بررسی تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر الگوی مصرف اقتصادی (موردمطالعه: شهروندان شهر قم)
محورهای موضوعی : تحولات اجتماعی
وحید ببردل
1
,
نوروز هاشم‌زهی
2
*
,
محمد رحیمی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه جامعهشناسی، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران ، ایران.
2 - استادیار گروه علوم‌اجتماعی و ارتباطات، واحد تهران‌شرق، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
3 - دکتری جامعهشناسی، گروه علوم‌اجتماعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاداسلامی، خلخال، ایران.
کلید واژه: سرمایۀ اجتماعی, الگوی مصرف, شهروندان قم, ترکیب, سطح کالای مصرفی.,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش بررسی تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر الگوی مصرف اقتصادی شهروندان شهر قم بوده است. این تحقیق به‌صورت پیمایشی و بااستفاده‌از روش مدل معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی انجام شده است. ابزار تحقیق پرسشنامه بوده و دارای 45گویه و 9بُعد بوده است. جامعۀ آماری پژوهش کلیۀ شهروندان شهر قم بود و برای تعیین نمونۀ آماری ، براساس فرمول کوکران 384نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شد. داده‌های جمع‌آوری شده با نرم‌افزار SMARTPLS نسخۀ 3 موردتحلیل قرار گرفت. براساس نتایج به‌دست‌آمده، باتوجه‌به تأیید تأثیر بین متغیرهای مشارکت اجتماعی، عضویت در نهادهای مدنی، اعتماد، روابط اجتماعی گسترده، عضویت در شبکه‌ها، تعهد به ارزشهای اجتماعی و هنجارهای اجتماعی بر سطح کالای مصرفی و ترکیب آن می‌توان نتیجه گرفت برنامهریزی آموزش و افزایش سرمایۀ اجتماعی، بر نوع و نحوۀ انتخاب کالای مصرفی تأثیرگذار است و با شناخت و دستیابی به این تأثیر و تأثر، در الگوی مصرف مطلوب، موفقیت بیشتری به‌دست می‌آید و درنهایت با این دستاورد این موضوع در سطح گسترده‌تر قابل‌تعمیم و تحقیق مضاعف خواهد بود.
The aim of the study was to investigate the impact of social capital on the economic consumption pattern of the citizens of Qom city. This research has been carried out as a survey using the partial least squares structural equation model method. The research tool was a questionnaire and it had 45 items and 1 dimensions. The statistical population of the research was all the citizens of Qom, and to determine the statistical sample, 314 people were selected as a sample based on Cochran's formula. The collected data were analyzed with SMARTPLS software version 3. Based on the obtained results, according to the confirmation of the effect between the variables of social participation, membership in civil institutions, trust, extensive social relations, membership in networks, commitment to social values and social norms on the level of consumer goods and its composition, it can be concluded that planning Education and increasing social capital has an effect on the type and manner of choosing consumer goods, and by recognizing and achieving this effect and impression, in the optimal consumption pattern, more success is achieved, and finally, with this achievement, this issue is on a wider level. It will be generalizable and double research.
− ازکیا ، مصطفی ،غفاری ، غلامرضا (1393 ) جامعه شناسی توسعه ، تهران ، نشر کیهان
− افراسیابی، حسین. خرم‌پور، یاسین (1395). بررسی وضعیت مصرفگرایی با تاکید بر شهرنشینی در بین جوانان شهر یزد، مطالعه جامعه شناختی شهری، سال هفتم، شماره 21 ، ص 141 – 168
− باکاک، رابرت و تامپسون، کنت (1393). فهم جامعه مدرن، کتاب سوم: اشکال اجتماعی و فرهنگی مدرنیته، مترجم: فیروزمند، کاظم و همکاران، انتشارات آگه، چاپ اول
− بودریار، ژان (1389). جامعه مصرفی: اسطوره‌ها و ساختارها، ترجمه: پیروز ایزدی، تهران: نشر ثالث، چاپ اول
− تاری، فتح اله. غلامی باغی، سعید (1390). تاثیر فرهنگ بر الگوی مصرف در کشور و راهکارهای بهبود آن، علوم اجتماعی، مهندسی فرهنگی، شماره 53 ، ص 75 – 94
− تیموتی ،دالن (1388 ) ، جامعه شناسی مصرف (گردشگری و خرید ) ، ترجمه مهدی حسن آبادی ، علی اصغر سعیدی ، تهران ، نشر جامعه شناسان
− تیموری، ایرج. هادیلی، بهمن. صابری، حامد (1396). مصرفگرایی نمادین و جدایی گزینی فضایی در شهر تبریز (مطالعه موردی؛ کوی فردوس ولیعصر)، جغرافیا و توسعه، شماره 47 ، ص 1- 16
خ جمشیدیها، غلامرضا و پرستش، شهرام (1386). دیالکتیک منش و میدان در نظریة عمل پیر بوردیو. دوفصلنامة مطالعات جامعه‌شناختي بهار 1386 ، شماره 30 ، ص 1 – 32
− جهانیان، ناصر (1388). مصرف فراگیر و پایدار در سایه آموزه توسعه اسلامی، فصلنامه اقتصاد اسلامی
− ربیعی، علی و ملکه رفیعی (1395). مطالعهای جامعهشناختی پیرامون مصرفگرایی در میان ساکنان شهر تهران، مجله جامعهشناسی ایران، دوره شانزدهم، شماره 1 و 2 ، ص 144- 166
− ریتزر ، جورج (1395 ) ، مبانی نظریه جامعه شناسی معاصر و ریشه های کلاسیک آن ، ترجمه شهناز مسمی پرست ، تهران ، نشر ثالث
− سبحانی نژاد ، مهدی ، افشار ، عبداله (1389) اصلاح الگوی مصرف با تاکید بر نقش آموزش در مدیریت مصرف انرژی ، معرفت فرهنگی ، سال اول شماره 2 ، ص 155 -170
− شیری، محمد؛ محمود قاضی طباطبایی و همکاران (1394). بررسی نقش عوامل اجتماعی و جمعیتی در تغییرات الگوی مصرف خاوارهای شهری و روستایی ایران، فصلنامه توسعه محلی، دوره هفتم، شماره 1 ، ص1-28
− غلامرضایی ، علی اصغر (1389)، مبانی مصرف گرایی در دنیای جدید و اصول مصرف در اسلام با تاکید بر رسانه ملی ، پژوهشهای ارتباطی ، شماره 61 ، ص 11- 30
− فاضلی ، محمدصادق (1390). مصرف و سبک زندگی، قم، صبح صادق
− قهرودی، زهرا؛ ندا مصزفوی و سمانه افتخاری (1392). الگوی مصرف در چرخه زندگی خانوارهای شهری، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال سیزدهم، شماره 49 ،ص 5 – 26
− کاشانی، حامد (1394). طراحی الگوی سبک زندگی اسلامی و تاثیر آن بر فرایند تصمیمگیری خرید مصرف کننده، پایان نامه دکتری، دانشگاه علامه، دانشکده حسابداری، رشته مدیریت بازرگانی، استاد راهنما؛ سید علی اکبر افجه و شهریار عزیزی
− محمدپور، احمد؛ صادقي، رسول و رضايي مهدي (1389). روش هاي تحقيق تركيبي به عنوان سومين جنبش روش شناختي: مباني نظري و اصول عملي، جامعه شناسي كاربردي (مجله پژوهشي علوم انساني دانشگاه اصفهان)، دوره 21، شماره 2 (پياپي 38 ) ، ص 77 - 100
− موسوی، یعقوب.، احمدی، طیبه (1392). تاثیر تبلیغات تجاری شهری بر مصرفگرایی زنان شهر تهران، فصلنامه تحقیقات اجتماعی- فرهنگی، دوره اول،شماره 4 ،ص 99 - 123
− نیک عهد، مهدی؛ اکبر زارع شاه آبادی و همکاران (1394). بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی و اقتصادی بر مصرفگرایی (مورد مطالعه: زنان بالای 15 سال شهر ملایر). فصلنامه جامعهشناسی سبک زندگی، شماره اول ، ص 211 – 244
− Alexander, E.R. (2006). Evaluation in planning: Evaluation and prospect, Ashegata publishing
− Bourdieu ,Pierre (1984) Distinction , A social critique of the judgment of taste , Routledge
− Bourdieu, P. (1986) The Forms of Capital, in John G. Richardson (edt), Handbook of Theory and Research in the Sociology of Education, New York, Greenwald Press.
