم قاسم در تاریخ کاشت یک بهمن با میانگین ۵۹/۴۹ درصد و کمترین در تاریخ کاشت یک بهمن و رقم محلی اصفهان با میانگین ۱۵/۴۰ درصد مشاهده شد (شکل 4). به طوریکه رقم قاسم نسبت به محلی اصفهان افزایش ۱۹ درصدی روغن داشت (شکل 4). (Rezai zade et al., 2013) نیز نشان دادند که با تاخیر در کاشت، درصد روغن نیز کاهش داشته است.
جدول 1. تجزیه واریانس اثرات ساده تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد و اجزا عملکرد آفتابگردان Table 1- Analysis of variance (mean square) simple effect planting date and on yield and components of sunflower cultivar | |||||||
| میانگین مربعات (MS) | ||||||
منابع تغییرات S.O.V | درجه آزادی Df | تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک | تعداد دانه در طبق | وزن هزاردانه (گرم) | عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) Grain yield | روغن (درصد) | عملکرد روغن (کیلوگرم در هکتار) |
Replication تکرار | 2 | **65/55 | ns209 | *44/8 | ns33420 | **975/211 | **265417 |
Planting date تاریخ کاشت | 3 | **63/1455 | **41796 | **30/151 | **1735040 | *106/16 | **413810 |
R× P. dتکرار × تاریخ کاشت | 6 | ns 84/7 | ns2231 | ns68/1 | ns 74036 | **716/18 | ns12723 |
Digit رقم | 3 | **97/81 | **108069 | **62/2022 | **1019083 | **341/45 | **272144 |
|
|
|
|
|
|
|
|
R× P .d تاریخ کاشت × رقم | 9 | **15/30 | **13659 | ns01/2 | *138332 | *529/11 | ns29595 |
Error خطا | 24 | 88/4 | 2198 | 62/2 | 46684 | 009/5 | 22402 |
Total کل | 47 |
|
|
|
|
|
|
CVضریب تغییرات (درصد) |
| 01/8 | 4/10 | 6/7 | 5/12 | 8/11 | 5/14 |
* و ** به ترتیب معنی دار در سطح 5 و 1 درصد، ns عدم معنی داری ** and * significant at the 1 and 5% probability levels, respectively | |||||||
جدول 2. مقایسه میانگین اثر تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان Table 2- means comparison effect of planting date and on yield and components of sunflower cultivar | ||||||
| تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک | تعداد دانه در طبق | وزن هزار دانه (گرم) | عملکرد دانه (کیلوگرم بر هکتار) | درصد روغن | عملکرد روغن (کیلوگرم بر هکتار) |
تاریخ کاشت | ||||||
1 بهمن | a120 | a 42/904 | a 87/59 | a 80/3365 | ab 02/44 | a44/1490 |
.15 بهمن | b33/110 | a 08/853 | b 35/57 | a 55/3149 | a 59/45 | ab84/1442 |
30 بهمن | c50/101 | a 17/850 | c 81/54 | b 10/2844 | ab 99/44 | b65/1279 |
15 اسفند | d58/94 | b22/762 | d57/51 | c22/2491 | b95/42 | c74/1079 |
رقم | ||||||
محلی اصفهان | a83/107 | b 28/849 | d 07/40 | b 14/2627 | c 99/41 | b51/1110 |
هیبرید آذرگل | a33/107 | c 00/756 | a 96/69 | a 92/3174 | ab 10/45 | a02/1427 |
هیبرید قاسم | a5/108 | c 97/791 | c 50/51 | b 71/2812 | a 58/46 | a29/1322 |
هیبرید فرخ | b75/102 | a 64/972 | b 07/62 | a 90/3235 | bc 88/43 | a84/1432 |
میانگینهای مربوط به هر تیمار که در هر ستون دارای حروف مشابه میباشند براساس آزمون دانکن فاقد اختلاف معنی داردر سطح 5 درصد هستند. | ||||||
سایر محققین نیز (Khajehpour and Seyedi, 2001; Rezai zade et al., 2013) کاهش درصد روغن را با تاخیر در کاشت گزارش کردند به نظر میرسد با تاخیر در کاشت فرصت لازم برای تجمع روغن وجود ندارد. واضح است که تجمع روغن در دانه در طی دوران رشد دانه اتفاق می افتد. بنابراین عوامل جوی و سطح فتوسنتز کننده بر درصد روغن دانه موثر هستند(Khajehpour and Seyedi, 2001).
