بررسی نقش تعدیلگر اندازه موسسات حسابرسی در تاثیر خودکارآمدی بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان
محورهای موضوعی : حسابداری و مالی
مینا رضائی
1
,
آرزو آقایی چادگانی
2
,
احسان کمالی
3
1 - گروه حسابداری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - گروه حسابداری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - گروه حسابداری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
کلید واژه: قضاوت حسابرسان, تصمیم گیری حسابرسان, خودکارآمدی, اندازه موسسه حسابرسی, کیفیت حسابرسی,
چکیده مقاله :
قضاوت حرفه ای و تصمیم گیری مهارت کلیدی در فرآیندهای حسابرسی بوده و توانایی حسابرس برای تصمیم گیری و قضاوت با کیفیت بالا، تحت ویژگی های شخصیتی آن ها قرار می گیرد. خودکارآمدی حسابرس نوعی شناخت درونی از توانمندی و ویژگی های فردی است که باعث درک بهتر از شغل و ارتقای اظهار نظرهای تخصصی حسابرس می باشد. براین اساس، پژوهش حاضر تاثیر خودکارآمدی را به عنوان عوامل تاثیر گذار بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان پیشنهاد و آزمون نمود. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- پیمایشی، است. جمع آوری اطلاعات در این پژوهش از طریق پرسشنامه محقق ساخته بین اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران و با استفاده از نمونه گیری تصادفی انجام شد و 132 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روایی محتوایی با استفاده از نظرات متخصصان و اساتید خبره و روایی تشخیصی با استفاده از شاخص فورنل و لارکر مورد تایید واقع شد. پس از اجرای اولیه آزمون پایایی با آلفای کرونباخ بررسی و تایید روابط بین متغیرها و عوامل از طریق تحلیل عاملی تاییدی و تحلیل مسیر صورت پذیرفته است. برای آزمون فرضیه ها از نرم افزار آماری Smart PLS استفاده گردید. یافته ها نشان داد خودکارآمدی حسابرس بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس تاثیر مثبت و معناداری دارد. حسابرسانی که از خودکارآمدی بیشتری برخوردار هستند، تلاش بیشتری جهت قضاوت و تصمیم گیری حرفه ای می کنند. همچنین نتایج نشان داد اندازه موسسه حسابرسی تاثیر معناداری بر رابطه خودکارآمدی و قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان ندارد.
Professional judgment and decision-making are key skills in auditing processes, and the auditor's ability to make high-quality decisions and judgments is under their personality traits. Auditor's self-efficacy is a kind of internal recognition of individual capabilities and characteristics that causes a better understanding of the job and improves the auditor's expert opinions. Therefore, the present study proposed and tested the effect of self-efficacy as factor affecting auditors' judgment and decision-making. This research is an applied research in terms of purpose and descriptive-survey in nature. Data collection in this research was done through a questionnaire made by the researcher among the members of the public accountants community of Iran using random sampling and 132 questionnaires were analyzed. Content validity was confirmed using the opinions of experts and university professors, and diagnostic validity was confirmed using the Fornell and Larcker index. After the initial implementation of the reliability test with Cronbach's alpha, the relationships between variables and factors have been investigated and confirmed through confirmatory factor analysis and path analysis. Smart PLS statistical software was used to test the hypotheses. The findings showed that the auditor's self-efficacy has a positive and significant effect on the auditor's judgment and decision-making. Auditors who have more self-efficacy make more effort to judge and make professional decisions. The size of the audit firm does not have a significant moderating role on the relationship between self-efficacy and auditor's judgment and decision-making.
تاثیر خودکارآمدی حسابرسان و اندازه موسسات حسابرسی
بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان
چکیده
قضاوت حرفه ای و تصمیم گیری مهارت کلیدی در فرآیندهای حسابرسی بوده و توانایی حسابرس برای تصمیم گیری و قضاوت با کیفیت بالا، تحت ویژگی های شخصیتی آن ها قرار می گیرد. خودکارآمدی حسابرس نوعی شناخت درونی از توانمندی و ویژگی های فردی است که باعث درک بهتر از شغل و ارتقای اظهار نظرهای تخصصی حسابرس می باشد. براین اساس، پژوهش حاضر تاثیر خودکارآمدی را به عنوان عوامل تاثیر گذار بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان پیشنهاد و آزمون نمود. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- پیمایشی، است. جمع آوری اطلاعات در این پژوهش از طریق پرسشنامه محقق ساخته بین اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران و با استفاده از نمونه گیری تصادفی انجام شد و 132 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روایی محتوایی با استفاده از نظرات متخصصان و اساتید خبره و روایی تشخیصی با استفاده از شاخص فورنل و لارکر مورد تایید واقع شد. پس از اجرای اولیه آزمون پایایی با آلفای کرونباخ بررسی و تایید روابط بین متغیرها و عوامل از طریق تحلیل عاملی تاییدی و تحلیل مسیر صورت پذیرفته است. برای آزمون فرضیه ها از نرم افزار آماری Smart PLS استفاده گردید. یافته ها نشان داد خودکارآمدی حسابرس بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس تاثیر مثبت و معناداری دارد. حسابرسانی که از خودکارآمدی بیشتری برخوردار هستند، تلاش بیشتری جهت قضاوت و تصمیم گیری حرفه ای می کنند. همچنین نتایج نشان داد اندازه موسسه حسابرسی تاثیر معناداری بر رابطه خودکارآمدی و قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان ندارد.
واژه های کلیدی: قضاوت حسابرسان، تصمیم گیری حسابرسان، خودکارآمدی، اندازه موسسه حسابرسی، کیفیت حسابرسی
طبقهبندی موضوعی: M42
The effect of self-efficacy of auditors and the size of audit firms on auditors' judgment and decision making
Abstrat
Professional judgment and decision-making are key skills in auditing processes, and the auditor's ability to make high-quality decisions and judgments is under their personality traits. Auditor's self-efficacy is a kind of internal recognition of individual capabilities and characteristics that causes a better understanding of the job and improves the auditor's expert opinions. Therefore, the present study proposed and tested the effect of self-efficacy as factor affecting auditors' judgment and decision-making. This research is an applied research in terms of purpose and descriptive-survey in nature. Data collection in this research was done through a questionnaire made by the researcher among the members of the public accountants community of Iran using random sampling and 132 questionnaires were analyzed. Content validity was confirmed using the opinions of experts and university professors, and diagnostic validity was confirmed using the Fornell and Larcker index. After the initial implementation of the reliability test with Cronbach's alpha, the relationships between variables and factors have been investigated and confirmed through confirmatory factor analysis and path analysis. Smart PLS statistical software was used to test the hypotheses. The findings showed that the auditor's self-efficacy has a positive and significant effect on the auditor's judgment and decision-making. Auditors who have more self-efficacy make more effort to judge and make professional decisions. The size of the audit firm does not have a significant moderating role on the relationship between self-efficacy and auditor's judgment and decision-making.