− Campbell, Collin (2005) the craft Consumer: culture, craft and consumption in a Postmodern Society, in Journal of consumer culture, Vol 5 (1).
− Clark, david (2003) the consumer society and postmodern city, Routledge
− Colman, James, (1990), Foundations of Social Theory, Cambridge: Harvard University Press.
− Creswell, J. W. (2003). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches, Second Edition, Thousand Oaks, CA: Sage Publication
− Creswell, J. W. (2003). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches, Second Edition, Thousand Oaks, CA: Sage Publication
− Evans‚ M. (et al) (2006) Consumer Behaviour‚ Sussex:John willy Ltd
− Fischer,Cludes(2003) Succumbing to Consumerism?: Underlying Models in the Historical Clim, University of California, Berkeley.
− Johnson, B. and L. Christensen (2008). Educational Research: Quantitative, Qualitative and Mixed Approaches. Needham Heights: Allyn and Bacon
− Johnson, B. and L. Christensen (2008). Educational Research: Quantitative, Qualitative and Mixed Approaches. Needham Heights: Allyn and Bacon
− Miles, R. (2002). The changing consumer: Markets and meanings, London , Rotledge.
− Peak, Hey, Jin Pan, Zhongdang. (2004). Speading global consumerism: effects of mass media and advertising on consumerism values in china. Mass communication and society, vol. 7,4.
− Putnam, R.D., (1995), The Prosperous Community: Social Capital and Public Life, in: The American Prospect, 4, 13, 11-18.
− Reed- Danhay, Deborah (2005), Locating Bourdieu, Bloomington and Indianapolis, Indiana university Press
− Reed- Danhay, Deborah (2005), Locating Bourdieu, Bloomington and Indianapolis, Indiana university Press
− Story, John (1999) Cultural Consumption and everyday Life. Londden, Arnold Publisher
− Uzgoren, Ergin, Guny, Taner. (2012). The snop effect in the consumption of luxury goods. Department of economics, dumlupinar university, Kutahyapo. box43000, Turkey, procedia-Socioland Behavioral Sciences, 62, 628-637.
− Uzgoren, Ergin, Guny, Taner. (2012). The snop effect in the consumption of luxury goods. Department of economics, dumlupinar university, Kutahyapo. box43000, Turkey, procedia-Socioland Behavioral Sciences, 62, 628-637.
Journal Of Socio-Cultural Changes Vol.20 , No.3, (78), Fall 2023
Investigating The Impact Of Social Capital On The Pattern Of Economic Consumption (Case Study: Citizens Of Qom City)
Vahid Bebardel1, Nowroz Hashem Zahi2*, Mohammad Rahimi3
(Received Date: 2022/04/18 - Accepted Date: 2023/11/19)
Abstract
The aim of the study was to investigate the impact of social capital on the economic consumption pattern of the citizens of Qom city. This research has been carried out as a survey using the partial least squares structural equation model method. The research tool was a questionnaire and it had 45 items and 1 dimensions. The statistical population of the research was all the citizens of Qom, and to determine the statistical sample, 314 people were selected as a sample based on Cochran's formula. The collected data were analyzed with SMARTPLS software version 3. Based on the obtained results, according to the confirmation of the effect between the variables of social participation, membership in civil institutions, trust, extensive social relations, membership in networks, commitment to social values and social norms on the level of consumer goods and its composition, it can be concluded that planning Education and increasing social capital has an effect on the type and manner of choosing consumer goods, and by recognizing and achieving this effect and impression, in the optimal consumption pattern, more success is achieved, and finally, with this achievement, this issue is on a wider level. It will be generalizable and double research.
Keywords: Social Capital, Consumption Pattern, Citizens Of Qom, Composition And Level Of Consumer Goods.
بررسی تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر الگوی مصرف اقتصادی
(موردمطالعه: شهروندان شهر قم)
وحید ببردل4، نوروز هاشم‌زهی5*، محمد رحیمی6
(تاریخ دریافت: 29/01/1401 - تاریخ پذیرش: 28/08/1402)
چکیده
هدف پژوهش بررسی تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر الگوی مصرف اقتصادی شهروندان شهر قم بوده است. این تحقیق به‌صورت پیمایشی و بااستفاده‌از روش مدل معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی انجام شده است. ابزار تحقیق پرسشنامه بوده و دارای 45گویه و 9بُعد بوده است. جامعۀ آماری پژوهش کلیۀ شهروندان شهر قم بود و برای تعیین نمونۀ آماری ، براساس فرمول کوکران 384نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شد. داده‌های جمع‌آوری شده با نرم‌افزار SMARTPLS نسخۀ 3 موردتحلیل قرار گرفت. براساس نتایج به‌دست‌آمده، باتوجه‌به تأیید تأثیر بین متغیرهای مشارکت اجتماعی، عضویت در نهادهای مدنی، اعتماد، روابط اجتماعی گسترده، عضویت در شبکه‌ها، تعهد به ارزشهای اجتماعی و هنجارهای اجتماعی بر سطح کالای مصرفی و ترکیب آن می‌توان نتیجه گرفت برنامهریزی آموزش و افزایش سرمایۀ اجتماعی، بر نوع و نحوۀ انتخاب کالای مصرفی تأثیرگذار است و با شناخت و دستیابی به این تأثیر و تأثر، در الگوی مصرف مطلوب، موفقیت بیشتری به‌دست می‌آید و درنهایت با این دستاورد این موضوع در سطح گسترده‌تر قابل‌تعمیم و تحقیق مضاعف خواهد بود.
واژگان کلیدی: سرمایۀ اجتماعی، الگوی مصرف، شهروندان قم، ترکیب، سطح کالای مصرفی.
مقدّمه
از ابتدا نظریههای اجتماعی با مبحث مصرف و نقشی که در زندگی مدرن بازی می کند در تبادل بوده اند (فاضلی، 1390: 19). امروز شکافی مابین نیاز و مصرف ایجاد شده به صورتی که مصارف عموم منطبق بر نیاز بشری نبوده و چیزی فراتر از آن است و شکاف بوجود آمده با مفهوم مصرف گرایی پر شده است. (باکاک و همکاران، 1391: 2). در اینچنین شرایطی مصرف به فرهنگ تبدیل شده و ارزشهایی غالب هستند که از خود مصرف ریشه گرفته اند. این مصرف حوزههای مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره را شامل میشود که مهمترین نمود آن مصرف اقتصادی میباشد که از خرید روزمره تا معاملات کلان را در برمیگیرد که بحث مصرف در بخشهای مختلف اقتصادی نمود بیشتری پیدا میکند (غلامرضایی ، 1389: 16).