ارقام قاسم و آذرگل به ترتیب با ۵۸/۴۶ و ۱۰/۴۵ درصد بالاترین مقدار را شامل شدند و اختلاف معنیداری نداشتند (جدول 2). کمترین مقدار را رقم محلی اصفهان با ۹۹/۴۱ درصد شامل شد (جدول 2). برخلاف این تحقیق نتایج (Safari, 2006) در کرمان نشان داد که ارقام محلی با حدود ۴۲ درصد روغن نسبت به رقم آذرگل (با ۲/۳۹ درصد) عملکرد بهتری داشتند. رقم آذرگل با حدود ۴۸ درصد روغن بیشتری نسبت به رقم رکورد نشان داد (Sharif moghadasi and Moaghar, 2009
در تاریخ کاشت های زودهنگام (20 خرداد) به دلیل بالاتر بودن تابش نور و تولیدات فتوستنزی و به تبع آن شاخص سطح برگ در مرحله پرشدن دانه، درصد روغن بیشتر میشود (Mirezai et al., 2012).
شکل 1. اثر تاریخ کاشت ورقم بر تعداد دانه در طبق
Figure 1. Effect of planting date and cultivar on seed number per head
شکل 2. اثر تاریخ کاشت و رقم بر تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک
Figure 2. Effect of planting date and cultivar on days from planting to physiological harvesting
عملکرد روغن
اثرات ساده تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد روغن در ارقام مورد بررسی در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود، اما اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم اختلاف معنیداری با یکدیگر نداشت (جدول 1). همان گونه که از جدول مقایسات میانگین این صفت استنباط میگردد بیشترین عملکرد روغن از رقم هیبرید فرخ با میانگین ۸۴/۱۴۳۲ کیلوگرم بر هکتار و کمترین مقدار از رقم محلی اصفهان با میانگین ۵۱/۱۱۱۰ کیلوگرم در هکتار حاصل شد (جدول 2). رقم هیبرید فرخ نسبت به رقم محلی اصفهان 22 درصد عملکرد روغن بیشتری تولید کرد (جدول 2). در این آزمایش رقم هیبرید آذرگل با حدود ۱۴۲۷ کیلوگرم در هکتار روغن و رقم هیبرید قاسم با ۱۳۲۲ کیلوگرم در هکتار اختلاف معنیداری با رقم هیبرید فرخ نداشتند (جدول 2).
(Sharif moghadasi and Moaghar, 2009) نشان دادند که رقم آذرگل حدود ۳۵۰ کیلوگرم عملکرد روغن بیشتری نسبت به رقم رکورد دارد. در نتایج آنها تاریخ کاشت زودهنگام (15 خرداد) با ۸۳/۱۸۹۸ کیلوگرم در هکتار نسبت به نسبت به تاریخ کاشت دیر هنگام (15 تیر) با ۷۱/۱۱۴۸ کیلوگرم در هکتار عملکرد بیشتری داشت که با نتایج همسو بود که با تاخیر در کاشت عملکرد روغن کاهش نشان داد. در تضاد با نتایج این گزارش و سایرین در تحقیق دیگری نشان داده شده که عملکرد روغن ارقام محلی در کرمان بیشتر از ارقام اصلاح شده میباشد و عنوان داشتند که نباید تحمیلی از لحاظ کشت ارقام اصلاح شده بر کشاورز اعمال شود (Safari, 2006).
(Rezai zade et al., 2013) عنوان کرد که رقم آذرگل بخاطر طولانی بودن فصل رویش، بزرگ بودن طبق و بالا بودن مواد فیبری نسبت به هیبرید فرخ، در منطقه کرمانشاه باید زودتر کشت شوند.
هرچه دوره تلقیح تا رسیدگی بیشتر باشد، زمان بیشتری برای سنتز روغن از هیدراتها های کربن و پروتئین های دانه فراهم گشته و در نتیجه درصد روغن افزایش خواهد یافت .(Rezai zade et al., 2013)
در این آزمایش با وجود اینکه رقم قاسم بیشترین تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک را داشت اما رقم فرخ با دوره رشدی کمتر (یک هفته) بواسطه عملکرد دانه بیشتر، بالاترین عملکرد روغن را دارا بود. همانطور مشخص است عملکرد روغن حاصل ضرب عملکرد دانه و درصد روغن می باشد و هر گونه افزایش در عملکرد دانه بطور مستقیم باعث افزایش عملکرد روغن میشود.