Keywords: Auditors’ Judgment, Auditors’ Decision Making, self-efficacy, Audit Firm Size, Audit Quality
JEL Classification: M42
1-مقدمه
قضاوت و تصمیم گیری در حسابرسی صورت های مالی به دلیل آن که مستقیما بر کیفیت حسابرسی تاثیر می گذارد، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است (ودمبر12010). یکی از مهم ترین بخش های حرفه حسابرسی، قضاوت هایی است که حسابرسان به عنوان بخشی از کار روزمره خود با آن سروکار دارند. با وجود ابزارها و روش های مختلف مورد استفاده، حسابرسی بیش از هر چیز، فرآیندی قضاوتی است و حسابرسان در زمینه های گوناگون ملزم به تصمیم گیری و قضاوت اند. قضاوت فرآیند رسیدن به یک تصمیم یا دستیابی به یک راه حل از بین راه حل های جایگزین است. قضاوت حسابرس در واقع قضاوت در مورد معقول بودن و مطلوبیت گزارشهای مالی است که منجر به اظهارنظر یا همان تصمیم نهایی حسابرس می شود. قضاوت و تصمیم گیری حسابرس تحت تاثیر عوامل فردی، عوامل کار و عوامل محیطی قرار می گیرد (بانر2، 1999)حسابرسان درباره استفاده درست حسابرسی باید پیوسته از قضاوت حرفه ای خود استفاده کنند، در نتیجه شناسایی عوامل موثر بر قضاوت حسابرسی ضروری به نظر می رسد. یکی از عوامل تاثیرگذار بر قضاوت ، ویژگی های فردی و روانشناسی افراد است در برخی پژوهش ها به بررسی رابطه بین اجرای عملیات حسابرسی و برخی از جنبه های شخصیتی و ویژگی های شناختی افراد پرداخته اند (خواجوی و نوشادی، 1388) مطالعاتی که در حوزه قضاوت و تصمیم گیری حسابرس انجام شده است، بر اساس سه عامل طبقه بندی شده اند: متغیرهای شخصیتی، شغلی و محیطی. این سه متغیر مؤلفه های جدایی ناپذیر فرآیند قضاوت و تصمیم گیری حسابرس هستند (بانر2008). دسته ای از محققان تاثیر عوامل فردی مانند ویژگی های شخصیتی، سن، تجربه، جنسیت، دین و ارزش های اخلاقی را بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان مورد بررسی قرار داده اند (هارون و همکاران3، 2014؛ عبدل حلیم و همکاران4، 2018؛ ایشاک5،2021؛ فاگبمی6،2020؛ گلشاییان، غفاری و سیدی، 1399؛ اشتون و کرامر7 1999؛ سعداله و بیلی 2014؛ نظامی و همکاران 1399؛ رجب دری و همکاران، 1401). خودکارآمدی به عنوان اعتقاد فرد به توانایی او در سازماندهی و اجرا کردن اقدامات مورد نیاز برای دستیابی به سطح معینی از موفقیت تعریف شده است.خودکارآمدی موجب می گردد تا حسابرس به دلیل ارزیابی مستمر عملکرد حرفه ای خود، از کیفیت عملکرد رفتاری و اخلاقی بیشتری نسبت به سایر حسابرسان برخوردار شود. به طوری که ادراک مناسب و مطلوب تر حسابرس از عملکرد رفتاری و اخلاقی خود، موجب می شود تا حسابرس در جهت ارتقای کیفیت حسابرسی گام بردارد ( اوردان و پاجارس، 2006). حسابرسان در هر کار حسابرسی برای قضاوت و تصمیم گیری از ویژگی های فردی و ساختاری استفاده می کنند و با توجه به این موضوع که حسابرسی شامل قضاوت حرفه ای است، بررسی تأثیر این قبیل ویژگی های حسابرسان بر قضاوت آنها، هم از لحاظ عملی و هم از نظر علمی شایان توجه است. بدین منظور، بررسی خودکارآمدی حسابرس از این جهت حائز اهمیت است که خودکارآمدی یک بعد از ویژگی های فردی است که در این پژوهش نقش آن بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس بررسی شد. دی آنجلو (1981) استدلال می کند که اندازه موسسه حسابرسی، نماینده ای از کیفیت حسابرسی می باشد، چرا که موسسات حسابرسی بزرگ به منظور حفظ اعتبار و شهرت خود در محیط حرفه ای ناگزیر به ارتقاء کیفیت گزارش بوده و پرسنل این موسسات از سطح دانش و تجربه بالایی برخوردار خواهند بود (حساس یگانه و عموزاد مهدیرجی، 1399). حسابرسانی که در موسسات حسابرسی بزرگ اشتغال دارند ممکن است در مقایسه با سایر حسابرسان هنگام مواجهه با مسائل و مشکلات صاحبکار از انگیزه های متفاوتی برخوردار باشند زیرا در معرض دادخواهی بودن و همچنین حفاظت از شهرت باعث می شود در موسسات حسابرسی بزرگ به منظور حفظ کیفیت بالای کار حسابرسی، قضاوت ها و تصمیم گیری ها با دقت عمل بیشتری انجام شود. بنابراین، اندازه موسسه حسابرسی را می توان به عنوان یک عامل تعدیل گر بر رابطه خودکارآمدی و قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان در نظر گرفت . با توجه به مسئله مطرح شده پرسش اصلی پژوهش آن است که خودکارامدی حسابرسان تا چه اندازه بر قضاوت و تصمیم گیری آن ها تاثیر می گذارد ؟ با توجه به حساسیت و اهمیت قضاوت و تصمیم گیری حسابرسی بررسی عوامل موثر بر آن از جمله خودکارامدی حسابرسان احساس می شود. در حوزه خودکارآمدی و تاثیر آن بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان، پژوهش کافی انجام نشده و انتظار می رود این پژوهش و نتایج آن بتواند موجب بسط و توسعه مبانی نظری در قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان و افزایش سطح آگاهی و پیشرفت آن ها می گردد.
اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش بدین گونه بیان می شود که ابتدا انجام پژوهش در زمینه قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان می تواند باعث گسترش پژوهش های رفتاری و تاثیر عوامل شخصیتی بر مهمترین جنبه حرفه حسابرسی یعنی قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان شود. به ویژه در شرایط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی فعلی کشور که اطلاع از عوامل تاثیرگذار بر رفتارهای درست و مناسب حسابرسان به عنوان معتمدین جامعه می تواند اطمینان بخش و بسیار بااهمیت باشد. همچنین، بررسی تاثیر عامل اندازه موسسات حسابرسی که از دیرباز مورد تاکید در زمینه کیفیت کار حسابرسی بوده به عنوان عامل تعدیل گر می تواند تمایز بین موسسات باکیفیت بالاتر و پایین تر را روشن سازد. علاوه بر این در بیشتر پژوهش ها قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان به عنوان یک متغیر در نظر گرفته شده در صورتی که طبق تئوری رفتار برنامه ریزی شده فرد ابتدا در مورد موقعیت و مسئله قضاوت کرده و سپس تصمیم گیری می کند که در این پژوهش به شکل یک فرآیند و دو مرحله مجزا در نظر گرفته شده است.
2-مبانی نظری پژوهش
در حرفه حسابداری و حسابرسی قضاوت عبارتست از شکل دهی یک عقیده، اظهارنظر یا برآورد در مورد یک موضوع، یک رویداد یا یک پدیده و گزارشگری مالی واحد تجاری محصول نهایی تعداد زیادی قضاوت است(کتاب قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری، سارا بانر8). قضاوت حرفه ای مهارتی کلیدی در حرفه حسابداری و حسابرسی است و در شرایط کنونی ایران که حرکت به سمت بکارگیری استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی و استانداردهای حسابداری مبتنی بر اصول است، تصمیم گیری افراد فعال در حرفه از جمله مدیران، حسابرسان، تحلیلگران مالی، حسابداران و استانداردگذاران، بر اساس قضاوتهایشان خواهد بود. بی شک انجام قضاوت امری دشوار است و توانایی در انجام قضاوتهای خوب سنگ بنای حرفه حسابداری است و استانداردهای حرفه ای بدون اعمال قضاوت حرفه ای هرگز نقشی اثربخش نخواهند داشت. به گفته ترتمن در سال 1992، قضاوت حرفه ای به عنوان بنیان و اساس حسابداری و حسابرسی تلقی میگردد. از طرفی با توجه به حرکت جهانی به سمت بکارگیری استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی و اینکه رویکرد اتخاذ شده در استانداردهای مذکور اصول گرا میباشد، قضاوت حرفه ای امری ضروری در بکارگیری این استانداردها تلقی میگردد. میزان کیفیت قضاوتهای حسابرسی بر شهرت و عملکرد حرفه اثر با اهمیتی خواهد داشت و دامنه گسترده ای از افراد و ذینفعان تحت تاثیر تصمیم گیری هایی که بر مبنای قضاوت صورت میگیرند قرار خواهند گرفت(حسینی و رسولی، 1398).
