واکاوی باریک آرایه‌های بدیع معنوی در دیوان میرزا محسن تأثیر تبریزی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

راضیه آقازاده ¹

1 - گروه زبانو ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/12/18 تاریخ پذیرش : 1399/04/14 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: آرایه, دیوان اشعار, بدیع معنوی, کلید واژه‌ها: تأثیر تبریزی,

چکیده مقاله :

چکیده بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی دانشی است که با آن زیبایی های سخن آشکار می شود و مجموعة شگردهایی است که کلام عادّی را کم و بیش تبدیل به کلام ادبی می کند. یکی از عناصر اساسی شعر به ویژه در سبک هندی علاوه بر صور خیال باریک، آرایه های به کار رفته در شعر این دوره است میرزا محسن تأثیر تبریزی از جمله شاعران و پیروان مکتب صائب تبریزی است که با زبانی فصیح و شیوا، در بیان افکار و اندیشه های خود از آرایه های بدیعی که شامل صنایع بدیع لفظی و معنوی است استفادة فراوانی برده است. در این پژوهش که به شیوة توصیفی - تحلیلی انجام شده است، دیوان اشعار تأثیرتبریزی از دیدگاه بدیع معنوی مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته و صنایع برجستة بدیع معنوی در آن مشخّص شده است. از میان صنایع ادبی که در کتب بدیعی از آنها نام برده شده است صنایعی مانند تجاهل العارف، اسلوب معادله، پارادوکس، سیاقة‌الاعداد، مذهب کلامی، مطابقه، ایهام، مراعات النّظیر و ... در این دیوان به کارگرفته شده و برخی از آنها مانند: تجرید، اسلوب معادله، مذهب کلامی و تلمیح بسامد بالایی دارند.

چکیده انگلیسی:

Abstract         From the aesthetic point of view, the rhetorics is a science by which the beauty of the word is revealed and it is a collection of the crafts which more or less converts the ordinary words to literary ones. One of the basic elements of the poetry, especially in the Indian Style, in addition to narrow types of imagery, is the arrays used in the poetry of this period of time. Mirza Mohsen Ta'sir Tabrizi is of the poets who followed Saeb Tabrizi's school. He has taken great advantage by using eloquent language and innovative arrays which included verbal and spiritual skills in expressing his thoughts and tenets. In this research which has been done in descriptive-analytic method, Ta'sir Tabrizi's Diwas has been investigated from spiritual rhetorics and its significant points have been distinguished. Mystics' agnosticism, the manner of equity, paradox, the order of numbers, the true way of speech, comparison, using parallel words. Among the above-mentioned items: the abstraction, manner of equity, the true way of speech and allusion are of higher frequency.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• قرآن کریم.


• اسفندیار، هوشمند، (۱۳۸۹)، عروسان سخن (نقد و بررسی اصطلاحات و صناعات ادبی در بدیع) ، تهران: فردوس، چاپ سوم.


• تاج الحلاوی، علی بن محمّد، (1383)، دقایق الشعر، تصحیح سیّد محمّد کاظم امام، تهران: دانشگاه تهران.


• تأثیر تبریزی، میرزا محسن، (۱۳۷۳)، دیوان، تصحیح امین پاشا اجلالی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


• تربیت، محمّدعلی، (۱۴۱۴)، دانشمندان آذربایجان، مجلس.


• حسن­زاده، شهریار، (1383)، بدیع ساده در ادب فارسی، خوی: قراقوش، چاپ اوّل.


• داد، سیما، (۱۳۸۵)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.


• راستگو، سیّد محمّد، (۱۳۸۲)، هنر سخن آرایی(فنّ بدیع)، تهران: سمت، چاپ اوّل.


• زرّین­کوب، عبدالحسین، (1363)، شعر بی­دروغ شعر بی­نقاب، تهران: جاویدان، چاپ چهارم.


• شفیعی کدکنی، محمّد رضا، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه، چاپ سوم.


• ________________، (1368)، موسیقی شعر، تهران: آگاه، چاپ دوم.


• شمیسا، سیروس، (1381)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس، چاپ سیزدهم.


• __________، (1387)، بیان و معانی، تهران: میترا، چاپ سوم.


• __________، (1374)، بیان، تهران: اندیشه، چاپ پنجم.


• صفوی، کوروش، (1383)، از زبانشناسی به ادبیّات، تهران: سورة مهر، چاپ دوم.


• علوی مقدّم، محمّد؛ اشرف­زاده، رضا، (1376)، معانی و بیان، تهران: سمت.


• عقدایی، تورج، (1380)، بدیع در شعر فارسی، زنجان: نیکان کتاب، چاپ اوّل.


• فشارکی، محمّد، (1379)، نقد بدیع، تهران: سمت، چاپ اوّل.


• گرکانی، حاج محمّد حسین شمس العلما، (1377)، ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری، تبریز: چاپ احرار، چاپ اوّل.


• محبّتی، مهدی، (1380)، بدیع نو، تهران: سخن، چاپ اوّل.


• مدرّس، محمّد علی، (۱۳۴۱)، ریحانة الادب، تهران: خیّام.


• نصرآبادی، محمّدطاهر، (1317)، تذکرة نصرآبادی، با تصحیح و چاپ استاد فقید وحید دستگردی، تهران: کتابفروشی فروغی.


• وحیدیان کامیار، تقی، (1383)، بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی، تهران: سمت، چاپ اوّل.


• همایی، جلال­الدّین، (1381)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر هما، چاپ بیستم.