شکل 3. اثر تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار)
Figure 3. Effect of planting date and cultivar on grain yield (kg/ha)
شکل 4. اثر تاریخ کاشت و رقم بر درصد روغن
Figure 4. Effect of planting date and cultivar on oil percent
تعیین همبستگی صفات و سهم نسبی اجزای عملکرد در تولید عملکردهای دانه و روغن
نتایج نشان داد که عملکرد دانه بیشترین همبستگی را با وزن هزار دانه (۶۴۳/۰) و تعداد دانه در طبق (۶۳۹/۰) دارد (جدول 3). عملکرد روغن هم همبستگی بالا و معنیداری با صفت عملکرد دانه (۶۳۷/۰) و درصد روغن (۶۲۴/۰) نشان داد (جدول 3). نتایج (Habib et al., 2007) همبستگی مثبت و معنیداری بین عملکرد دانه با وزن هزار دانه و تعداد دانه در طبق نشان داد.
در این آزمایش درصد روغن بیشترین همبستگی مثبت و معنیدار را با عملکرد دانه (۶۲۴/۰) نشان داد (جدول 3). که با نتایج سایر محققین مطابقت دارد (Mirezai et al., 2012). بخاطر اینکه عملکرد روغن حاصلضرب عملکرد دانه و درصد روغن می باشد در نتیجه افزایش در درصد روغن باعث افزایش عملکرد روغن میشود.
نتایج رگرسیون مرحلهای مشخص کرد که در عملکرد دانه صفات وزن هزار دانه و تعداد دانه در طبق به ترتیب با ۳۵/۴۱ و ۹۶/۱۷ درصد بیشترین نقش را در عملکرد دانه ایفا میکنند(جدول 4). همچنین صفات عملکرد دانه و درصد روغن به ترتیب با ۵/۴۵ و ۵۲/۴۰ درصد بیشترین نقش را در تعیین عملکرد روغن دارند. این نتایج با یافته های (Khajehpour and Seyedi, 2001) همسو بود با این تفاوت که در نتایج آنها صفت عملکرد دانه سهم اصلی (۴/۹۳ درصد) در عملکرد روغن را داشت. (Kaya et al., 2008) همبستگی بالایی بین تعداد دانه در طبق و عملکرد دانه عنوان کردند.
هر چه در مرحله پر شدن دانه فتوسنتز و دسترسی به املاح و مواد غذایی به نحو مطلوبتری انجام شود، وزن هزار دانه افزایش و در نتیجه عملکرد بیشتری تولید خواهد شد .(Mirezai et al., 2012) از آنجائیکه تعداد دانه در طبق از اجزای عملکرد دانه می باشد لذا بر عملکرد دانه تاثیر مثبتی خواهد داشت (Mirezai et al., 2012).
جدول 3- ضرایب همبستگی بین صفات مورد بررسی Table 3- correlation coefficients between the investigated properties | |||||||
عملکرد روغن | درصد روغن | دوره رشد | وزن هزار دانه | تعداد دانه در طبق | عملکرد دانه |
| |
|
|
|
|
| 1 | عملکرد دانه | |
|
|
|
| 1 | 639/0 *** | تعداد بذر در طبق | |
|
|
| 1 | 253/0 * | 643/0 *** | وزن هزار دانه | |
|
| 1 | 104/0 | 075/0 | 086/0 | دوره رشد | |
| 1 | 087/0 | 011/0 | 137/0- | 076/0- | درصد روغن | |
1 | 624/0 *** | 129/0 | 424/0 *** | 344/0 *** |
| 637/0 ** | عملکرد روغن |
جدول 4- تعیین سهم نسبی اجزای عملکرد در تولید عملکرد های دانه و روغن توسط رگرسیون مرحله ای Table 4- Determination of relative role of yield components in production of grain and oil yields using stepwise regression | |||
متغیر | ضریب رگرسیون | ضریب تعیین جزء | ضریب تعیین مدل |
عملکرد دانه | |||
عرض از مبدا | **77/608- |
|
|
وزن هزار دانه | **44/10 | **35/41 | **35/41 |
تعداد دانه در طبق | **922/0 | **96/17 | **46/89 |
عملکرد روغن | |||
عرض از مبدا | **45/408- |
|
|
عملکرد دانه | **98/12 | **5/45 | **5/45 |
درصد روغن | **271/0 | **52/40 | **02/86 |
نتیجه گیری کلی
با توجه به نتایج این تحقیق، جهت حصول بیشترین عملکرد دانه و روغن در منطقه سیستان تاریخ کاشت های اوایل تا اواسط بهمن و ارقام فرخ و آذرگل معرفی میشوند. همچنین نتایج نشان داد که صفات وزن هزار دانه و تعداد دانه در طبق موثرترین نقش در عملکرد دانه و صفات عملکرد دانه و درصد روغن بیشترین نقش را در عملکرد روغن آفتابگردان ایفا میکنند.