برخی از پژوهشگران تاثیر عوامل مختلفی مانند عوامل فردی و شخصیتی را بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان بررسی کرده اند. برای مثال خوش طينت و بستانيان ( 1386 ) در مطالعة خود به دنبال شناسايي عوامل مؤثر بر قضاوت حرفه اي بودند. يافته هاي آنان نشان داد دانش، تجربه، درستكاري، استقلال، پاي بندي به مباني اخلاقي، ترديد حرفه اي و استقلال ميداني، مهم ترين ويژگي هاي شخصي مؤثر بر قضاوت حرفه اي در حسابرسي هستند و نظارت حرف هاي بر كار حسابرسان، وجود وضعيتي كه حسابرسان خود را ملزم به پاسخگويي نسبت به قضاوتهاي حرفهاي انجام شده بدانند، وجود برنامه ها و چك ليستهاي حسابرسي و تفسيرناپذير بودن استانداردهاي حسابداري و حسابرسي نيز، مهم ترين عوامل محيطي مؤثر بر قضاوت حرفهاي در حسابرسي به شمار مي روند. رمضانی و همکاران (1401) نشان دادند که تعامل فرهنگ اسلامی و تجربه حسابرس رابطه بین انصاف متقابل بر کیفیت حسابرسی را تعدیل میکند. همچنین رواج تعهد به اجرای انصاف متقابل، پایبندی به اجرا را تقویت میکند و پایبندی به اجرا، در پررنگ سازی اجرای آیین رفتار حرفه ای نقش داشته و در نهایت کیفیت حسابرسی را بهبود می بخشد.
شانتيو9 (1987) چارچوب نظـري تصـميم گيـري خبـره را از ديـدگاه روانشناختي آزمود و پيشنهاد داد كه برخي از ويژگيهاي مرتبط با مهـارت، ماننـد خوداتكـايي و سازگاري، ويژگيهاي شخصيتي ذاتي اند و آمـوزش آنهـا را ايجـاد نمـيكنـد. در ايـن چـارچوب پيشنهاد شده است كه تصميم گيرندگان خبره، به طور بالقوه چهارده ويژگي دارند. ايـن ويژگـيهـا مختص حسابرسي نيست، بلكه به تصميم گيري در حالت كلي مـرتبط اسـت. ظرفيـت بـالقوهاي براي تجهيز افراد با اين ويژگيها وجود دارد كه تا حدي به تبيين مهـارت در حسابرسـي كمـك ميكند. بنابراین مشهود است که ویژگی های شخصیتی افراد بر قضاوت و تصمیم گیری موثر است. بندورا10 (1986) خودکارآمدی را قضاوت افراد درباره توانایی خود در زمینه سازماندهی و فعالیت های لازم به منظور دستیابی به اهداف و عملکردهای تعیین شده تعریف کرده است. خودکارآمدی از نظریه شناخت – اجتماعی مشتق شده است و به باورها و قضاوت های فرد در زمینه توانایی های خود در پرداختن به وظایف و مسئولیت ها اشاره می کند. افرادی که خودکارآمدی بالاتری دارند بر تلاش خود به منظور دستیابی به اهداف تعیین شده مصرترند؛ حتی زمانی که با وضعیت دشوار و چالش بر انگیز ( تضاد) مواجه باشند. به همین ترتیب افرادی که خودکارآمدی کمتری دارند در مواجهه با مشکلات ممکن است از تلاش خود برای نیل به اهداف تعیین شده دست بکشند ( سلیمی و همکاران، 1394).
ملانظري و اسماعيلي كيا (1393) پژوهشي با عنوان شناسايي ويژگي هاي روان شناختي اثرگذار بر مهارت حسابرسان در انجام قضاوت هاي حسابرسي انجام دادند. نتايج آنان نشان داد كه 14 ويژگي شخصيتي در چهار مرحله حسابرسی اهمیت دارد اما درجه اهميت هر يك در مراحل گوناگون متفاوت است؛ مهم ترين ويژگي ها در مرحله اول،مسئوليت پذيري و به گزيني و در مرحله دوم، تمايز ميان اطلاعات مرتبط و نامرتبط و سازگاري بود. ويژگي ادراكي توجه در مرحله سوم حسابرسي، حائز بيشترين اهميت شد و در مرحله آخر حسابرسي، ويژگي خودكاري بيشترين درجه اهميت را به خود اختصاص داد.
نتایج پژوهش سکرکا و باگازی11 (2015)، نشان می دهد که باور و اعتقاد حسابرس به مهارت ها و توانمندی های فردی، موجب می شود تا حسابرس به وضعیت موجود کنترل بیشتری داشته باشد و قضاوت حرفه ای و اخلاقی مناسب تری ارائه نماید؛ لذا، خودکارآمدی حسابرس که از ارزیابی توانایی ها و مهارت های فردی حسابرس نشات می گیرد، عملکرد حرفه ای و قضاوت اخلاقی حسابرس را تحت تاثیر قرار می دهد و کیفیت قضاوت حرفه ای و تقارن اطلاعاتی را افزایش می دهد. بنابراین، انتظار می رود حسابرسان خودکارآمد، که همواره در شرایط سخت بدنبال نیل به اهداف حرفه حسابرسی هستند، نسبت به سایر حسابرسان تعهد بیشتری به حرفه حسابرسی داشته باشند خودکارآمدی بر روی تعهد و تلاش جهت دستیابی به هدف مطلوب تاثیرگذار می باشد؛ پس خودکارآمدی ضعیف نشان دهنده نابسامانی توانمندی های شناختی و موجب تاثیر نامطلوب بر عملکرد و قضاوت حرفه ای حسابرس می شود ( اوگانیمی و مابکوجه12، 2007). افراد با خودکارآمدی بالا تمایل دارند قبل از انتخاب گزینه های خود و شروع تلاش های خود، توانایی های درک شده خود را وزن کنند، ارزیابی و ادغام کنند. بنابراین، خودکارآمدی بالا باعث بهبود مستمر در عملکرد شغلی می شود. در مقابل، افرادی که خود را به عنوان خودکارآمدی پایین درک می کنند احتمالا تلاش کامل خود را متوقف می کنند و قادر به انجام کار نیستند ( استایکویج و لوتانس13، 1998). حسابرسانی که دارای خودکارآمدی بالایی هستند، انتظار می رود نسبت به حسابرسان با خودکارآمدی پایین قضاوت حرفه ای تری داشته باشند ( نظامی و همکاران ، 1399). گلشائیان و همکاران (1399) به بررسی تاثیر فشارهای اجتماعی، تعهد و ویژگی های شخصیتی بر قضاوت حسابرسان پرداختند. روش این پژوهش توصیفی-پیمایشی و تعداد نمونه 289 پرسشنامه تکمیل شده بود که از طریق مدل سازی معادلات ساختاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد بین فشار اطلاعات، فشار تطابق، تعهد حرفه ای، تعهد عاطفی، تعهد هنجاری و تعهد مستمر با قضاوت حسابرسان رابطه معناداری وجود دارد. صفری و همکاران(1399) به بررسی تأثیر خودکارآمدی حسابرس بر کیفیت حسابرسی را با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از حسابرسان فعال در ایران پرداختند. نتایج نشان داد که خودکارآمدی حسابرس تأثیر مثبت و معناداری بر کیفیت حسابرسی دارد و حسابرسان با خودکارآمدی بالاتر، کیفیت حسابرسی بیشتری ارائه می‌دهند.
اندازه موسسه حسابرسی را می توان با معیارهای مختلف اندازه گیری نمود که در این پژوهش با میزان حق الزحمه و درآمد موسسه های حسابرسی اندازه گیری شد. از جمله عواملی که می تواند انگیزه برای حسابرسان ایجاد کند که پیامدهای مثبت تصمیم و قضاوتشان را مدنظر داشته باشند، شهرت و اندازه موسسات حسابرسی که از جمله عوامل سازمانی به شمار می آید، است (حساس یگانه و عموزاد مهدیرجی، 1399). حق الزحمه حسابرسی بازتابی از کیفیت حسابرسی برای استفاده کنندگان خارجی صورتهای مالی است. مبلغ حق الزحمه می تواند دلیلی بر میزان تلاش های حسابرسی یا تخمین وی از ریسک کل حسابرسی واحد صاحب کار باشد. از سوی دیگر، حق الزحمه حسابرسی یا به تعبیری دیگر غیر عادی، می تواند وابستگی اقتصادی را میان حسابرس و صاحبکار ایجاد نماید. این موضوع ممکن است تردیدی اساسی درباره استقلال حسابرس فراهم آورد، زیرا ممکن است حسابرس برای حفظ مشتری و کسب حق الزحمه بیشتر، گزارش مطلوب تری ارائه دهد. لذا، تاثیر این وابستگی اقتصادی بر کیفیت گزارش حسابرسی، موضوع مهمی در پژوهش های حسابرسی در ایران است.