امروزه نیز یکی از چالشهای پیشروی کشور برنامهریزی برای رشد و بقا اقتصادی است. یکی از مهمترین بحثها در اقتصاد مصرف بوده و الگوی خرید و مصرف مردم ، از شاخص های مهمی است که نوع رویکرد مردم به منابع و همچنین سرمایه های خود را بیان می کند (افراسیابی و خرم پور، 1395: 152). اگر مصرف به صورت صحیح و درست صورت پذیرد ، با برآورده گردیدن نیازهای عمومی ، استفاده مطلوب و صحیح از منابع نیزصورت می گیرد و نگرانی از تلف شدن و کسری منابع نخواهد بود ، اما اگر این روند به عنوان مصارف ضروری برخی مواقع به جهت متاثر شدن از عوامل مختلف انحراف مسیر داشته و ماهیتی به غیر از ماهیت اصلی خود یعنی تامین نیازهای ضروری را بدست آورد ، می تواند عاملی برای از بین رفتن منابع و ذخیره های اصلی و راهبردی بوده و شرایط سخت اقتصادی را رقم بزند و در نهایت به عدم پیشرفت و درجا زدن بیانجامد و همچنین تامین مایحتاج مصرفی به یک مقوله و دل نگرانی اصلی اجتماعی تبدیل شود (تیموری و همکاران، 1396: 9). در زمان های گذشته و در قرون وسطی برای اکثریت ساکنان زمین ، مفهوم مصرف بر اساس مرتفع کردن نیازها و برآورده نمودن معیشت بود ، ولی در جوامع مدرن مصرف عمومی و انبوه جمعیت بیش از این که براساس رفع مایحتاج باشد ، مطابق میل ها و خواسته هاست و زندگی امروزه ، در واقع سبک خاصی از مصرف افراطی را بازتولید می کند . (تیموتی، 1393: 18). به حدی که بودریلار ، جامعه امروزی را بر اساس مصرف تعریف می کند و بیان می کند که آنچه مصرف را طراحی کرده و تحت کنترل دارد ، عوامل و توان تولید در جهان است. (ریتزر ،1395 : 48). ژان بودریار اعتقاد دارد رابطه ی بین مصرف کننده و کالا دستخوش تغییر شده است ، مصرف کننده ،کالا را به جهت فایده ویژه آن مصرف نمی کند ، بلکه به مجموعه ای از کالاها به صورتی که مصرف آنها در کل برای تعریف شخصیت خود است ، روی می آورد(بودریار7، 1389: 94). در دهه‌های اخیر، مصرف به نحوی فزاینده به تمامی حوزههای زندگی امروزی رخنه نموده و به نظر می‌رسد فرهنگ مصرف به نظم حاکم شده عمده بر فرماسیون اجتماعی عصر حاضر تبدیل گردیده است (کلارک8 و دیگران، 2003: 26). بوردیو9 به این معتقد است که اخلاق لذت جویانه در اقتصاد نو و مدرن جای اخلاق زاهدانه در تولید و ذخیره کردن را گرفته است . منطق این اقتصاد به دنبال نوعی مراودات اجتماعی است که در آن عامه مردم به میزانی که با ظرفیت در تولید مورد ارزیابی قرار می گیرند ، بر اساس میزان ظرفیت هایشان در سبک های زندگی ، نوع مصرف و استانداردهای سطح زندگی نیز ارزیابی می شوند (بوردیو، 1984: 310). اگر مصرف از صرف نگاه اقتصادی و کنشی دور شود و با ابعاد اجتماعی- فرهنگی آمیخته گردد، مباحث مصرفگرایی و نوع الگوی مصرف بیشتر خود را نشان خواهد داد و برچسب ایدئولوژیکی و سبک زندگی به خود می‌گیرد (میلس10، 2002: 4). یکی از عوامل مهمی که می تواند در مصرف اقتصادی موثر باشد سرمایه اجتماعی میباشد. سرمایه اجتماعی از تاثیر نهادهای اجتماعی ،هنجارها و روابط فی مابین انسانها بر روی کم و کیف تعاملات اجتماعی حاصل شده است (ازکیا و غفاری، 1392: 42).
رفتارهای نادرست خرید و نوع مصرف های مردم که در نهایت به مشکل و معضل مصرف گرایی منتهی می گردد ، تبعات و اثرات خاصی دارد که قسمتی از آنها می تواند ظاهراً مطلوب ارزیابی شده و باعث افزایش در میزان تولید ملی ، رونق در بازار ، افزایش اشتغال و رشد اقتصادی شود ،اما تبعات و اثرات منفی بسیاری نیز بر آن متصور است که به دو گروه پیامدهای فردی و پیامدهای عمومی تقسیم می گردد . از دسته پیامدهای عمومی می توان به مواردی چون ، وابسته شدن به سایر کشور ها ، بوجود آمدن فاصله های طبقاتی در جامعه ، رفتارهای خرید و مصرف نادرست توسط عامه ، بوجود آمدن اثرات جبران ناپذیر بر محیط زیست بر اثر مصرف بی رویه ، روند نزولی میزان تولید و ایجاد اشتغال در اثر بروز فاصله بین توان های تولید و میزان مصرف ، عدم توسعه یافتگی ، ناسازگاری های اجتماعی و بروز تورم ، منحرف شدن تولید به جهت تامین نیازهای کاذب در مصرف اشاره کرد و در پیامدهای فردی به مواردی از قبیل عدم احترام و اعتنا به سنتها و ارزشها ، بروز فشارهای روانی نشات گرفته از توجه به مد ، مصرف پرستی و از خود بیگانه شدن اشاره نمود . آنچه در این تحقیق مورد بررسی می باشد تاثیر مولفه های سرمایه اجتماعی بر الگوی مصرف اقتصادی است . ذکر این نکته ضروری است که موضوع مصرف ، در دو حیطه قابل طرح است . ابتدا سطح مصرف که کمیت و میزان آن را نشان می دهد (مصرف در حد رفع نیازهای ضروری و یا فراتر از نیازها) و دوم ترکیب مصرف که اختصاص آن به کالاهای تولید داخل و تولید شده در خارج را نشان می دهد. این تحقیق نیز این دو حیطه را در مقوله های خود ، به عنوان ابعاد الگوی مصرف اقتصادی بررسی نموده است . بررسی این نکته که شهروندان شهر قم در نحوه مصرف شان چه تاثیری از مولفه های سرمایه اجتماعی می پذیرند ، چالش اساسی این تحقیق است. خودرو ، تلفن همراه ، لباس ، کفش و سایر تزئینات و وسایلی که از آن استفاده می کنند و یا از آن اجتناب می کنند ، سفرهای تفریحی، امکانات زندگی و ...، همه معرف های الگوی مصرف اقتصادی شهروندان می باشد که می تواند متاثر از مولفه های مختلف سرمایه اجتماعی ، در زندگی اجتماعی شان باشد .
