بررسی جایگاه شعر و شاعران در نسخه خطی جواهرالاسرار آذری طوسی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

اسماعیل زارعمند ¹ , علی رمضانی ² , رسول عبادی ³

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی اهر-ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی ، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی اهر، یران.

تاریخ دریافت : 1401/12/13 تاریخ پذیرش : 1401/12/23 تاریخ انتشار : 1402/09/27

کلید واژه: شعر, تفسیر, شاعران, شیخ آذری, شرح, نسخه جواهر الاسرار,

چکیده مقاله :

شیخ آذری ‌طوسی اسفراینی از شاعران و نویسندگان قرن نهم است که آثاری در نظم و نثر دارد. جواهرالاسرار را در چهار باب در موضوع های مختلف نوشته است. در این مقاله با شیوةتوصیفی- تحلیلی جایگاه شعر و تفسیر اشعار شاعران در نسخة خطی این اثر بررسی شده است. شیخ آذری در این کتاب علاوه بر اینکه یک فصل و یک باب مشخّص در شرح و تفسیر اشعار شاعران دارد، در باب های دیگر نیز از شعر برای نشان دادن سواد علمی و ادبی، زیبایی شناسی، تفسیر و تبیین اندیشه مضامین مختلف به اقتضای متن استفاده کرده است. با شرح و تفسیر اشعار، او را باید جزو اوّلین شارحانی بنامیم که توانسته اشعار شعرا را شرح دهد. در شرح اشعار، به شرح ساختار شعر، خوانش شعر بر مبنای قواعد دستوری، شرح مفاهیم نمادین عرفانی شعر، توضیح تلمیحات و واژه های مشکل، توضیح اطّلاعات علمی در شعر، تفسیر عرفانی اشعار و بررسی زندگینامة شاعران و نقد اشعار آنها پرداخته است. نتایج تحقیق با این دستاورد نشان می دهد: جواهرالاسرار منبع مفیدی در شرح اشعار دشوار شاعران، معرّفی زندگی و نقد اشعار آنها می باشد که در تحقیقات علمی می‌تواند به صورت یک کتاب مرجع استفاده شود و درستی و نادرستی آن بررسی گردد.

منابع و مأخذ:

1. آذری ‌اسفراینی‌، حمزه‌بن‌علی‌، (1390)، دیوان آذری‌اسفراینی، تحقیق و تصحیح محسن کیانی، سیّد‌عبّاس رستاخیز، تهران: موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.


2. آذری طوسی، حمزه‌بن‌علی، (بی­تا)، نسخة خطی جواهرالاسرار، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شمارة 14477.


3. _______________ ، (بی تا)، جواهرالاسرار، نسخة خطی گنج بخش پاکستان، شماره890 و290/472.


4. _______________ ، (بی تا)، جواهرالاسرار، نسخة خطی مجلس2، شمارة 5882.


5. _______________ ، (بی تا)، جواهرالاسرار، نسخة خطّی مرکز احیاء میراث اسلامی، شمارة 812.


6. بهار، محمّدتقی، (1349)، سبک­شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، ج 3، تهران: امیرکبیر.


7. دهخدا، علی‌اکبر، (1373)، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.


8. سمرقندی، امیر دولتشاه، (1382)، تذکره‌الشّعرا، به تصحیح ادوارد بروان، تهران: اساطیر.


9. شمیسا، سیروس، (1377)، سبک شناسی نثر، تهران: میترا.


10. صفا، ذبیح الله، (1338)، مختصری در تاریخ تحوّل نظم و نثر پارسی، تهران: چاپ دانشگاه تهران.


11. ________، (1364)، تاریخ ادبیّات ایران، ج 4: تهران: فردوس.


12. فروتن، عبدالرّسول، (1401)، شرح عربی غزلی منسوب به مولوی اثر یوسف‌بن حمزة ملاطی با مطلع: دوش وقت صبحدم در چرخ پایان یافتم ... عرفان پژوهی در ادبیّات، شمارة 2: صص 183ـ 212.


13. معین، محمّد، (1390)، فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.


14. فروزانفر، بدیع‌الزّمان، (1385)، مولانا جلال­الدّین، مشهور به مولوی، تهران: معین.


15. عطّار نیشابوری شیخ فریدالدّین محمّدبن ابراهیم، (1386)، مختارنامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.


16. نظامی، الیاس بن یوسف، (1388)، خسرو و شیرین حکیم نظامی گنجه­ای، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.


17. نفیسی، سعید، (1363)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران: کتابفروشی فروغی.


18. ــــــــــــ ، (1384)، زندگینامه عطّار، تهران: اقبال.


19. هندوشاه استرآبادی، محمّدقاسم، (1388) تاریخ فرشته، ج2، تصحیح و تعلیق و توضیح از محمّدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.