3- پیشینه پژوهش
مردکاواتی (2022) به بررسی اثر تعدیلی درک حسابرسان از آیین رفتار حرفه ای بر رابطه بین تجربه حسابرسان و ریسک حسابرسی با قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان پرداخت. نمونه ها شامل 140 حسابرس مستقل شاغل در موسسات حسابرسی بین سالهای 2016 تا 2020 بود. نتایج این پژوهش نشان داد تجربه حسابرسان تاثیر معناداری بر قضاوت آنها ندارد و درک حسابرسان از آیین رفتار حرفه ای رابطه بین تجربه و قضاوت را تعدیل نمی کند. اما خطر حسابرسی بر قضاوت حسابرسان تاثیر معناداری دارد. مرور ادبیات نشان داد پژوهشی که به طور مجزا قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان را مورد بررسی و اثر فرهنگ سازمانی و اندازه موسسه حسابرسی (کیفیت حسابرسی) را به عنوان دو عامل محیطی و سازمانی بر قضاوت حرفه ای حسابرسان بررسی کند، تاکنون انجام نشده است و این مطالعه سعی دارد این خلاء پژوهشی را با بررسی این عوامل پر کند.
دجاداناگ و همکاران ( 2018)، به بررسی رابطه خودکارآمدی حسابرس با کیفیت حسابرسی با توجه به نقش تعدیل کننده فرهنگ فردگرایی در مالزی پرداختند. نتایج پرسشنامه ای از 196 حسابرس نشان داد که خودکارآمدی حسابرس باعث تقویت کیفیت حسابرسی می شود. همچنین، وجود معیارهای فرهنگ فردگرایی در حسابرسان موجب می شود ارتباط مثبت این رابطه در جهت منفی تعدیل شود و تاثیر خودکارآمدی در جهت منفعت طلبانه کیفیت حسابرسی را کاهش دهد.
اسوانبرگ و همکارانش ( 2018)، در بررسی تاثیر خودکارآمدی حسابرس بر بی طرفی هشتصد حسابرس سوئد نشان دادند که سطح بالای خودکارآمدی حسابرس در مذاکره باعث افزایش سطح بی طرفی در حسابرسی می شود و هر قدر هویت حرفه ای حسابرسان بیشتر تقویت می شود خودکارآمدی فردی حسابرس سطح بی طرفی او را در حسابرسی افزایش می دهد. چون فرد، برای تعامل با صاحبکاران خود را وابسته به موسسات حسابرسی نمی داند و مستقل بر مبنای ویژگی های رفتاری خود عمل می کند.
مهد سانوسی و همکاران (2018) در پژوهشی به بررسی اثر تفاوتهای روانشناختی فردی در عملکرد حسابرسی پرداختند. نتایج پژوهش نشان میدهد که جهت گیری هدف یادگیری با قضاوت حسابرس رابطه مثبت معناداری دارد. تجزیه و تحلیل بیشتر نشان داد که خودکارآمدی میان روابط بین جهت گیری هدف یادگیری و قضاوت حسابرسی میانجی گری می کند. سطح بالایی از اهداف یادگیری در میان حسابرسان، خودکارآمدی را افزایش می دهد که در نهایت موجب بهبود عملکرد قضاوت حسابرسان می شود.
سویینی و پیرس (2010) دریافتند که حسابرسان موسسات متوسط، قضاوت اخلاقی ضعیف تری نسبت به حسابرسانی که در چهار موسسه بزرگ کار می کنند، دارند. در واقع، حسابرسان موسسات کوچک در مواجهه با مشکلات و مسائل صاحبکار از سازوکارهای حمایتی سازمانی کمتری نسبت به موسسات بزرگ برخوردار هستند که این موضوع سطح قضاوت و تصمیم گیری آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین، موسسات حسابرسی بزرگ دارای شهرت و اعتبار بیشتری هستند و در نتیجه حساسیت و ریسک بیشتری متوجه قضاوت ها و تصمیم گیری های آنهاست و در واقع نسبت به موسسات کوچک تر زمان و دقت عمل بیشتری را به منظور بهبود قضاوت و تصمیم گیری اختصاص می دهند.
محمد بیگی و همکاران (1402) به بررسی فرهنگ و تصمیمگیری اخلاقی حسابداران رسمی: نقش میانجی تمایل به ریسک‌پذیری فردی پرداختند. تعداد نمونه 212 نفر از حسابدارن رسمی شاغل در موسسات حسابرسی بوده اند. نتایج بیانگر رابطه منفی و معنادار بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی حسابداران رسمی ایران می باشد، همچنین یافته ها حاکی از رابطه مثبت و معنادار بین فرهنگ و تمایل به ریسک‌پذیری فردی، رابطه مثبت و معنادار بین تمایل به ریسک پذیری فردی و آگاهی اخلاقی، نقش میانجی تمایل به ریسک‌پذیری فردی به طورمثبت و معنادار بر رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی، رابطه مثبت و معنادار بین آگاهی اخلاقی و قضاوت اخلاقی، قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی میباشد.
رجب دری و همکاران (1401) به بررسی رابطه نظریه های اخلاقی و رفتارهای اخلاقی در قضاوت حسابرس پرداختند. یافته‌های کلی پژوهش نشان می دهد که رابطه معناداری بین نظریه‌های وظیفه گرایی و سودگرایی با رفتار اخلاقی در حسابرسان مشاهده نشد. بررسی متغیرهای کنترلی نیز نشان داد که بین سن و جنسیت و رفتار اخلاقی حسابرسان رابطه معناداری وجود ندارد. با توجه به اهمیت اخلاق حرفه‌ای در حسابرسی و اهمیت فلسفه اخلاق و نظریه‌های اخلاقی در راستای گسترش اخلاق حرفه‌ای، ضروری است این موضوع موردتوجه بیشتری قرار گیرد تا بتوان در آینده سطح اخلاق حرفه را افزایش داد.
ملکی و همکاران (1401) به بررسی تأثیر کیفیت کارمندان حسابداری بر حق الزحمه و محتوای گزارش حسابرسی پرداختند. يافته های پژوهش نشان میدهد که کیفیت کارمندان حسابداری بر حق الزحمه حسابرسی و تعداد بندهای بعد از اظهارنظر تأثیر منفی معنادار و بر نوع اظهارنظر تأثیر مثبت معنادار دارد. و نهايتاً کیفیت کارمندان حسابداری بر تعداد بندهای شرط تأثیر معناداری ندارد.
سلمانی و همکاران (1399) به بررسی الگویی برای پیش بینی قضاوت حرفه ای حسابرسان پرداختند. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد که بعد حرفه اي و شغلي، بيشترين تأثير را بر پيش بيني قضاوت حرفه اي حسابرسان دارد. بعد فردي در جايگاه دوم قرار دارد و بعد محيطي نسبت به دو بعد ديگر کمترين تأثير بر پيش بيني قضاوت حرفه اي حسابرسان دارد.
گراغانی و ناصری (1396) به بررسی تفاوت های فردی و قضاوت حرفه ای حسابرس پرداختند. در این تحقیق اثر چهار ویژگی فردی شامل دو ویژگی جمعیت شناختی )جنسیت و تجربه) و دو ویژگی روان شناختی )خوش بینی و اعتماد به نفس( بر قضاوت حرفه ای مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد کلیه متغیرهای مورد مطالعه در این مقاله (خوش بینی و اعتماد به نفس، تجربه و جنسیت( منجر به وجود تفاوت در قضاوت حرفه ای حسابرسان می شود
رویایی و همکاران (1393) در پژوهشی با نام ارتباط بین تردید حرفه ای و قضاوت حرفه ای حسابرسان مستقل انجام دادند . هدف این پژوهش بررسی رابطه بین شاخص های تردید حرفه ای و قضاوت حرفه ای حسابرسان مستقل در موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران می باشد. در این تحقیق با استفاده از پیمایش نظرات 150 حسابرس مستقل به عنوان نمونه آماری و با استفاده از پرسشنامه تعدیل شده هرت و همکاران به این نتیجه رسیدیم که در موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران، بین تردید حرفه ای و قضاوت حرفه ای رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد.
4- فرضیه های پژوهش
با توجه به مطالب عنوان شده، برای بررسی موضوع پژوهش فرضیه ها به شکل زیر ارائه می شود:
فرضیه اول : خودکارآمدی حسابرس بر قضاوت و تصمیمگیری حسابرس تاثیر دارد.
