تدوین سناریوهای گذار به وضعیت بهبودیافتۀ ساختار سیاستگذاری علم و فنّاوری در ایران
محورهای موضوعی : پژوهش های مدیریت راهبردیاسماعیل کلانتری 1 , غلامعلی منتظر 2 , سید سپهر قاضی نوری 3
1 - دانشجوی دکتری سیاست گذاری علم و فناوری، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس
2 - استاد فناوری اطلاعات، دانشگاه تربیت مدرس
3 - استاد سیاست گذاری علم و فناوری ، دانشگاه تربیت مدرس
کلید واژه: ایران, ساختار نهادی, سیاستگذاری علم و فنّاوری, سناریوهای بهبودیافته,
چکیده مقاله :
تأمل بر ساختار نهادی سیاستگذاری علم و فنّاوری در چند دهۀ اخیر مورد توجه اندیشمندان این حوزه قرار گرفته است. به رغم درک اهمیت این موضوع در ایران، آشفتگیِ ساختار نهادی به معنی تعدد نهادهای سیاستگذار و تعاملات نامؤثر آنها موجب برانگیختن انتقادات فراوانی میان اندیشمندان شده است. در این پژوهش ابتدا از طریق اسناد و مدارک سیاستی حوزۀ علم و فنّاوری و مصاحبه با 20 نفر از خبرگان این حوزه در ایران، وضعیت موجود ساختار نهادی سیاستگذاری علم و فنّاوری در ایران در سطح ملی ترسیم و اشکالهای آن تبیین می شود؛ سپس برای برون رفت از وضعیت موجود و بر اساس نظریات خبرگان، دو سناریو به عنوان ساختار بهبودیافتۀ سیاستگذاری علم و فنّاوری در ایران پیشنهاد شده که شامل سه سطح تدوین سیاستها و اولویتهای ملی؛ طراحی برنامه ها و سیاستهای اجرایی؛ و ارزشیابی سیاستی به ایفای نقش در این حوزه می پردازند. دو پیش فرض اصلی در طراحی این سناریوها، پرهیز از حذف نهادهای سیاستگذار، دست کم در کوتاه مدت، و نیز اجتناب از تأسیس نهادی جدید در این حوزه بوده است. شایان ذکر است این سناریوها به عنوان سناریوهای دوران گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب طراحی شده اند.
The institutional structure of science and technology policy-making has been the focus of scholars in recent decades. Despite the importance of this issue in Iran, the turbulence of the institutional structure has meant the multiplicity of policy makers and their ineffective interactions have caused a great deal of criticism among scholars. In this study, firstly, through the policy documents of science and technology and interviews with 20 experts in this field in Iran, the status of the institutional structure of science and technology policy making in Iran at national level is explained. Then, in order to get out of the current situation and based on the views of experts, two scenarios have been proposed as an improved structure of science and technology policy making in Iran is based on the OECD model in three stages of "formulating national policies and priorities"; "designing programs and policies"; and "policy evaluation". The two main presuppositions in designing these scenarios have been to avoid eliminating policy makers, at least in the short term, and to avoid establishing a new institution in this field. It is worth noting that these scenarios are designed as transitional scenarios from the current situation to the desired situation.
بوشهری، علیرضا، محمدی، مهدی، انصاری، رضا (1387) نگاشت نهادی نظام علم، فنّاوری و نوآوری کشور، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور
حاجی حسینی، حجت اله محمدی، مهدی عباسی، فرهاد الیاسی، مهدی (1390)تحلیل حکمرانی نظام نوآوری ایران بر پایۀ چرخۀ سیاستگذاری نوآوری، سیاست علم و فنّاوری، (1)4.49-33.
حاجی حسینی، حجت اله، کریم میان، زهره (1398) فرایند سیاستگذاری و حکمرانی علم، فنّاوری و نوآوری، سیاست علم و فنّاوری، 11 (2)، 71 -86
دانایی فرد، حسن (1382) نظام های ملی نوآوری: آیا الگوبرداری راهکار مناسبی برای کشور است؟، مطالعات مدیریت، 39-40 :245 -272
ذاکرصالحی، غلامرضا (1388) اساسی ترین مسائل و چالش های توسعۀ علمی کشور، گزارش تخصصی برای ارائه به شورای عالی علوم، مؤسسۀ پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی.
ذاکرصالحی، غلامرضا (1390)بررسی وضعیت موجود علم و فنّاوری در ایران و جایگاه آن در برنامه های توسعه، برنامهریزی و بودجه، 115 :3 -48
ریاحی، پریسا (1398)هم افزایی نهادی؛ شرط لازم برای بلوغ نظام نوآوری ایران، سیاست علم و فنّاوری، 11(3)،1-3
سلطانزاده، جواد حیدری، کاوس دباغی، حمیده امین اسماعیلی، حمید انصاری، رضا (1395)تحلیل کارکردی نظام نوآوری ایران مبتنی بر مطالعات منتخب، مدیریت فردا، 15(4) .160-143
سلطانی، بهزاد، حاجی حسینی، حجت االله آراستی، محمدرضا قاضینوری، سید سپهر رضوی، محمدرضا شفیعا، محمدعلی منطقی، منوچهر طباطبائیان، سید حبیباالله شاوردی، مرضیه (1396) مروری بر چالش های نظام ملی نوآوری ایران و ارائۀ سیاستها و راهکارهایی برای بهبود آن، مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 7(23 )،185 -198 .