سپاس گزاری
بدینوسیله از هر گونه همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زهک در جهت انجام این پژوهش تقدیر و تشکر میشود.
منابع مورد استفاده References
Abelardo, J., de la Vega, and H.J .Hall. 2002. Effect of planting date, genotype and their interactions an sunflower yield: Journal of crop Sciences. 42 (4): 1202-1210.
Ahmad, m. r. 2000. Quality and utility of oil seeds. Education of ariculture press. 2 pp. (in Persian).
Aleiari, H., F. Shekari. 2000. Oily seeds. Agronomy and physiology. Abidi publication. 182 pp.
Allison, J.C.S., and T.B. Daynord.2001. Effect of change in time of flowering induced by altering photoperiod of temperature on atteributes related to yield in maize. Journal of crop science.19:1-4.
Andrade, F.H. 1995. Analysis of growth and yield of maize, sunflower and soybean grown at Balcarce. Journal of Field Crops Research(Argentina). 41: 1-12.
Barros, J. F. C., M. D. Carvalho, and G. Basch. 2004. Responds of sunflower (Helianthus annuus L.) to sowing date and plant density under mediterranean conditions. European Journal of Agronomy. 21: 334- 347.
Beatty, K.D., Eldridge, I.L., and Simpson, A.M. 2005. Soybean response to different planting patterns and dates. Agronomy Journal, 74(5): 859-862.
Behdani, M.A., and M. Jami AL-Ahmadi. 2008. Evaluation of growth and yield of safflower cultivars in different planting dates. Iranian Journal of Field Crops Research. 6 (2): 245- 253. (In Persian).
Dadashi, N., M.R. Khajepour. 2004. The effect of planting date and cultivar on growth yield of safflower in Esfahan. Journal of sciences and technology of agriculture and natural resources. 8 (3): 95-111. (In Persian).
Damato, A., and I. Giordano. 2001. Effect of climate on the response of sunflower(Helianthus annuus L.) in relation to sowing time in a southern environment of Italy. In: Proceeding of the 22th International Sunflower. Conference, Pisa, Italy. 1: 106- 112.
Delavega, A.J., and A.J. Hall. 2002. Effects of planting date, genotype and their interactions on sunflower yield. II. Components of oil yield. Journal of Crop Science. 42: 1202 - 1210.
Farrokhi, A. 1997. Evaluation of planting date effect on seed yield and some Agronomic characteristics of sunflower. Pp. 130. In: Proceedings of the 4th Iranian Agronomy and Plant Breeding Congress. (In Persian).
Habib, H., S.S. Mehdi, M. A. Anjum, M.E. Mohyuddin, and M. Zafar. 2007. Correlation and path analysis for seed yield in sunflower (Helianthus annuus L.). International Journal of Agriculture and Biology. 9: 362- 364. (In Persian).
Hashemi jozei, M. 2001. Effects of Planting Dates on Growth and Development Stages and Some Agronomic and Physiological Characteristic in Five Soybean Cultivars. Iranian Journal of Crop Sciences.3 (4): 49-59. (in Persian).
Henedi., M.M. 2015. Evaluating the correlation between yield and yield components in sunflower under different planting dates. International Journal of Agricultural Sciences. Vol5(3) pp. 541-550.
Horwitz, W., and G.W. Latimer. 2005. Official Methods of Analysis of AOAC international, 18th edition, Maryland, USA.
Johnson, B., and Jellum, M. D. J. 2001. Effect of planting date on sunflower yield, oil and plant characteristics. Journal of Agronomy. 6: 747-748.
Karim zadeh asl, KH., D. Mazaheri, A. Peyghambari .2003. Effect of Four Irrigation Intervals on the Seed Yield and Quantitive Characteristics of Three Sunflower Cultivars. Iranian. Journal of Agriculture Science. Vol. 34, No. 2, 293-301. (in Persian).
Kaya, Y., G. Evci, and T. Gucer. 2008. The path analysis of yield traits in sunflower (Helianthus annuus L.). Latvian Journal of Agronomy. 11: 72- 77.
Khajehpour, M.R. 1999. The general agronomy. Jahad daneshgahi vahed sanati Esfahan.