فرضیه دوم: اندازه موسسه حسابرسی رابطه بین خودکارآمدی و قضاوت و تصمیم گیری حسابرس را تقویت می کند.
5- روش شناسی پژوهش
این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش گردآوری داده‌ها، توصیفی- تحلیلی، از نوع همبستگی است که به شکل میدانی اجرا گردید. برای جمع آوری مبانی نظری از روش کتابخانه ای و مطالعه مبانی نظری پژوهش های مشابه استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران و دليل انتخاب اين جامعه آماری مرتبط بودن آنان با موضوع پژوهش و همچنین ارزيابی دیدگاه حسابرسان در رابطه با تاثیر خودکارآمدی بر قضاوت و تصمیم گیری آن ها بوده است. داده های مورنیاز براساس بررسی پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شدند، زیرا روشی موثر برای جمع آوری داده ها از میان نمونه بزرگ محسوب می شود. تعداد 300 پرسشنامه به صورت الکترونیکی و حضوری در سال های 1400 و 1401 در اختیار پاسخ دهندگان قرار گرفت که در نهایت تعداد 132 پرسشنامه قابل استفاده و داده های آن مورد تحلیل قرار گرفت.
برای اندازه گیری خودکارآمدی حسابرس از پرسشنامه 16 گویه ای شرر و همكاران (1982)، و جهت سنجش قضاوت و تصمیم گیری حسابرس از پرسش نامه ای با 4 وضعیت استفاده شد. همچنین اندازه موسسه حسابرسی براساس میزان درآمد آن، اندازه گیری شد. پاسخ دهندگان بر اساس طیف لیکرت به سوالات پاسخ دادند. روايي صوري پرسشنامه ها توسط چند تن از جامعه آماری، روایی محتوایی با استفاده از نظرات متخصصان و اساتید خبره بررسی و مفهوم سوالات در جهت همراستایی با مساله پژوهش اصلاح و تایید شد. روایی همگرا با تأیید شاخص های بار عاملی(مقدار مطلوب بیشتر از 5/0) و مقدار 14AVE (مقدار مطلوب بیشتر از 5/0) و روایی تشخیصی با استفاده از شاخص فورنل و لارکر مورد تایید واقع شد. پایایی نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی(مقدار مطلوب بیشتر از 7/0) مورد تأیید قرار گرفت. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از مدل معادلات ساختاری در نرم افزار PLS Smart استفاده گردیده است. در ادامه به بررسی برازش مدل پیشنهادی پرداخته شد. برازش در سه حالت بررسی شده است؛ در حالت اول برازش مدل اندازه‌گیری پژوهش، در حالت دوم مدل درونی پژوهش(مدل ساختاری) شامل ضرایب مسیر، ضریب تعیین R2، اندازه اثر F2 مورد ملاحظه قرار گرفت و در حالت سوم نیز برازش کلی مدل مورد بررسی قرار گرفته است. همانطور که ملاحظه در جدول (1) ملاحظه می‌شود کلیه مقادیر پایایی ترکیبی و ضریب آلفای کرونباخ و میانگین واریانس‌های استخراجی بالای 7/0 می‌باشند در نتیجه پایایی و روایی ابزار تأیید گردید. لازم به ذکر است نتایج تحلیل عاملی تاییدی الگوهای اندازه گیری پژوهش برای متغیر تصمیم گیری و قضاوت حسابرس است ، چون این متغیر دارای 2 بعد و هر بعد دارای 2 گویه میباشد؛ لذا بایستی هم تحلیل عاملی مرتبه اول و هم تحلیل عاملی مرتبه دوم مورد بررسی قرار گیرد. در جدول زیر هم نتایج تحلیل عاملی مرتبه اول و همه مرتبه دوم اشاره شده است.
در تحلیل عاملی تاییدی مرتبه اول رابطه عامل یا عامل‌ها (متغیرهای نهان) با گویه‌ها (متغیرهای مشاهده‌پذیر) مورد سنجش قرار می‌گیرد. در این روش هیچ‌گونه رابطه‌ای بین متغیرهای پنهان مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. این نوع مدل اندازه‌گیری صرفاً برای اطمینان از آن است که متغیرهای پنهان درست اندازه‌گیری شده‌اند. در تحلیل عاملی تاییدی مرتبه اول می‌توان رابطه یک عامل با چند گویه یا چندعامل با چند گویه را مورد بررسی قرار داد. اما تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم زمانی که یک سازه بزرگ خود از چند متغیر پنهان تشکیل شده باشد، استفاده می‌شود. همانطور که نتایج نشان داده است بارهای عاملی همه گویه ها بیشتر از 5/0 میباشد. همچنین میانگین واریانس استخراجی نیز بیشتر از 5/0 به دست آمده است که یافته‌ها نشان از تأیید روایی سؤالات می باشد می توان نتیجه گرفت که گویه ها بخوبی داده‌ها را می‌سنجد.
متغیرها | تحلیل عاملی مرتبه اول | ضریب آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی | میانگین واریانس استخراجی(AVE) | |||
علائم اختصاری | بارعاملی و ضرایب استاندارد | C.R. (نسبت بحرانی) | p-value (سطح معنی داری) | ||||
خودکارآمدی | Se1 | 591/0 | 305/3 | 022/0 | 895/0 | 903/0 | 529/0 |
Se2 | 667/0 | 737/2 | 013/0 | ||||
Se3 | 660/0 | 325/3 | 020/0 | ||||
Se4 | 794/0 | 527/4 | 002/0 | ||||
Se5 | 663/0 | 251/2 | 025/0 | ||||
Se6 | 662/0 | 685/2 | 023/0 | ||||
Se7 | 604/0 | 525/2 | 028/0 | ||||
Se8 | 745/0 | 703/3 | 007/0 | ||||
Se9 | 679/0 | 522/2 | 029/0 | ||||
Se10 | 725/0 | 465/3 | 011/0 | ||||
Se11 | 716/0 | 246/3 | 016/0 | ||||
Se12 | 589/0 | 519/3 | 012/0 | ||||
Se13 | 743/0 | 796/3 | 021/0 | ||||
Se14 | 789/0 | 265/3 | 024/0 | ||||
Se15 | 525/0 | 608/2 | 027/0 | ||||
Se16 | 687/0 | 100/3 | 036/0 | ||||
تصمیم گیری | تصمیم گیری1 | 609/0 | 105/2 | 040/0 | 712/0 | 770/0 | 637/0 |
تصمیم گیری 2 | 950/0 | 258/2 | 024/0 | ||||
قضاوت | قضاوت 1 | 786/0 | 297/2 | 022/0 | 788/0 | 826/0 | 826/0 |
قضاوت 2 | 890/0 | 693/3 | 001/0 | ||||
تحلیل عاملی مرتبه دوم | |||||||
قضاوت و تصمیم گیری | قضاوت | 851/0 | 440/8 | 001/0 | 832/0 | 866/0 | 583/0 |
تصمیم گیری | 664/0 | 904/5 | 001/0 | ||||
جدول1- نتایج بارهای عاملی، پایایی ترکیبی ، آلفای کرونباخ و AVE
منبع: یافته‌های پژوهشگر
در تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم علاوه بر بررسی رابطه متغیرهای مشاهده‌پذیر با متغیرهای پنهان، رابطه متغیرهای پنهان با سازه اصلی خود نیز بررسی می‌شود. همانطور که در تحلیل عاملی مرتبه دوم نشان داده شد مقدار ضرایب استاندارد هر دو بعد تصمیم گیری و قضاوت حسابرس بالاتر از 50/0 و با توجه به سطح معنی داری (05/0≥p) می‌توان نتیجه گرفت که ابعاد بخوبی متغیر تصمیم گیری و قضاوت حسابرس را می‌سنجد .
از سویی دیگر بر اساس نتایج جدول (2) روایی واگرای مدل تحقیق مورد تایید واقع می‌شود.
