سیر تحوّل حماسه در شعر معاصر فارسی (از نیما تا روزگار ما)

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

آزاده حسین زاده ¹ , علی سرور یعقوبی ² , محمدرضا قاری ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک – ایران .
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک ، ایران .
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک ، ایران .

تاریخ دریافت : 1397/02/16 تاریخ پذیرش : 1397/07/22 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: شاعران معاصر, اوضاع سیاسی, شعر حماسی, کلید واژه‌ها: حماسه, تحوّلات اجتماعی,

چکیده مقاله :

چکیده حماسه از انواع مهمّ ادبی و تأثیرگذار در ادبیّات ملّت‌هاست که منحصر به دورۀ کهن نیست بلکه در اشعار شاعران دورۀ معاصر نیز دیده می‎شود. این نوع ادبی با تحوّلات و دگرگونی‎های بسیاری روبه‌رو بوده است و رابطۀ مستقیمی با وقایع سیاسی و اجتماعی و تحوّل در افکار و اندیشه‎ها دارد. از آنجایی که شاعر حماسه‎سرا در دوران معاصر در متن حوادث سیاسی و اجتماعی‌ زمـان‌‌ خود قرار دارد سعی می‎نماید تا حماسۀ دوران خود را بسراید‌. او مبارزاتی که خود شاهد و ناظر آنها بوده و مقاومت‎ها و ایستادگی‎هایی را که در مقابل استبدادها داشته تبدیل به حماسه‌ می‌کند بنابراین این پژوهش در پاسخ به این پرسش نگاشته شده است که سیر تحوّل حماسه در شعر معاصر یعنی از زمان نیما یوشیج تا روزگار ما چگونه است؟ برای رسیدن به این منظور، مبحث حماسه از لحاظ محتوایی در شعر ده شاعر از نیما تا زمان حال به عنوان برجسته‎ترین نمایندگان شعر نیمایی، نو نیمایی، سپید، چریکی، شعر منثور و انقلاب بررسی و تحلیل شده است. این نوشتار به روش تحلیل محتوا با رویکرد توصیفی– تحلیلی انجام شده است. نتایج حاصل نشان داده‎است که تحوّلات حماسه به موازات جریانات سیاسی، تاریخی و اجتماعی دستخوش تغییرات و دگرگونی‎ها‎ می‎شود.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Epic is one of the most important, valuable and influential literary types in the literature of nations, that does not belong to a certain ancient era; it also can be seen in the poems of contemporary poets. Therefore, it faces many changes and has a direct relationship with political and social events. The epic teller poet in contemporary era is in the context of political and social events of his time and tries to compose the epic of his own time. He tries to turn, his own struggles against the tyranny which he has witnessed, into the epic. Therefore, the present research is presented in response to this question that how is the movement of epic in the literary literature of the contemporary period, from the time of Nima to the present time has been reviewed and analyzed in terms of content in the poetry of ten poets from Nima up to now as the most prominent representatives of Semitic poetry. This article has been conducted through descriptive-analytical method based on content analysis approach. The results show that the epic movement parallel with the political, historical and social changes undergoes some other changes.

منابع و مأخذ:

                  فهرست منابع و مآخذ

• اخوان ثالث، مهدی، (١٣٧0)، زمستان، تهران: مروارید.


• اسفندیاری، ‎علی (نیما یوشیج)، (1375)، مجموعة کامل اشعار نیما (فارسی و طبری)، گردآوری سیروس طاهباز ، تهران: نگاه، چاپ چهارم.


• اوستا، مهرداد (1370)، راما؛ مجموعة سروده‎های مهرداد اوستا، تهران: نشر فرهنگی رجاء.


• حسن‌زاده، میرعلی عبدالله و سیّده هاجر حسینی کلبادی، (1391)، «اسطوره در شعر حمید مصدق»، فصلنامۀ ادبیّات پارسی معاصر، بهار و تابستان، دورۀ 2، شمارۀ 1، صص49 -64 .


• حسین پور چافی، علی، (‎1384)، جریان‌های شعر معاصر فارسی،‎ تهران: امیر کبیر.


• حقوقی، محمّد، (1377)، شعر نو از آغاز تا امروز، تهران: نشر ثالث، چاپ دوم.


• درستی، احمد، (1381)، شعر سیاسی در دورۀ پهلوی دوم،‎ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.


• رزمجو، حسین، (1381)، قلمرو ادبیّات حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• رسول‌نیا، امیرحسین، مریم آقاجانی، (1391)، «پایداری و ناپذیرایی در شعر محمود درویش و موسوی گرمارودی»، فصلنامۀ ادب عربی، دوره 4، شماره 3، پاییز و زمستان، صص95-116.


• زارع، غلامعلی و رضوی، سیّد ربیع، (1390 و 1391)، «کارکرد حماسه در دوران معاصر»، فصلنامۀ ادبیّات پایداری، سال سوم، پاییز 1390 و بهار 1391، شمارۀ 5 و 6، صص 163-208.


• شاملو، احمد، (1380)، مجموعة آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: نگاه.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1376)، آیینه‌ای ‎برای صداها، تهران: علمی.


• صفا، ذبیح‎الله، (1374)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: فردوس، چاپ دوم.


• صفّارزاده، طاهره، (1386)، طنین در دلتا، تهران: انتشارات بیداری، چاپ پنجم.


• ق‍زوه‌، ع‍ل‍ی‍رض‍ا، (١٣90)، انگشتری سوّم خاتم، تهران: دهلی نو، چاپ دوم.


• کافی، غلامرضا‌، (١٣٨6)، شرح منظومۀ ظهر، تهران: نشر مجتمع فرهنگی عاشورا، چاپ اوّل.


• کوش‌آبادی، جعفر، (1384)، در آینه، تهران: نگاه چاپ اوّل.


• لنگرودی، شمس، (1384)، تاریخ تحلیلی شعر نو، دورۀ 4 جلدی، تهران: مرکز، چاپ چهارم.


• مختاری، محمّد، (1378)،‎ انسان در شعر معاصر، تهران: انتشارات توس، چاپ دوم.


• _________ ، (1368)، حماسه در رمز و راز ملّی، تهران: قطره‌.


• مدرّسی، فاطمه و زهرا خجسته مقال، (1392)، «جلوه‎های مقاومت و پایداری در اشعار طاهره صفّارزاده»، فصلنامۀ ادبیّات پایداری،پاییز و زمستان، شمارۀ 9، صص382-363.


• ملا حاجی آقایی، محمّد حسن، (1383)، «حماسه در شعر نو، از نیما تا انقلاب اسلامی»، مجلّۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی،زمستان، شماره 72، صص 11-17.


• مصدّق، حمید، (1356)، درفش کاویان، تهران: توکا، چاپ اوّل.


• موسوی گرمارودی، علی، (1389)، پیوند زیتون بر شاخه ترنج، تهران: سورۀ مهر، چاپ اوّل.


• نورشمسی، حمید، (1389)، «مروری کوتاه بر آثار مهرداد اوستا؛ با کاروان رفته»، مجلّۀزمانه، دورة جدید، بهمن، شمارۀ 96، ص68.


• یاحقّی‌، محمّد ‌جعفر، (1388)، جویبار لحظه‌ها؛ جریان‌های ادبیات معاصر فارسی نظم و نثر، تهران: جامی، چاپ یازدهم.