Khajehpour, M.R, and F, Seyedi. 2001. Effect of Planting Date on Yield Components and Seed and Oil Yields of Sunflower. Journal of sciences and technology of agriculture and natural resource. 5 (2) :91-107. (In Persian).
Lawal, B.A., G.O. Obigbesan, W.B. Akanbi, G.O. Kolawole. 2011. Effect of planting time on sunflower (Helianthus annuus L.) productivity in Ibadan, Nigeria. African Journal Agriculture Research. 6(13): 3049-3054.
Lueble, R.E., D.M. Yermanson, A.E. Laag, and W.D. Burge. 1995. Effect of planting date of yield, oil content, and water requirement of safflower. Journal of Agronomy. 57: 162-164.
Miller, B.C., E.S. Oplinger, R. Rand, J. Peters, and G. Weis.1984. Effect of planting date and population on sunflower performance. Journal of Agronomy. 76: 511-515.
Mirezai, Z., M. Barari, A. Rezai zade. 2012. The Effect of the second planting dates and cultivar on yeild and yeild components of oily sunflower cultivars. Research in crop science. 5 (17): 1-14. (in Persian).
Rezai zade, A., A, Zarei siah bidi, A.SH. Neiazi fard. 2013. Evaluation of New Sunflower Hybrids for Second Cropping System in Temperate-Cold Regions of Kermanshah Province in Iran. Journal of Seed and Plant Production. 2-29 (3): 353-367. (In Persian).n
Robinson, R.G. 1970. Sunflower date planting and chemical composition at various growth
stages. Journal of Agronomy.62: 665-666.
Safari, m. 2006.Effects of planting date on seed yield, and yield components of six sunflower cultivars in Kerman. Pajouhesh & Sazandegi. No:73 pp: 139-142. (In Persian).
Sharif moghadasi, M., M, Moaghar. 2009. Effect of sowing date on yield and yield components of two sunflower varieties (Record & Azargol). Iranian journal of agronomy plant breeding. 4 (2): 93-105. (In Persian).
Shayesteh, S. 2011. Check the nutritional quality of forage straw on water resources in the Sistan region. Master's thesis, University of Zabol. (In Persian)n
Skoric, D. 2009. Sunflower breeding for resistance to abiotic stresses. Helia., 32: 1-15.
Stockle, C. O., M. Donatelli, and R. Nelson. 2003. Crop system, a cropping system simulation model. European Journal of Agronomy. 18: 289- 307.
Villalobos, F. J., Hall, A. J., Ritchie, J. T., and Orgaz, F. 1996.OILCROP-SUN: A development, growth, and yeild model of the sunflower crop. Journal of Agronomy. 88:403-415.
Zope, R. E., D.S. Parlekar, D.S. Ghorpade, and S.i. Tambe. 1999. Effect of different row spacing on the growth and yield of safflower. Third Int. Safflower conf. Bijing. China. PP: 34-39.
Investigating the seed and oil quantitive reactions of sunflower cultivars in different dates at Sistan region
Abstract
To study the quantitative characteristics of seed and oil of sunflower cultivars in different planting dates in Sistan region and determining the best sowing date and variety, an experiment was conducted at the Sistan agricultural and natural resources research and education center as split plot based on randomized complete block design with three replications in 2015. The main factor includes four sowing dates: 21 January, 4 February, 19 February and 6 March and subplot factor includes four sunflower cultivars: Mohali Isfahan, Azargol, Ghasem and Farokh. The results showed that the number of days to physiological examination, number of seeds per head, 1000 seed weight, grain yield, oil percentage and oil yield had significant differences in different planting dates. Sowing delay reduced grain yield. The highest grain yield (366.38 kg ha-1) was belonged to sowing date of February 10 and the lowest grain yield was from March 25, with a weight of 2449.21 kg / ha. The effect of cultivar on all traits was significant. Farrokh Hybrid had the highest grain yield (3235.9 kg / ha) and the lowest grain yield in Isfahan with the lowest yield of 2627.4 kg / ha. The interaction between sowing date and cultivar was significant on number of days to physiological examination, number of seeds per head and oil percent and grain yield. The results showed that 1000 seed weight, number of heads and number of seeds per head had the most effective role in yield of sunflower oil in grain yield and grain yield and oil percentage plays the most role in the performance of sunflower oil. In general, Farrokh Hybrid and sowing date of February 10 are recommended for Sistan region.
Key words: Farokh hybrid, grain yield, physiological harvesting, seed number per head, sowing date