جدول 2:- نتایج روایی واگرا(روایی تشخیصی)
متغیر | اندازه موسسه حسابرسی | قضاوت | تصمیم گیری | خودکارآمدی |
اندازه موسسه حسابرسی | 000/1 |
|
|
|
قضاوت | 053/0 | 840/0 |
|
|
تصمیم گیری | 007/0 | 172/0 | 798/0 |
|
خودکارآمدی | 219/0 | 317/0 | 137/0 | 699/0 |
منبع: یافته‌های پژوهشگر
برای برازش مدل ساختاری ضریب تعیینR2 نیز نشان میدهد که چند درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود و همچنین محققان تاکید کرده اند شاخص توان پیش بینی کنندگی Q2 مقداری بالاتر از صفر داشته باشد قابل قبول میباشد و هرچه به یک نیز نزدیکتر گردد نشان از توان پیش بینی کنندگی بالای آن میباشد. بر این اساس نتایج به دست آمده مورد تایید می باشد در صورتی که اندازه اثر یا F2 به معنای توان تبیین کنندگی مدل میباشد و رابطه‌ی بین سازه‌های مدل را تعیین میکند. عامل تورم واریانس (VIF)15 شدت همخطی چندگانه را ارزیابی میکند. به عنوان یک قاعده تجربی مقدار VIF بزرگتر از ۵ باشد همخطی چندگانه بالا میباشد همانطور که جدول (3) نشان داده است کلیه مقادیر به دست آمده بالای متوسط مقادیر تعیین شده می‌باشند.
جدول 3- نتایج مقادیر توان پیش بینی کنندگی Q2 و ضریب تعیین R2
قضاوت و تصمیم گیری | ||
ضرایب اندازه اثر F2 | خودکارآمدی | 107/0 |
عامل تورم واریانس (VIF) | خودکارآمدی | 159/1 |
ضریب تعیین R2 | 101/0 | |
توان پیش بینی کنندگی Q2 | 182/0 | |
منبع: یافته‌های پژوهشگر
یکی از شاخص های اصلی برازش مدل کلی معیار16 GOFمی باشد. مقدار GOF محاسبه شده به شرح زیر میباشد:
با توجه به سه مقدار 01/0، 25/0و 36/0 به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای GOF، حاصل شدن 251/0 نشان از برازش مطلوب مدل دارد. به علاوه یافته های مربوط به شاخص های دیگر برازش مدل کلی در جدول (4) ارائه شده است. مشخص است که همه شاخص های مورد بررسی دارای نمره مطلوبی می‌باشند یعنی اینکه مدل تحقیق از برازش مطلوبی برقرار است.
جدول 4- شاخص های برازش مدل تحقیق
شاخص | آماره | مقدار استاندارد | منبع |
SRMR | 073/0 | کمتر از 08/0 | (هو و بنتلر، 1999) |
rms Theta | 101/0 | کمتر از 12/0 | (رینگل و همکاران، 2020) |
GOF | 251/0 | بیش از 25/0 | وتزلس و همکاران(2009) |
NFI | 910/0 | بیشتر از 9/0 | (بانت و بنتلر، 1980) |
d_ULS | 621/0 | کمتر از 95/0 | (هنسلر و همکاران، 2016) |
d_G | 690/0 | کمتر از 95/0 | (هنسلر و همکاران، 2016) |
منبع: یافته‌های پژوهشگر
6- یافته های پژوهش
آمار توصیفی
اطلاعات عمومی و تخصصی پرسش نامه با استفاده از روش های آمار توصیفی شامل توزیع فراوانی نسبی، توزیع فراوانی مطلق و میانگین حسابی مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به یافته های توصیفی جدول (5) نمونه های آماری بر اساس جنسیت 19 نفر زن و 113 نفر مرد بودند بیشتر پاسخ دهندگان با توجه به ماهیت شغلی مرد هستند. بر اساس سن 4 نفر کمتر از 30 سال ، 77 نفر 30 تا 40 سال، 24 نفر 41 تا 50 سال و 27 نفر بالای 50 سال سن داشتند؛ یعنی 58% افراد بین 30 تا 40 سال سن داشتند. بیشترین تحصیلات مربوط به مقطع کارشناسی ارشد بوده، 20 نفر از حسابرسان دارای تحصیلات کارشناسی، 96 نفر کارشناسی ارشد و 16 نفر نیز دارای تحصیلات دکتری بودند. 117 نفر در رشته حسابداری ، 4 نفر حسابرسی و 11 نفر نیز در رشته های مدیریت، اقتصاد، مالی و غیره تحصیل کرده بودند. با توجه به سابقه کاری 7 نفر کمتر از 5 سال، 21 نفر 5 تا 10 سال، 48 نفر 10 تا 15 سال و 56 نفر بالای 15 سال سابقه کاری داشتند. برای اندازه گیری اندازه موسسه حسابرسی از شاخص درآمد موسسه استفاده شد که نتایج نشان می دهد 14 نفر از افراد در موسسات با درآمد کمتر از 10 میلیارد ریال در ماه، 34 نفر در موسسات با 10 تا 20 میلیارد ریال، 35 نفر در موسسات با درآمد 20 تا 40 میلیارد ریال و 49 نفر در موسسات با درآمد بیش از 40 میلیارد در سال مشغول فعالیت بودند.
جدول5- نتایج آمار توصیفی متغیرهای شناختی
متغیر | طبقه | فراوانی | درصد | درصد تجمعی |
سن | کمتر از 30 سال | 4 | 0/3 | 0/3 |
30 تا 40 سال | 77 | 3/58 | 4/61 | |
41 تا 50 سال | 24 | 2/18 | 5/79 | |
بیش از 50 سال | 27 | 5/20 | 0/100 | |
سابقه کاری | کمتر از 5 سال | 7 | 3/5 | 3/5 |
5 تا 10 سال | 21 | 9/15 | 2/21 | |
11 تا 15 سال | 48 | 4/36 | 6/57 | |
بیش از 15 سال | 56 | 4/42 | 0/100 | |
جنسیت | زن | 19 | 4/14 | 4/14 |
مرد | 113 | 6/85 | 0/100 | |
تحصیلات | کارشناسی | 20 | 2/15 | 2/15 |
کارشناسی ارشد | 96 | 7/72 | 9/87 | |
دکتری | 16 | 1/12 | 0/100 | |
رشته تحصیلی | حسابداری | 117 | 6/88 | 6/88 |
حسابرسی | 4 | 0/3 | 7/91 | |
مدیریت، اقتصاد، مالی | 7 | 3/5 | 0/97 | |
سایر رشته ها | 4 | 0/3 | 0/100 | |
درآمد سالانه مؤسسه حسابرسی | کمتر از 10 میلیارد ریال | 14 | 6/10 | 6/10 |
10 تا 20 میلیارد ریال | 34 | 8/25 | 4/36 | |
20 تا 40 میلیارد ریال | 35 | 5/26 | 9/62 | |
بیش از 40 میلیارد ریال | 49 | 1/37 | 0/100 | |
مجموع | 132 | 0/100 |
| |
منبع: یافته‌های پژوهشگر
آمار استنباطی
حال نتایج مدل اجرا شده در راستای تحلیل فرضیه ها ارائه گردیده است و در آن ضرایب رگرسیونی یا ضریب مسیر، مقدار تی و سطح معنی داری مشخص شده‌اند. با مقایسه مقدار t محاسبه شده برای ضریب هر مسیر می توان به تایید یا عدم تایید فرضیه پژوهش پرداخت. اگر مقدار مطلق آماره t بزرگتر از 96/1 گردد، در سطح اطمینان 95% و در صورتی که مقدار آماره t بیشتر از 58/2 گردد، ضریب مسیر در سطح اطمینان 99% معنادار است.
اعداد موجود بر روی مسیرها در شکل (1) نشانگر ضریب مسیر و در شکل (2) نشانگر مقدار t-value برای هر مسیر می باشد. برای بررسی معنادار بودن ضرایب مسیر لازم است تا مقدار t هر مسیر بالاتر از 96/1 شود. آزمون هر فرضیه از طریق بررسی علامت، اندازه و معناداری آماری ضریب مسیر ( بتا) بین هر متغیر مکنون با متغیر وابسته مورد بررسی قرار می گیرد. هر اندازه این ضریب مسیر بالاتر باشد تاثیر پیش بینی کننده متغیر مکنون نسبت به متغیر وابسته بیشتر خواهد بود.