شفیع زاده، حمید (1392) بررسی وضعیت توسعۀ نظام ملّی نوآوری در جمهوری اسلامی ایران، راهبرد اجتماعی فرهنگی، 8 :141-164
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1389)سند نقشۀ جامع علمی کشور.
طباطبائیان، سید حبیب اله باقری، سید کامران (1382)سیاست گذاری های کلان ملّی و سیستم های ملّی نوآوری، مدیریت صنعتی، 2 :83 -99 .
عبدی، منصوره (1392)ارائۀ الگوی استخراج سیاستهای ارتقای نظام ملّی نوآوری ایران با استفاده از فرایند تفکر تئوری محدودیت ها، رسالۀ دکتری رشتۀ سیاست گذاری علم و فنّاوری، دانشگاه تربیت مدرس.
علی احمدی، علیرضا وحیدی منفرد، امین (1396) نگاشت نهادی ملی در نظام علم و فنّاوری ایران با استفاده از مدل سیستمی مدل سیستم مانا جهت تحقق اسناد بالادستی، پژوهش های مدیریت در ایران، (4)21 .48 -29 .
قاضی نوری، سید سپهر قاضی نوری، سید سروش (1387) استخراج راهکارهای اصلاح نظام ملی نوآوری ایران با تکیه بر مطالعۀ تطبیقی کشورهای منتخب، سیاست علم و فنّاوری،(1)1 ،81-65 .
مجمع تشخیص مصلحت نظام (1388)مجموعۀ مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام (کلیات، سوابق و عملکرد)، تهران: دبیرخانۀ مجمع تشخیص مصلحت نظام، ادارة کل ارتباطات
منطقی، منوچهر حسنی، علی، بوشهری، علیرضا (1388) شناسایی چالش های سیاستگذاری در نظام ملی نوآوری ایران، سیاست علم و فنّاوری، 2(3)، 87-102
نوروزی، عفت طباطبائیان، سید حبیب اله قاضی نوری، سید سروش (1395) ارزیابی تأثیرکارکردهای نهادهای میانجی در رفع ضعف های نظام ملی نوآوری ایران، سیاست علم و فناوری.(1)8 ، 27-15
وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری (1388)سند تحول راهبردی علم و فنّاوری کشور.
هداوند، مرضیه، فاتح راد، مهدی طباطبائیان، سید حبیب االله (1395) تحلیل فرایند سیاستگذاری در نظام ملی نوآوری ایران با استفاده از چارچوب نگاشت نهادی، سیاست راهبردی و کلان، (4)4 .18-1
Bartzokas, A & Teubal, M (2002). A framework for policy oriented innovation studies in industrializing countries, Journal of the economics of innovation and new technology, 11(4-5): 477-496
Dror, Y (1971). Design for policy sciences, Elsevier Science Ltd.
Edquist, C & Hommen, L (2008). Small Country Innovation Systems: Globalization, Change and Policy in Asia and Europe, Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing Limited.
Edquist, C & Hommen, L (1999). Systems of Innovation: theory and policy for the demand side, Technology in Society, 21, 63- 79.
Lundvall, B. A., Intarakumnerd, P & Vang, J (2006). Asian Innovation Systems in Transition, Cheltenham, UK: Edward Elgar.
Miyakawa, T (1999). The science of public policy: Policy analysis, Taylor & Francis.
Nelson, R. R (1993). National Innovation Systems: A Comparative Analysis. New York: Oxford University Press. 3-22.
Niosi, J (2002). National systems of innovations are x-efficient and x-effective why some are slow learners, Research Policy, 31, 291- 302
OECD (2005). Governance of innovation systems, Vol. 1: Synthesis report, OECD Publication
Preskill, H & Russ-Eft, D (2005). Building Evaluation Capacity, London: Thousand Oaks and New Delhi: Sage Publications
Soofi, A.S (2017). A comparative study of Chinese and Iranian Science & Technology, and techno-industrial development policies, Technological forecasting & social change, 122: 107-118.
UNESCO (2010). UNESCO Science Report 2010: The current status of science around the world, Paris: UNESCO Publishing
UNCTAD (2016). Science, Technology and Innovation Policy Review: Islamic Republic of Iran. New York and Geneva
UNCTAD (2005). Science, technology and innovation policy review: The Islamic Republic of Iran, Geneva: United Nations Publications
United Nations Development Programme (2018). Human Development Report.
_||_