این پژوهش ، به دنبال تعیین اثر مولفه‌های سرمایه اجتماعی در سطح خرد و برون گروهی اعم از مشارکت اجتماعی، عضویت در نهادهای مدنی و شبکه ها، اعتماد ، روابط اجتماعی گسترده ، تعهد به ارزش ها و هنجارهای اجتماعی ، در مصرف اقتصادی شهروندان شهر قم به صورت «سطح مصرف» در قالب مصرف به میزان نیاز و مصرف فراتر از نیاز و به صورت «ترکیب مصرف» به صورت مصرف کالاهای تولید داخل و یا خارجی می باشد . بر این مبنا سوال اصلی تحقیق بدین صورت است که آیا سرمایه اجتماعی بر اساس مولفه های در نظر گرفته شده آن بر الگوی مصرف شهروندان شهر قم تاثیر دارد ؟
مروری‌بر ادبیات تحقیق
بوردیو بیشتر به بررسی دوام وپایداری طبقه اجتماعی وسایر اشکال مستحکم نابرابری گرایش داشت . وی عمیقاً درگیر ایده هایی بود که از مفاهیم مارکسیستی تاثیر پذیرفته بودند و سرمایه اقتصادی را ریشه انواع سرمایه ها می دانست و به درک شیوه های ترکیب این سرمایه با دیگر اشکال آن و ایجاد وتولید نابرابری علاقمند بود(تاری، 1390:32).
بوردیو سرمایه رابه سه بخش مختلف تقسیم بندی می کند ؛ سرمایه اقتصادی که قابلیت مبدل شدن به پول را دارد و به صورت حقوق مالکیت می تواند در جامعه نهادینه گردد . سرمایه فرهنگی که از شرایط مختلف آموزش در مدرسه و خانواده شکل گرفته و در واقع می تواند از دارایی ها و داشته های مادی مستقل باشد و تا حدی کمبود منابع مالی را که بخشی از سیاست های فرد برای تبعیت و دنباله روی قدرت و جایگاه وطبقه اجتماعی است را التیام بخشد و سرمایه اجتماعی ، این نوع سرمایه که از طریق عضو شدن افراد در گروه های مختلف اجتماعی به دست می آید ،دربرگیرنده تمام منابع بالقوه واقعی است.(تاری، 1390: 54).
در دیدگاه بوردیو سرمایه فرهنگی در واقع به صورت کیفیت در آموزش نمود داشته و همانند میراث مادی قابلیت انتقال دارد و همچنین می توان آنرا سرمایه گذاری کرد . در ضمن گروه ها این توانایی را دارند که از نمادهای فرهنگی خود که بیانگر موقعیت شان در ساختار اجتماعی می باشد و هم آن را می سازد به عنوان علائم تفاوت و تمایز بهره ببرند(تاری، 1390: 23).
کلمن جامعه شناس آمریکایی ، در واقع مهمترین کسی است که نظریه انتخاب منطقی را پذیرفته و رشد و گسترش این نظریه را در جامعه شناسی امروز باعث شد . توصیف وی از سرمایه اجتماعی و شکل های مختلف آن نیز بر این مفهوم پایه گذاری شده است . (این نظریه می پذیرد که کلیه رفتارهای افراد بر پایه تعقیب آن ها برای دستیابی به سود نشات می گیرد) بر مبنای دیدگاه وی تعامل اجتماعی به صورت یک شکل از مبادله مدنظر قرار می گیرد و سرمایه اجتماعی راهی برای تبیین چگونگی تعاون و مشارکت افراد جامعه با همدیگر در جهت رسیدن به سود می باشد . در نتیجه کلمن سرمایه اجتماعی را سودمند می داند و برآن تاکید دارد و آن را روشی برای توسعه اجتماعی ، مشارکت و روابط دو سویه می پندارد (ربیعی، 1395: 54).
کلمن در پژوهش آموزش و پرورش تاثیر بسزایی داشته و در مقایسه با بوردیو تاثیر وسیع تری را بر سرمایه اجتماعی داشته است . وی با دستاوردهای مطالعاتی خود نشان می دهد که سرمایه اجتماعی به توانمندان جامعه صرفا محدود نمی باشد و برای قشر فقیر و حاشیه نشینان نیز مثمر ثمر است. علاقه ی اصلی او درهم آمیختن جامعه شناسی با روندهای عمده در اقتصاد می باشد و در همین راستاست که وی مفهوم سرمایه اجتماعی را مابین جامعه شناسی و اقتصاد می داند (ربیعی، 1395: 67).
سرمایه اجتماعی را نمی توان یک شیء واحد دانست و با کارکرد های آن تعریف می شود . درواقع انواع مختلف از چیزهایی است که دارای دو خصلت مشترک هستند : همه آنها دربرگیرنده وجهی از ساخت اجتماعی می باشند و همچنین تسهیل کننده کنش های مشخص افراد در درون یک ساختار می باشند . سرمایه اجتماعی مثل دیگر اشکال سرمایه مولد می باشد و بدست آوردن اهداف مشخصی را تسهیل و امکان پذیر می کندکه در صورت نبود سرمایه اجتماعی بدست نخواهد آمد. این سرمایه همانند سرمایه انسانی و فیزیکی می تواند به طور کامل تعویض پذیر باشد . اما این امکان تعویض پذیری در واقع فقط برای فعالیت های خاصی مهیاست و شکل مشخصی از سرمایه اجتماعی که در کنش های معینی دارای ارزش می باشد ، ممکن است برای دیگر کنش ها بدون فایده و دارای زیان باشد (ربیعی، 1395: 33).
درونی کردن شیوه درست بکارگیری و استفاده از دارایی ها و منابع موجود یک کشور ،به طوری که هم باعث رشد و ترقی شاخص ها و مولفه های زندگی مردم گردد و هم کاهش هزینه ها را در برداشته باشد و بستری برای توسعه عدالت عمومی باشد ، الگوی مصرف تلقی می گردد (سبحانی و افشار،156:1386) با این توصیف ، دو مولفه ی اصلی برای الگوی مصرف می توان متصور بود : ابتدا سطح مصرف که منظور از آن قسمتی از درآمد خانواده ها و کل جامعه است که در سطح کلان و یا خرد به آن مخارج مصرفی گفته می شود و در خرید کالاها و خدمات صرف می گردد و میزان اندازه وزنی خدمات و کالاهایی که در سبد مصرفی خانوارها جای دارد و در این پژوهش به صورت مصرف کالای ضروری زندگی به میزان نیاز و یا مصرف به صورت اسراف گونه و فراتر از نیاز در نظر گرفته شده است ودوم تركيب كالاها که منظور ترکیب کالای مصرفی به دو صورت مصرف کالاهایی که در داخل کشور تولید شده اند و یا تولید خارج از کشور هستند در نظر گرفته شده است .
پیشینۀ تحقیق
جعفری نیا (1399 ) در تحقیق بررسی و تحلیل اثرات سرمایه اجتماعی بر رفتار زیست محیطی شهروندان در شهر بوشهر با ابزار پرسشنامه و نمونه آماری 397 نفر ، بر اساس نتایج حاصل از پژوهش نشان داد بین فرضیه تعدیل گری ، تعامل اجتماعی ، اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی و رفتارهای زیست محیطی شهروندان شهر بوشهر رابطه معناداری وجود دارد و نوع رابطه مستقیم و مثبت است .