شکل(1): حالت استاندارد نقش تعدیل گر اندازه موسسه حسابرسی در رابطه خودکارآمدی با قضاوت و تصمیم گیری حسابرس
منبع: یافته‌های پژوهشگر
شکل(2): حالت معنی‌داری نقش تعدیل گر اندازه موسسه حسابرسی در رابطه خودکارآمدی قضاوت و تصمیمگیری حسابرس
منبع: یافته‌های پژوهشگر
در راستای تحلیل فرضیه اول و همانطور که نتایج شکل های (1) و (2) و جدول (6) نشان داده است تاثیر خودکارآمدی بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس (334/0= β؛ 041/0=P) مثبت و معنی دار است یعنی با اطمینان 95 درصد باید گفت که فرضیه اول پژوهش تایید می گردد و به طور واضحتر در زای یک واحد افزایش در خودکارامدی حسابرس به میزان 334/0 قضاوت و تصمیمگیری او بیشتر و مطلوب تر خواهد بود
جدول6- نتایج آزمون فرضیه اول
روابط متغیرها | ضریب مسیر | ضرایب تی | سطح معنی‌داری | نتیجه |
خودکارآمدی - قضاوت و تصمیم گیری | 334/0 | 051/2 | 041/0 | تایید |
منبع: یافته‌های پژوهشگر
در راستای تحلیل فرضیه دوم و بر اساس شکل های (1) و (2) و جدول (7) تاثیر اندازه موسسه حسابرسی بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس (029/0-= β؛ 739/0=P) غیر معنی دار است. همچنین تاثیر متغیر تعدیل گر یا به عبارت بهتر متغیر ضربی اندازه موسسه حسابرسی در خودکارآمدی حسابرسی بر قضاوت و تصمیم گیری او (045/0= β؛ 560/0=P) تایید نگردید، یعنی اندازه موسسه حسابرسی نتوانسته است شدت و جهت تاثیرگذاری خودکارآمدی بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس را تغییر دهد. پس فرض دوم پژوهش رد شده است.
جدول7- نتایج آزمون فرضیه دوم
روابط متغیرها | ضریب مسیر | ضرایب تی | سطح معنی‌داری | نتیجه |
اندازه موسسه حسابرسی - قضاوت و تصمیم گیری | 029/0- | 333/0 | 739/0 | عدم تایید |
اثر تعدیل گر - قضاوت و تصمیم گیری | 045/0 | 583/0 | 560/0 | عدم تایید |
منبع: یافته‌های پژوهشگر
با در نظر گرفتن نتایج بررسی روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته با استفاده از ضریب مربوط می توان به بررسی معنی داری اثرات متغیرهای پژوهش پرداخت. طبق جدول نتایج ضریب مسیر در رابطه خودکارآمدی و قضاوت و تصمیم گیری حسابرس 0.334 می باشد که میزان وابستگی را نشان می دهد که یه رابطه مستقیم و مثبت نیز می باشد. در رابطه با نقش تعدیل گر اندازه موسسه حسابرسی با توجه به سطح معنی داری t-value این فرضیه پذیرفته نمی شود و ضریب مسیر 0.045 و مثبت می باشد. نتایج کلی فرضیه ها با توجه به رد یا تایید آنها در جدول(8) ارائه شده است.
جدول8 -نتایج نهایی فرضیه ها
فرضیه | نتیجه |
خودکارآمدی حسابرس بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس تاثیر دارد. | تایید مثبت |
اندازه موسسه حسابرسی بر میزان تاثیرگذاری خودکارآمدی بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس ، تعدیل گر است. | عدم تایید |
منبع: یافته‌های پژوهشگر
بحث و نتیجه گیری
هدف از این پژوهش بررسی تاثیر خودکارآمدی حسابرسان واندازه موسسات حسابرسی بر قضاوت وتصمیم گیری حسابرسان است و نتایج نشان داد که رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. به عبارتی، خودکارآمدی حسابرس باعث می شود قضاوت درباره چگونگی انجام دادن امور مربوطه به موقعیت های حرفه ای، مبتنی بر انگیزه های فردی، غنی تر شود و حسابرس دارای خودکارآمدی توانمندی های شخصی خود را برای منسجم کردن انگیزه و منابع شناختی به کار می گیرد تا بر این مبنا بررسی های دقیق تر و تخصصی تری در زمینه عملکرد مالی صاحبکاران انجام دهد. در حقیقت، نمی توان انتظار داشت حسابرس، فاقد احساس مثبت درباره خود، توانمندی کنترل منعطف تر استرس در شرایط بحران را داشته باشد و بر اساس آن کیفیت حسابرسی را بالا ببرد. زیرا بررسی های حسابرسان صرفا مبتنی بر تجربه یا تخصص در یک صنعت نمی تواند تضمین کننده ارتقای اثربخشی کیفیت کار حسابرسی آن ها باشد. نتیجه این فرضیه مطابق با نتایج دجادانگ و همکاران (2018)، اسوانبرگ و همکاران (2018)، سکرکا و باگازی (2015) می باشد. هم چنین، این نتیجه همراستا با نتیجه پژوهش ملانظری و اسماعیلی کیا ( 1393)، در رابطه با تایید تاثیر ویژگی خودکارآمدی بر قضاوت حسابرس می باشد. بطور کلی می توان گفت حسابرسانی که از خودکارآمدی بیشتری برخوردار هستند، تلاش بیشتری جهت دستیابی به اهداف تعیین شده، صرف می کنند و حسابرسانی که خودکارآمدی ضعیفی دارند، ممکن است از کوشش زیاد جهت رسیدن به اهداف مورد نظر خودداری کنند ( استاکوویچ و لوتانس، 1998). از طرفی اندازه موسسه حسابرسی نقش تعدیل گری بر رابطه خودکارآمدی بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرس ندارد که با نتیجه پژوهش سوئینی و پیرس (2010)، مغایر می باشد. به عبارتی، اندازه موسسه حسابرسی ( کوچک، متوسط و بزرگ)، تاثیری بر خودکارامدی و قضاوت حسابرسان ندارند. علت عدم تایید فرضیه می تواند شرایط حاکم بر جامعه حسابداران رسمی ایران یا شاخص های متفاوت اندازه گیری، اندازه موسسه حسابرسی باشد.
بر اساس نتایج پیشنهاد می شود خودکارآمدی حسابرس به منزله یک برنامه توسعه محور در حرفه حسابرسی از سوی سازمان ها و نهادهای مربوطه مورد توجه قرار گیرد و برنامه های آموزشی و ارزیابی های دوره ای به منزله استراتژی های شغلی حسابرسان مدون شود تا از این طریق، در کنار ارتقای سطح اخلاق گرایی حرفه ای، گزارش های حسابرسی کیفیت بهتری داشته باشند. خودکارآمدی را می توان منشا و منبع معیارهایی همچون تردید حرفه ای و بی طرفی حسابرس هم سو با استانداردهای حسابرسی قلمداد کرد. زیرا بر اساس نظریه شناخت اجتماعی باعث می شود فرد انگیزه و کارراهه شغلی مطلوب تری داشته باشد و بر این مبنا ضمن حفظ استقلال حسابرسی، قضاوت های تخصصی مبتنی بر تجربه بیشتر در بررسی های حسابرسی ارائه دهد. به موسسات حسابرسی پیشنهاد می شود برای حمایت از سرمایه سهامداران و منافع سایر ذینفعان، آموزش های اخلاقی به حسابرسان را به نحو مطلوب تری ارائه دهند تا ضمن بهبود در کیفیت ارائه خدمات حرفه ای و اعتبار موسسه، زمینه تقویت بیشتر اخلاق حرفه ای در حسابرسان فراهم گردد. به متولیان آموزش در حرفه حسابرسی پیشنهاد می شود با برگزاری کارگاه های آموزشی مناسب خودکارآمدی حسابرس به عنوان عامل تاثیرگذار بر قضاوت و تصمیم گیری حسابرسان مورد توجه قرار گیرد و شرکت در دوره های آموزشی اخلاقی به عنوان یکی از الزامات ارتقای شغلی قرار گیرد.
از محدودیت های این پژوهش می توان به استفاده از ابزار پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات و برداشت نادرست از سوالات پژوهش توسط پاسخ دهندگان اشاره کرد. عدم همکاری بسیاری از حسابداران رسمی بدلیل مشغله کاری و حذف برخی پرسش نامه ها بدلیل ناقص بودن پاسخ ها از جمله محدودیت دیگر پژوهش می باشد. هم چنین، در این پژوهش ویژگی خودکارآمدی حسابرس بر قضاوت و تصمیم گیری مورد بررسی قرار گرفته در حالی که قضاوت متاثر از بسیاری از ویژگی های اخلاقی و فردی می باشد.
