معرّفی و بررسی تصحیح نسخة دیوان سایری

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

ثریا اسلامی خو ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شهر کرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.)
محمد حکیم آذر ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.)
اصغر رضاپوریان ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/05/02 تاریخ پذیرش : 1401/10/08 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: عصر صفوی, تصحیح نسخه, سایری, دیوان شاعر,

چکیده مقاله :

از جمله شاعران قرن یازدهم هجری شمسی، شاعر گمنامی است به نام سایری / حایری (؟!). نگارنده در این تحقیق برآن است تا با استفاده از روش اسنادی- توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای برای نخستین بار به معرّفی شاعر و نسخه دیوان او، مشخص کردن نام اصلی صاحب اثر و تحلیل و بررسی عناصر و مؤلّفه‌هایی که مشخّص‌کنندۀ سبک شخصی شاعر است؛ بپردازد. نتایج بررسی‌های به‌عمل‌آمده حاکی از آن است که صاحب اصلی دیوان، سایری است نه حایری؛ که در تذکره‌ها به نام‌های سائر، سایری، سایرای مشهدی معروف است و در دورۀ سلطان سلیمان صفوی از مشهد به اصفهان می‌آید. دیوان سایری حدود 424 غزل، 124رباعی، یک قصیده، یک قطعه و دو تک بیت ترکی است که در کل شامل 3201بیت فارسی بعلاوۀ دو بیت ترکی است. انواع صور خیال، مضمون‌های بکر، ترکیب‌سازی‌های جدید و لغات عامیانه در دیوان او مشهود است. سبک شعری او تکرار چشمی واژه‌هاست. با شگردهای آگاهانه ای که در به کار بردن واژه‌های تکراری داشته باعث افزایش موسیقی، ضرب‌آهنگ، پیوستگی و انسجام متنش شده است و سبک شعری خاصی را این‌گونه برای خود ایجاد کرد؛ واژه‌های تکراری در شعرش گاهی نشانه‌های آشکار و پنهانی همراه خود دارند که به‌ صورت آوایی و معنایی ساختار متن را می‌سازند و بر حس و موضوع موردنظر شاعر تأکید می کند. واژه‌های تکراری را در بیت پایانی غزل آورده سپس غزل بعدی را با تکرار همان واژه یا واژه‌ها شروع کرده است و به این شیوه، اشعار او زنجیروار به هم متّصل‌اند و رابطۀجدانشدنی میان لفظ و معنی را به ‌وضوح نمایش می‌دهد، تنها نسخۀ دیوان مزبور در کتابخانۀ سلطنتی برلین به شمارۀ 3046 موجود است که نسخۀ اساس و مبنای کار در این پژوهش است.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• جمالی بهنام، علی محمّد، (1380)، «مبالغه و اغراق در مدایح متنبی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 159-158، تابستان، صص: 333-353.


• جهانبخش، جویا، (1390)، راهنمای تصحیح متون، تهران: میراث مکتوب.


• حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدّین محمّد، (1390)، دیوان حافظ، تصحیح از قزوینی، محمّد و غنی، قاسم، تهران: زوّار.


• حسینی الاورنگ آبادی، سراج‌الدّین، (1423)، سفینه‌المفردات، قمری، تهران: کتابخانه مینوی.


• حقیقت، عبدالرّفیع، (1368)، فرهنگ شاعران زبان پارسی، تهران: شرکت مؤلّفان و مترجمان ایران.


• خیّام‌پور. عبدالرّسول، (1372)، فرهنگ سخنوران، تبریز: طلائیه.


• درایتی، مصطفی، (1388)، فهرستگان نسخ خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران.


• دشتی، علی، (1349)، نقشی از حافظ، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.


• دوره، سیّدسلطان بایزید، (1389)، مجمع‌الشّعرا، شمارة کتاب 2448، محلّ نگهداری: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش دیجیتال.


• دهخدا، علی اکبر، (1373)، لغتنامۀ دهخدا، تهران: روزانه.


• رازی، شمس قیس، (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح سیروس شمیسا، تهران: علم.


• سایری، (بی‌نام)، (بی‌تا)، دیوان سایری، آلمان: کتابخانه برلین، شمارۀ 3046 [نسخة خطی].


• سعدی، ابو محمّد مشرف‌الدّین مصلح بن عبدالله بن مشرف، (1373)، کلیّات سعدی، تصحیح عبدالعظیم قریب و محمّدعلی فروغی، تهران: جاویدان.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1378)، زبور پارسی، تهران: آگاه.


• _______________ ، (1388)، غزلیّات شمس تبریزی، المقدّمه، گزینش و تفسیر، تهران: سخن.


• _______________ ، (1389)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.


• شمیسا، سیروس، (1373)، آشنایی با عروض و قافیه، ج2، تهران: میترا.


• شیخ آقابزرگ تهرانی، محمّدمحسن، (1390)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، نجف: مکتب صاحب.


• صفا، ذبیح‌الله، (1366)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج1، تهران: فردوس.


• لطفعلی بیگ، آذر، (1337)، آتشکده، مصحح: حسن سادات ناصری، تهران: امیرکبیر.


• مایل هروی، نجیب، (1353)، لغات و اصطلاحات فن کتاب سازی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


• مایل هروی، نجیب، (1369)، نقد و تصحیح متون، مشهد: آستان قدس رضوی.


• مایل هروی، نجیب، (1394)، تاریخ نسخه‌پردازی، تهران: بهارستان.


• مینوی، مجتبی، (1383)، پانزده گفتار، تهران: توس، چاپ چهارم.


• نصرآبادی اصفهانی، میرزا محمدطاهر، (1361)، تذکره نصرآبادی، 2 جلدی، تهران اساطیر.


• نوریان، مهدی، (1378)، از کوهسار بی‌فریاد، تهران: جامی.