قائدی و همکاران (1398 ) در تحقیقی با عنوان تحلیلی بر توسعه پایدار شهری با تکیه بر شاخصه های سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی (نمونه موردی : منطقه 2 شهر تهران ) با روش تحقیق مطالعه موردی از سنخ توصیفی - تحلیلی و ضریب همبستگی ، با ابزار پرسشنامه و نمونه آماری 374 نفر نتیجه گرفتند سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی بر توسعه پایدار شهری تاثیر دارد.
اکبری و همکاران (۱۳۹۵) در بررسی تأثیر ویژگیهای اجتماعی و پایگاه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی (فرهنگ زیست محیطی مؤثر بر میزان تغییر مصرف برق و گاز طبیعی خانوارهای شهر اصفهان پس از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها) با کسب نظرات خانوارها و با استفاده از ابزار پرسشنامه، جامعه آماری ۱۴۵ خانوار مناطق پانزده گانه شهرداری اصفهان ، بر اساس نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند پایگاه اقتصادی اجتماعی خانوارهای اصفهانی بر میزان صرفه جویی آنها در مصرف انرژی (برق و گاز طبیعی) تأثیر معناداری نداشته است؛ در حالی که فرهنگ (زیست محیطی) خانوارها، تأثیر منفی معناداری داشته است.
حبیب پور و موسوی (1395) در تحقیق رابطه بین سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی شهروندان شهر قم ، با استفاده از روش پاتنام به آزمون رابطه پرداخته اند . روش تحقیق پیمایشی و در بین 383 نفر در بین افراد 18 تا 56 سال انجام پذیرفته است .نتایج پژوهش بر اساس تحلیل رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر ، نشان دهنده رابطه مثبت بین همه مولفه های سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی شهروندان قم بوده است .
فتحی و صدیقی (1395 ) به پژوهش بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و مصرف کالاهای فرهنگی در بین دانش آموزان مقطع متوسطه شهر دامغان ، با ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه و روش پیمایشی ، با نمونه آماری 380 نفر پرداخته و نتیجه گرفتند حاصل مصرف کالای فرهنگی بین جنسیت و نوع مدرسه متفاوت است و بین متغیر های طبقه اجتماعی - اقتصادی ، اعتماد اجتماعی ، مشارکت اجتماعی ، تعامل اجتماعی ، عضویت در گروه های اجتماعی و در نهایت سرمایه اجتماعی دانش آموزان با مصرف کالای فرهنگی آنها رابطه معنادار وجود دارد .
ریاحی و همکاران (1394 ) تاثیر مصرف رسانه‌ای بر سرمایه اجتماعی شهروندان بندرعباس با تاکید بر تلویزیون داخلی و ماهواره‌ای را مورد بررسی و آزمون تجربی قرار دادند . روش پژوهش پیمایشی و از ابزار پرسشنامه استفاده شده و نمونه آماری ۳۸۴ نفر و شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای بوده است . یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین میزان استفاده از رسانه داخلی و اعتماد اجتماعی ، رعایت هنجارهای اجتماعی و شبکه مشارکت اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد .
نیک عهد و همکاران (1394) اثرات سرمایه اقتصادی و اجتماعی بر مصرف گرایی را بررسی نمودند . در این تحقیق به دنبال اثرات سرمایه اقتصادی و اجتماعی بر روی مصرف گرایی به عنوان یکی از بعدهای سبک زندگی پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهای مستقل ، تبیین کننده ی متغیرهای وابسته هستند و متغیر مشارکت اجتماعی دارای بالاترین تاثیر می باشد و نتیجه گرفتند در تبیین مصرف گرایی علل دیگری نیز وجود دارد که نیاز به پژوهش بیشتر در نتایج می باشد .
شیری و همکاران (1394) در تغییرات الگوی مصرف خانوارهای شهری و روستایی ایران ، نقش عوامل جمعیتی و اجتماعی را بررسی نمودند . نتایج مطالعه بیان می کند که رابطه معناداری بین روند تغییرات الگوی مصرف خانوار و الگوی مقطعی مصرف خانوار با متغیرهای وضعیت رفاهی ، خاستگاه سکونتی ، سن سرپرست خانوار و ترتیبات زندگی خانوار وجود دارد . نتایج مدل پنل نشان دهنده تفاوت معنا دار الگوی مصرف خانوار در نسل های موالید و دوره ها می باشد .
نصراللهی و اسلامی (1392 ) در مقاله ی بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و توسعه در ایران ، برای سنجش سرمایه اجتماعی از شاخص فوکویاما استفاده نموده و با روش تحلیل عاملی ، شاخص معرف سرمایه اجتماعی در ایران طی دوره (1363-90 ) را محاسبه و در مرحله بعد با استفاده از فرایند خود توضیح برداری با وقفه گسترده وجود رابطه بلند مدت بین سرمایه اجتماعی و محیط زیست را مورد آزمون قراردادند . نتایج حاصل نشان داد که در دوره مورد مطالعه ، سرمایه اجتماعی دارای اثر مثبت و معنادار بر محیط زیست می باشد و بین مولفه سرمایه اجتماعی و سلامت محیط زیست رابطه مستقیم و قوی وجود دارد .
هان11 (2019 ) پژوهش نقش بافت اجتماعی ، سرمایه اجتماعی و استرس ادراک شده را با هدف تحلیل رابطه بین سرمایه اجتماعی در سطوح فردی و خانوادگی و استرس ادراک شده انجام داد . نتیجه تحقیق بیانگر این است که مقدار قابل توجهی از واریانس استرس ادراک شده در قیاس با سطح منطقه ، با سطح خانوار ارتباط دارد و این موضوع بیانگر این است که بافت خانوادگی دارای اهمیت قابل توجه در استرس ادراک شده نسبت به منطقه می باشد . همچنین بیان می کند که بعضی از شاخص های سرمایه اجتماعی به صورت تاثیر عکس با استرس ادراک شده رابطه دارد و رابطه بین آنها می تواند بسته به سطح و نوع سرمایه اجتماعی تفاوت داشته باشد .
اوانجلیناس و جونز12 (2019 ) مطالعه تاثیر مدیریت زیست محیطی در موسسات آموزش عالی و سرمایه اجتماعی را انجام دادند . این مطالعه اثر هر کدام از شاخص های سرمایه اجتماعی بر موضوعاتی که در مدیریت زیست محیطی موسسات آموزش عالی مطرح می شود را می سنجد . نتایج بیان می کند که سرمایه اجتماعی مفهوم سودمندی برای مدیریت زیست محیطی در دانشگاه ها بوده و این گونه موضوعات را بصورت تاثیرگذاری تسهیل می کند .
به ورزان و همکاران (۲۰۱۶) در مقاله ای با استفاده از روش رگرسیون چند مرحله ای به بررسی ارتباط بین مصرف سرانه برق بخش خانگی و سرمایه اجتماعی در شهرهای کشور کرواسی پرداخته‌اند. شاخص سرمایه اجتماعی به وسیله پارامترهایی مانند؛ جرم، رفتار های فرصت طلب و فساد مالی تعیین شده است. نتایج بیانگر تأثیر منفی سرمایه اجتماعی بر مصرف برق میباشد.
زونیگا و همکاران( ۲۰۱۲) موضوع سرمایه اجتماعی ، استفاده از رسانه اجتماعی برای دریافت خبر ، مشارکت های سیاسی و تعهد مدنی را مطالعه کردند و با تکیه بر اسناد ملی ایالات متحده ، نتیجه گرفتند که کنترل متغیرهای جمعیتی و اطلاعات انتقال یافته از رسانه های اجتماعی و استفاده از رسانه های سنتی ، در پیش بینی رفتار مدنی و مشارکت مردمی و سرمایه اجتماعی رابطه مثبت و زیادی وجود دارد.
