تحلیل نشانه های ارتباطی «نامه» بر اساس مدل ارتباطی رومن یاکوبسن با تحلیل نامۀ حرّه ختّلی از تاریخ بیهقی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

مریم فیاضی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
فرهاد طهماسبی ² (2- دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد اسلام شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلام‌شهر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/12/14 تاریخ پذیرش : 1402/02/07 تاریخ انتشار : 1402/09/27

کلید واژه: ارتباط, نامه نگاری و ترسل, مدل ارتباطی یاکوبسن, حرّه ختّلی,

چکیده مقاله :

در فرایند برقراری ارتباط و در مسیر توسعۀ شکل های مختلف ارتباطی، نامه، به عنوان گونه ای از زبانِ نوشتاری، به خوبی توانست جای خود را در برقراری ارتباط مؤثّر و ماندگار پیدا کند. امکانات ویژۀ ارتباطی در نامه، از جمله رویارویی ذهنی نویسنده با گیرندۀ پیام و امکان توسعۀ کارکردهای ارتباطی، از امتیازات این گونۀ نوشتاری است. امتیازی که بسیاری از سیاستمداران، نویسندگان و هنرمندان را با وجود دسترسی به گونه های مختلف ارتباطی، به سمت نگارش نامه هایی سوق داد که علاوه بر ارزش ادبی، از نشانه های مختلف ارتباطی نیز برخوردارند. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس نظریه رومن یاکوبسن، توانمندی های ارتباطیِ زبان در نامه جستجو می‌شود. گرچه رویکرد اصلی یاکوبسن به زبان شناسی و شعرشناسی معطوف است، امّا نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد، حضور گستردۀ نشانه های ارتباطی زبان در نامه، امکان بهره برداری از آراء او را برای نشان دادن قدرت این گونۀ ادبی در برقراریِ ارتباط مؤثّر، فراهم می کند. انتخاب نامۀ حرّه ختّلی به امیر مسعود از تاریخ بیهقی، با توجّه به وجود تمام عناصر مورد نظر یاکوبسن (پیام، گیرنده، فرستنده، رمز، زمینه، تماس) و نقش ها و کارکردهای ارتباطی موجود در آن (عاطفی، همدلی، ترغیبی، فرازبانی، ادبی، ارجاعی) بوده است.

منابع و مأخذ:

الف: کتابنامه

1 -  بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین، (1387)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، تهران: هرمس.

2 -  دادگران، محمّد، (1379)، مبانی ارتباطات جمعی، تهران: فیروزه، چاپ سوم.

3 -  فالر، راجر. و [دیگران]، (1394)، زبان­شناسی و نقد­ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نی، چاپ پنجم.

4 -  صفوی، کوروش، (1394)، از زبان شناسی به ادبیّات، جلد اوّل، تهران، سورة مهر، چاپ پنجم.

5 –  سوسور، فردینان­ دو؛ و [دیگران]، (1388)، ساخت­گرایی، پساساخت­گرایی و مطالعات­ادبی، گروه مترجمان، به کوشش فرزان سجودی، تهران: سورة مهر، چاپ دوم.

 

ب: منابع مقالات

6 -  پهلوان­نژاد، محمّدرضا، ناصری مشهدی، نصرت، (1387)، «تحلیل متن نامه­ای از تاریخ بیهقی با رویکرد معنی­شناسی کاربردی»، مجلّۀ دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، سال 16، شمار، 62، پاییز.

7 -  خدادادی، مریم؛ فخراییان، رجب؛ قادری مقدّم، محمّد، (1401)، «بررسی سطح فکری قصیدۀ «آن سیه مار جهان­را شده افسونگر» از پروین اعتصامی»، براساس نظریّه ارتباط کلامی یاکوبسن، فصلنامۀ علمی جستارنامۀ ادبیّات تطبیقی، سال ششم، شمارۀ بیستم، تابستان، صص: 27-52.

8 -  رمضانی، علی، (1392)، «پیشینة ترسّل و نامه­نگاری در ایران از آغاز تا قرن­ ششم هجری»، فصلنامه علمی- پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشکدة ادبیّات و زبان­های خارجی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سنندج، سال پنجم، شمارة 14، صص: 107-130.

9 -  شهسواری، آنوشا؛ زاهدی، حمید، (1388)، «ارائه مرجعی برای کارکردهای ارتباطی زبان»، دو فصلنامۀ علمی- پژوهشی زبان پژوهی دانشگاه الزّهرا ^(س)، سال اوّل، شمارة 1، پاییز و زمستان.

10 -  صالحی، پیمانه، (1394)، «بررسی نگارش نامه­های دیوان رسالت در عصر غزنوی، با تکیه بر تاریخ بیهقی»، فصلنامۀ گنجینۀ اسناد، سال بیست و پنجم، تابستان، صص: 6-30

11 -  مردانی، فیروز، (1377)، «ترسّل و نامه نگاری در ادب فارسی»، کیهان فرهنگی، آبان، صص: 37-43.

12-  Theunissen, Petra. (2019). Extending public relationship-building through the theory of politeness. Public Relations Review.  pp  (1-10)