منابع :
انصاري، عبدالمهدي؛ كرماني كمالي، نرجس ( 1391 ). بررسي عوامل مؤثر بر تصمیم حسابرسان جهت استفاده از "ابزار کمکی تصمیم گیری" در ارزيابي ريسك تقلب مديريت. تحقيقات حسابداري و حسابرسي، 16(4):62-79.
حساس یگانه، یحیی و عموزاد مهدیرجی، شهرام.(1399). عوامل موثر بر قضاوت حرفه ای (اخلاقی) حسابرسان و فشارهای وارده بر آنها. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 17(67): 1-26.
حسینی، سید علی و رسولی، ندا.(1398). قضاوت حرفه ای در حسابرسی و اندازه گیری آن: مفاهیم نظریه ها و چشم انداز تئوریک. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 8(31): 155-168.
خوش طینت، محسن و بستانیان، جواد.(1386). قضاوت حرفه ای در حسابرسی. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 5(18): 25-57.
خواجوي، شكراله؛ نوشادي، ميثم(1391). نقش الگوهاي رفتاری و مدلهای تصمیم گیری در قضاوت حسابرسان. پژوهش حسابداری، 2(2):.135-124
رجب دری، حسین؛ وکیلی فرد، حمیدرضا؛ سالاری، حجت الله؛ امیری، علی.(1401). رابطه نظریه های اخلاقی و رفتار اخلاقی در قضاوت حسابرسان. قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(1): 113-141.
رمضانی ، حسین رضا ، آذین فر، کاوه ، غلام نیا روشن ، حمیدرضا، و فلاح ، رضا. (1401). نقش فرهنگ اسالمی و تجربه حسابرس در رابطه بین انصاف متقابل و کیفیت حسابرسی در شرایط محیطی ایران. قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(2): 143-163.
رویایی، رمضانعلی، یعقوب نژاد، احمد، و آذین فر، کاوه. (1393). ارتباط بین تردید حرفه ای و قضاوت حرفه ای حسابرسان مستقل. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی (پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی)، 6(22): 67-95.
سعیدی گراغانی، مسلم، و ناصری، احمد. (1396). تفاوت های فردی و قضاوت حرفه ای حسابرس. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی (پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی)، 9(36 ) : 111-129.
سلمانی، چنگیز، جبارزاده کنگرلویی، سعید، بحری ثالث، جمال، و پاک مرام، عسگر. (1399). الگویی برای پیش بینی قضاوت حرفه ای حسابرسان. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی (پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی)، 12(48 ): 179-201.
سلیمی، جمال، یوسفی، ناصر، و سعیدزاده، حمزه. (1394). بررسی رابطه ی بین جو عاطفی خانواده و علایق حرفه گرایی دانش آموزان؛ نقش واسطه ای خودکارآمدی. روانشناسی مدرسه، 4(3 (پیاپی 15)):47-66.
گلشائیان، سیدمحمد؛ سادات غفاری، منصوره؛ سیدی، سید محدثه.(1399). بررسی تاثیر فشارهای اجتماعی، تعهد و ویژگی های شخصیتی بر قضاوت حسابرسان. چشم انداز حسابداری و مدیریت، 3(23): 99-117.
محمدبیگی, عرفان, عارف منش, زهره, دهقانی اشکذری, محمدمهدی. (1402). فرهنگ و تصمیمگیری اخلاقی حسابداران رسمی: نقش میانجی تمایل به ریسک‌پذیری فردی. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی. doi: 10.30495/faar.2023.1980289.3629
ملانظري، مهناز و اسماعيلي کیا.(1393). شناسايي ويژگیهای روان شناختي اثرگذار بر مهارت حسابرسان در انجام قضاوت هاي حسابرسی. بررسی های حسابداري و حسابرسي، 21(4): 505-526.
ملکی ،فریبا، و علوی، معصومه. (1401). تأثیر کیفیت کارمندان حسابداری بر حق الزحمه و محتوای گزارش حسابرسی. قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(4): 27-50.
نظامی، احمد، پورحیدری، امید، و پاکدامن، مجید. (1399). بررسی اثر ویژگی های شخصیتی (وجدان و توافق پذیری), احساسات-تفکر و ریسک پذیری بر قضاوت حسابرس با توجه به نقش میانجی خودکارآمدی. دانش حسابداری مالی، 7(1 (پیاپی 24) )، 1-24.
وليان، حسن؛ عبدلي، محمدرضا؛ كوشكي جهرمي، عليرضا ( 1398 ). مفهوم سازي تصميم گيري خردمندانه حسابرسان براساس تحليل داده بنياد. بررسيهاي حسابداري و حسابرسی ،26(2) :301-326.
Bonner, S. E. 2008. Judgment and Decision Making in Accounting. Upper Saddle River,NJ: Prentice Hall * Bonner.S 2008. Judgment and decision making in accounting Bandura, A. (1997). Self-Efficacy: The Exercise of Control. New York: Freeman.
Charlotte Pietersen .(2014). Interpersonal Conflict Management Styles and Emotion Self-Management Competencies of Public Accountants Mediterranean Journal of Social Sciences MCSER Publishing, Rome-Italy, Vol 5 No 7 May 2014.
DeAngelo, L. E. (1981). Auditor size and audit quality. Journal of accounting and economics, 3(3): 183-199.
Djaddang, S., Lyshandra, sh., Wulamdjani, H., & Sulistiawarni, E. (2018). The Relationship between Self-Efficacy towards Audit Quality with Individualism Culture As Mediates: Evidence from Indonesia, The International Journal of Social Sciences and Humanities Invention, 5(04), pp. 4577-4583.
Mohd Sanusi, Z., Iskandar, T. M., Monroe, G. S., and Mohd Saleh, N. (2018). Effects of goal orientation, self-efficacy and task complexity on the audit judgement performance of Malaysian auditors. Accounting, Auditing and Accountability Journal, 31(1):75-95.
Merdekawati, E. (2022). The Effect of Audit Experience and Audit Risk on Audit Judgment with Auditor’s Perceptions of the Code of Ethics of Public Accountants as Moderating Variables. In E3S Web of Conferences (Vol. 348, p. 00004). EDP Sciences.
Ogunyemi, A. O., & Mabekoje, S. O. (2007). Self-efficacy, risk-taking behavior, and mental health as predictors of personal growth initiative among university undergraduates. Journal of Research in Educational Psychology, 12, 349-362.
Pajares, F., & Urdan, T. (2006). Self-efficacy beliefs in adolescents. Greenwich, CT: Information Age Publishing.
Relationship between Self-Efficacy towards Audit Quality with Individualism Culture As Mediates: Evidence from Indonesia, The International Journal of Social Sciences and Humanities Invention, 5(04), pp. 4577-4583.
Stajkovic, A. D., and Luthans, F. (1998). Self-efficacy and work-related performance: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 124: 240–261.
Sweeney, B., Arnold, D., & Pierce, B. (2010). The impact of perceived ethical culture of the firm and demographic variables on auditors’ ethical evaluation and intention to act decisions. Journal of Business Ethics, 93(4): 531–551.
Svanberg, J., Ohhman, P., Neidermeyer, P. E. (2018). Auditor objectivity as a function of auditor negotiation self-efficacy beliefs, Advances in Accounting.
Shanteau, J. (1978). When does a response error become a judgment bias? Journal of Experimental Psychology: Human Learning and Memory, 4(6): 579-581.
Sekerka, L., & Bagozzi, R. (2015). Moral courage in the workplace: moving to and from the desire and decision to act. Business Ethics: A European Review, 16(2), 132-149.
Wedemeyer, PD. (2010). A discussion of Auditor Judgment as the Critical Component in Audit Quality A Practitioners Perspective. International Journal of Disclosureand Governance. Vol.7, No.2: 320-333.
[1] Wedemeyer
[2] Bonner
[3] Haron et al.
[4] Abdul Halim et al.
[5] Ishak
[6] Fagbemi
[7] Ashton & cramer
[8] Bonner.S
[9] Shanteau
[10] Bandora
[11] Sekerka& Bagozzi
[12] Ogunyemi & Mabekoje
[13] Stajkovic & Luthans
[14] میانگین واریانس استخراجی
[15] - variance inflation factor
[16] GOf: Goodness of Fit