چان و گلد تراپ ( 2008 ) در مطالعه ای در موردتاثیر مشارکت و مصرف فرهنگی ، به این نتیجه رسیده‌اند که تکنولوژی همراه با سبک زندگی تغییراتی را در اعمال و عملکرد ها ، محصولات سنتی و رویدادهای زندگی مردم ایجاد می کند . در فعالیت های مختلف مردم ، ترکیب جمعیت شناختی ، عامل مهمی در میزان مشارکت هاست . این مطالعه بیان می کند که در آینده سن جمعیت پیرتر ، آگاه تر و دارای انتخاب های زیادتری خواهد بود و تمام تغییرات بر اندازه مصرف کالاهای فرهنگی جامعه ، تاثیر خواهد داشت.
ازگرن و گنی (2009) در پژوهشی در ترکیه با عنوان تاثیر تجمل گرایی بر مصرف کالاهای لوکس ، عناصر مهم در مصرف کالاهای لوکس در تاثیر رویکرد تجمل گرایی را مطالعه کردند . همچنین سیاست های فروش یک شرکت انحصاری کالا را در زمان پاسخ به درخواست های کالاها بررسی نمودند . نتایج بیان می کند که افزایش قیمت کالاهای تجملی ، برای مصرف کننده تجملی یک مولفه شهرت و حفظ آبرو تلقی می شود و صاحبان کالاها گرایش و تمایل به فروش محصول با قیمت بالاتر را دارند و به این دلیل حتی زمانی که هزینه های تولید محصولات جدید بالا باشد بازهم با فروش آن به سود دست پیدا می کنند.
فرضیه‌های تحقیق
مشارکت اجتماعی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
مشارکت اجتماعی در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
اعتماد به دیگران در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
اعتماد به دیگران در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
عضویت در نهادهای مدنی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
عضویت در نهادهای مدنی در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
تعهد به ارزشهای اجتماعی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
تعهد به ارزشهای اجتماعی در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
روابط اجتماعی گسترده در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
روابط اجتماعی گسترده در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
هنجارهای اجتماعی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
هنجارهای اجتماعی در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
عضویت در شبکه‌ها در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
عضویت در شبکه‌ها در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد.
روش‌شناسی
این پژوهش به‌صورت پیمایشی و با استفاده از روش مدل معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی انجام شد . ابزار تحقیق پرسشنامه بوده و دارای 45 گویه و 9 بعد بوده است. جامعه آماری پژوهش کلیه شهروندان شهر قم بود و برای نمونه گیری به عنوان نمونه آماری ، براساس فرمول کوکران 384 نفر به عنوان نمونه با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شد. 480 پرسشنامه توزیع شد و 384 پرسشنامه مورد تحلیل قرار گرفت. برای بررسی روایی و پایایی از آلفای کرونباخ ،روایی همگرا (AVE) ، پایایی مرکب (CR) و روایی واگرا (فورنل لارکر) استفاده شد و داده های جمع آوری شده با نرم افزار SMARTPLS نسخه 3 مورد تحلیل قرار گرفت .
یافته‌های تحقیق
آمار توصیفی
برای توصیف و تشریح متغیرهای اصلی تحقیق از شاخص های میانگین ،انحراف معیار ، واریانس و موارد دیگر استفاده شد . این شاخص ها در جدول زیر ارائه گردید .
جدول 1: آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
عامل اصلی | میانگین | انحراف معیار | واریانس | چولگی | کشیدگی |
|---|---|---|---|---|---|
مشارکت اجتماعی | 4.45 | 0.713 | 0.509 | 1.368- | 1.992 |
عضویت در نهادهای مدنی | 4.15 | 0.636 | 0.404 | 1.153- | 1.553 |
اعتماد به دیگران و نهادها | 4.06 | 0.668 | 0.447 | 0.632- | 1.159 |
روابط اجتماعی | 3.86 | 0.744 | 0.553 | 0.961 | 1.933 |
عضویت در شبکه ها | 3.84 | 0.791 | 0.626 | 0.651- | 0.296 |
تعهد به ارزشها | 3.77 | 0.871 | 0.759 | 0.649- | 0.138 |
هنجارهای اجتماعی | 3.76 | 0.844 | 0.712 | 0.549- | 0.301 |
ترکیب کالای مصرفی | 3.66 | 0.879 | 0.772 | 0.467- | 0.161 |
سطح کالای مصرفی | 3.70 | 0.966 | 0.933 | 0.651- | 0.136 |
با توجه به مقادیر میانگین به دست آمده مشخص است که در میان پاسخ ها گزینه چهارم (زیاد) بیشتر از بقیه بوده و بیشترین میانگین مربوط به متغیر مشارکت اجتماعی است. همچنین براساس مقادیر چولگی و کشیدگی، مقادیر به دست آمده در بازه قابل قبول می باشند و داده‌ها از تقارن و از توزیع نرمال برخوردار هستند.
آمار استنباطی
مدل سازی معادلات ساختاری روش آماری منسجم می باشد که به بررسی روابط بین متغیرهای مشاهده شده پژوهش و متغیرهای نهفته می‌پردازد. از آنجاییکه آنالیز PLS از رگرسیون خطی مشتق می گردد ، بنابراین فرض های مربوط به داده ها در رگرسیون ، در این بخش مورد بررسی قرار گرفت.
در این پژوهش از روشهای مدل سازی معادلات ساختاری یعنی روش کمترین مجذورات جزئی(PLS) برای آزمون الگوی اندازه گیری و فرضیه های پژوهش استفاده شد . هریک از فرضیه‌های تحقیق به تفکیک با استفاده از تکنیک حداقل مربعات جزئی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته‌اند و در نهایت مدل کلی تحقیق نیز با استفاده از همین تکنیک مورد آزمون قرار داده شد .
شکل1: بار عاملی مدل تحقیق (مدل بیرونی)
شکل2: آماره تی بوت استراپینگ مدل تحقیق (مدل بیرونی تحقیق)
بررسی مدل بیرونی
برای ارزیابی و بررسی روایی و پایایی سازههای مدل های اندازه گیری در معادلات ساختاری ، حداقل مربعات جزئی،آلفای کرونباخ، ،روایی همگرا (AVE) ، پایایی مرکب (CR) و روایی واگرا (فورنل لارکر) محاسبه و ارائه شد.
روایی همگرا
جدول2: روایی همگرا و پایایی متغیرهای تحقیق
متغیر | آلفای کرونباخ | AVE | CR | Rho |
مشارکت اجتماعی | 0.726 | 0.563 | 0.816 | 0.730 |
عضویت در نهادهای مدنی | 0.722 | 0.519 | 0.853 | 0.761 |
اعتماد به دیگران و نهادها | 0.738 | 0.534 | 0.740 | 0.793 |
روابط اجتماعی | 0.764 | 0.538 | 0.755 | 0.754 |
عضویت در شبکه ها | 0.865 | 0.530 | 0.801 | 0.765 |
تعهد به ارزشها | 0.790 | 0.566 | 0.852 | 0.814 |
هنجارهای اجتماعی | 0.737 | 0.601 | 0.782 | 0.785 |
ترکیب کالای مصرفی | 0.844 | 0.627 | 0.764 | 0.751 |
سطح کالای مصرفی | 0.825 | 0.633 | 0.758 | 0.769 |
طبق نتایج جدول فوق، آلفای کرونباخ تمامی متغیرها بزرگتر از 0.7 بوده بنابراین از نظر پایایی تمامی متغیرها مورد تأیید است. مقدار میانگین واریانس استخراج شده (AVE) همواره بزرگتر از 0.5 است بنابراین روایی همگرا نیز تأیید میشود. مقدار پایایی مرکب (CR) نیز بزرگتر از AVE و 0.7 است و هر یک از سازه های مدل از روایی و پایایی مناسبی برخوردار است. همچنین ضریب پایایی همگون (Rho)، نیز بالاتر از 0.7 به دست آمده اند.
روایی واگرا
روایی واگرا یکی از معیار بررسی برازش مدلهای اندازهگیری است که دو موضوع را پوشش میدهد:
الف) مقایسه میزان همبستگی بین شاخصهای یک سازه با آن سازه در مقابل همبستگی آن شاخصها با سازههای دیگر، ب) مقایسه میزان همبستگی یک سازه با شاخصهایش در مقابل همبستگی آن سازه با سایر سازهها. در این پژوهش از تکنیک های فورنل لارکر و شاخص HTMT برای محاسبه روایی واگرا استفاده شده است.
| مشارکت اجتماعی | عضویت در نهادهای مدنی | اعتماد به دیگران و نهادها | روابط اجتماعی | عضویت در شبکه ها | تعهد به ارزشها | هنجارهای اجتماعی | ترکیب کالای مصرفی | سطح کالای مصرفی |
مشارکت اجتماعی | 0.834 |
|
|
|
|
|
|
|
|
عضویت در نهادهای مدنی | 0.853 | 0.895 |
|
|
|
|
|
|
|
اعتماد به دیگران و نهادها | 0.825 | 0.860 | 0.867 |
|
|
|
|
|
|
روابط اجتماعی | 0.792 | 0.845 | 0.872 | 0.889 |
|
|
|
|
|
عضویت در شبکه ها | 0.753 | 0.846 | 0.865 | 0.870 | 0.891 |
|
|
|
|
تعهد به ارزشها | 0.736 | 0.793 | 0.804 | 0.860 | 0.853 | 0.890 |
|
|
|
هنجارهای اجتماعی | 0.703 | 0.774 | 0.810 | 0.817 | 0.825 | 0.883 | 0.894 |
|
|
ترکیب کالای مصرفی | 0.692 | 0.757 | 0.761 | 0.775 | 0.792 | 0.800 | 0.816 | 0.886 |
|
سطح کالای مصرفی | 0.683 | 0.719 | 0.733 | 0.765 | 0.781 | 0.794 | 0.809 | 0.822 | 0.898 |
همانطور که در جدول 3 مشخص است مقادیر موجود در روي قطر اصلی ماتریس، از کلیه مقادیر موجود در ستون مربوط آن بزرگتر است و نشان دهنده آن است که مدل ما داراي روایی واگرای مناسبی است. تحقیقات اخیر توسط هنسلر و همکاران (2015) نشان می دهد که معیار فورنل لاکر هنگامی که بارهای عاملی سازه ها اختلاف جزیی باهم دارند، به خوبی عمل نمی کند. بنابراین هنسلر و همکاران معیار HTMT را بعنوان جایگزین پیشنهاد داده اند. در صورتی که مقادیر تمامی اعداد مندرج در ستون ها در این روش کمتر از 0.9 باشد مدل از روایی واگرایی مناسب برخوردار خواهد بود.
جدول4: نتایج روش HTMT جهت بررسی روایی واگرا
| مشارکت اجتماعی | عضویت در نهادهای مدنی | اعتماد به دیگران و نهادها | روابط اجتماعی | عضویت در شبکه ها | تعهد به ارزشها | هنجارهای اجتماعی | ترکیب کالای مصرفی | سطح کالای مصرفی |
مشارکت اجتماعی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
عضویت در نهادهای مدنی | 0.820 |
|
|
|
|
|
|
|
|
اعتماد به دیگران و نهادها | 0.729 | 0.733 |
|
|
|
|
|
|
|
روابط اجتماعی | 0.738 | 0.649 | 0.645 |
|
|
|
|
|
|
عضویت در شبکه ها | 0.719 | 0.745 | 0.730 | 0.805 |
|
|
|
|
|
تعهد به ارزشها | 0.845 | 0.487 | 0.591 | 0.630 | 0.817 |
|
|
|
|
هنجارهای اجتماعی | 0.777 | 0.830 | 0.369 | 0.745 | 0.499 | 0.803 |
|
|
|
ترکیب کالای مصرفی | 0.795 | 0.732 | 0.625 | 0.549 | 0.537 | 0.589 | 0.627 |
|
|
سطح کالای مصرفی | 0.839 | 0.640 | 0.439 | 0.521 | 0.735 | 0.719 | 0.621 | 0.833 |
|
با توجه به جدول 4 اینکه مقدار اعداد به دست آمده کمتر از 0.9 است، بنابراین روایی واگرایی HTMT مورد قبول است.
ارزیابی فرضیه های تحقیق
در این بخش براساس نتایج بدست آمده از محاسبه کمترین مربعات جزئی براساس بارعاملی و بوت استراپینگ، فرضیه های تحقیق مورد بررسی قرار گرفت:
جدول5: بررسی فرضیه های تحقیق و تحلیل مسیر مدل
ردیف | فرضیه | ضریب مسیر | آماره تی | سطح معناداری | وضعیت |
|---|---|---|---|---|---|
| مشارکت اجتماعی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.572 | 3.182 | 0.000 | تائید |
| مشارکت اجتماعی در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.472 | 5.927 | 0.000 | تائید |
| عضویت در نهادهای مدنی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.408 | 4.127 | 0.000 | تائید |
| عضویت در نهادهای مدنی در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.383 | 4.928 | 0.000 | تائید |
| اعتماد به دیگران در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.502 | 3.373 | 0.000 | تائید |
| اعتماد به دیگران در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.312 | 3.913 | 0.000 | تائید |
| روابط اجتماعی گسترده در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.461 | 4.277 | 0.000 | تائید |
| روابط اجتماعی گسترده در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.406 | 5.032 | 0.000 | تائید |
| عضویت در شبکه‌ها در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.485 | 4.552 | 0.000 | تائید |
| عضویت در شبکه‌ها در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.558 | 3.503 | 0.000 | تائید |
| تعهد به ارزشهای اجتماعی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.493 | 4.113 | 0.000 | تائید |
| تعهد به ارزشهای اجتماعی در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.365 | 4.128 | 0.000 | تائید |
| هنجارهای اجتماعی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.598 | 3.116 | 0.000 | تائید |
| هنجارهای اجتماعی در سطح مصرف شهروندان شهر قم تأثیر دارد. | 0.314 | 2.878 | 0.000 | تائید |
براساس نتایج به دست آمده از مدل معادلات ساختاری، ضریب مسیر در تمامی فرضیه ها بالاتر ار 0.3 به دست آمده است. سطح معناداری نیز در تمامی فرضیه ها کمتر از0.05 به دست آمده است (0.000). بنابراین با اطمینان 0.95 می توان گفت تمامی فرضیه ها مورد تائید است.
بحث و نتیجه گیری
این تحقیق با هدف بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر الگوی مصرف اقتصادی در بین شهروندان شهر قم انجام گردید . برای تحلیل سرمایه اجتماعی از مولفه های مشارکت اجتماعی ، عضویت در نهادهای مدنی ، اعتماد به دیگران و نهادها ، روابط اجتماعی ، عضویت در شبکه ها ، تعهد به ارزشها و هنجارهای اجتماعی استفاده شد و در خصوص الگوی مصرف اقتصادی ، ترکیب کالای مصرفی (تولید داخل یا خارج ) و سطح کالای مصرفی مدنظر قرار گرفت .در بخش توصیفی تحقیق ، بیشترین میانگین مربوط به مشارکت اجتماعی بود و کل داده ها از تقارن و توزیع نرمال برخوردار بودند . در بخش آمار تحلیلی بر اساس فرضیه های تحقیق بررسی انجام گردید . فرضیه های اول و دوم این بود که مشارکت اجتماعی در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم تاثیر دارد و مشارکت اجتماعی در سطح کالای مصرفی تاثیر دارد . آزمون فرضیه ها نشان داد که این تاثیر با سطح معناداری کمتر از 5% ، مورد تایید است . این یافته ها در تایید تحقیقات جعفری ،1399؛ فتحی و صدیقی ، 1395 ؛ نیک عهد و همکاران ، 1394 و حبیب پور و موسوی ،1395 می باشد . همچنین این یافته ها در تایید نظریه پاتنام می باشد . وی در بررسی سرمایه اجتماعی ، شبکه های مشارکت مدنی را بسیار مهم می داند و بر این عقیده است که تراکم این شبکه ها ، هنجارهای معامله متقابل را تقویت می کند . بوردیو نیز وابستگی های طبقاتی و فرهنگی را جزء عواملی میداند که در تنوع مصرف دخیل هستند .فرضیه های عضویت در نهادهای مدنی در سطح مصرف شهروندان شهر قم و در ترکیب کالای مصرفی تاثیر دارد ، بر اساس آزمون فرضیه ها مورد تایید قرار گرفت . این یافته ها در تایید تحقیقات جعفری ، 1399 و فتحی وصدیقی، 1395 می باشد .بنا بر نظر بوردیو شناخت متقابل با عضویت در گروه است . شبکه ای که هر یک از اعضای خود را از پشتیبانی سرمایه اجتماعی برخوردار می کند ، آنها را مستحق اعتبار می سازد . این یافته ها در تایید نظریه بوردیو می باشد که سرمایه اجتماعی را جمع منافع واقعی حاصل از شبکه های بادوام از روابط کمابیش نهادینه شده ی آشنایی ،شناخت متقابل با عضویت در یک گروه می داند و این منابع حاصل از عضویت در گروه ، اساس همبستگی است که آن منابع را ممکن می سازد .
فرضیه های اعتماد به دیگران در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم و سطح کالای مصرفی آنان تاثیر دارد تایید شد . آزمون فرضیه ها نشان داد که هرچه اعتماد به دیگران بالاتر باشد در میزان مصرف به اندازه و نوع ترکیب کالای مصرفی به صورت اعتماد به تولید داخل تاثیر دارد که تایید کننده تحقیقات ریاحی و همکاران ، 1394 و قاعدی و همکاران ، 1398 می باشد .این یافته ها در تایید نظریه پاتنام است که اعتماد را عنصر دیگری از سرمایه اجتماعی می داند و معتقد است اعتماد باعث تسهیل همکاری می شود . هرچه اعتماد بالاتر باشد به همان مقدار احتمال همکاری نیز بالاتر می رود و خود همکاری نیز اعتماد را ایجاد می کند . وی مطرح می کند که اعتماد اجتماعی هنجارهای معامله متقابل را تقویت می کند. فرضیه های روابط اجتماعی گسترده در سطح کالای مصرفی شهروندان شهر قم و ترکیب کالای مصرفی آنان تاثیر دارد طبق آزمون فرضیه ها تایید گردید و در تایید تحقیقات اکبری و همکاران ،1395 و فتحی و صدیقی ،1395 می باشد . این یافته ها تایید نظریه پاتنام می باشد که مطرح می کند افرادی که با یکدیگر ارتباط دارند ، اجازه می دهند که از تسامح و انعطاف بیشتری برخوردار باشند و از همنوایی و همدلی بالاتری برخوردار بوده و خودخواهی کمتری داشته باشند . در ارتباط کمتر افراد با یکدیگر ، راستی و صداقت در دادوستد و گفتگو را کمتر درک می کنند .همچنین این یافته ها در راستای نظریه کلمن است که سرمایه اجتماعی را تجسم یافته روابط میان افراد می داند .فرضیه های عضویت در شبکه ها در ترکیب کالای مصرفی شهروندان شهر قم و سطح کالای مصرفی تاثیر دارد ، مطابق آزمون فرضیه ها تایید شد . این یافته ها تایید تحقیق جعفری ،1399 می باشد . پاتنام در تئوری خود شبکه های افقی شهروندان و گروه ها را موجب همبستگی و افزایش بهره وری اجتماعی می داند و بوردیو حجم سرمایه اجتماعی مورد تملک یک فرد را بستگی به اندازه شبکه پیوند های او می داند و این شبکه پیوندها را محصول راهبردهای سرمایه گذاری فردی یا اجتماعی آگاهانه و نا آگاهانه برای ایجاد یا بازتولید روابط اجتماعی می داند .فرضیه های تعهد به ارزشهای اجتماعی در ترکیب کالای مصرفی و سطح کالای مصرفی شهروندان شهر قم تاثیر دارد ، با سطح معناداری قابل قبول تایید شد که در تایید تحقیقات نصرالهی و اسلامی ،1392 و شیری و همکاران ،1394 می باشد . این یافته ها در تایید تئوری فوکویاما می باشد که سرمایه اجتماعی را مجموعه معینی از هنجارها و ارزشهای غیر رسمی تعریف می کند که اعضاء گروهی که تعاون و همکاری بین آنها مجاز می باشد در آن سهیم هستند .فرضیه های هنجارهای اجتماعی در سطح مصرف شهروندان شهر قم و ترکیب کالای مصرفی آنان تاثیر دارد مورد تایید قرار گرفت و این یافته در تایید تحقیق ریاحی و همکاران ،1394 می باشد . یافته ها در تایید نظریه پاتنام می باشد که مطرح می کند سرمایه اجتماعی از طریق افزایش هزینه های بالقوه جدا شدن ، تقویت هنجارهای بده بستان ، تسهیل جریانات و تجسم موفقیت های گذشته در تحقق کنش جمعی کمک می کند . هنجارها و مشارکت ها به رفاه اقتصادی کمک می کند و توسط این رفاه قوت می گیرند و همینطور در تایید نظریه کلمن که بیان می کند هنجاری که به شکل خاص سرمایه اجتماعی را درون جمع ایجاد می کند ، هنجاری است که فرد منافع خود را رها کرده و به سود جمع عمل می کند .
بررسی صورت گرفته در تحقیق بیانگر این مهم است که فرایند مصرف در یک دهه گذشته هم شتاب بیشتری گرفته و هم به حوزه های وسیع‌تری از زندگی اجتماعی رخنه پیدا کرده است. در این میان تنوع کالاهای مصرفی، امکان و الگوی مصرف و نیز دامنه انتخاب کنشگران را وسعت بخشیده است. در واقع می توان گفت از آنجایی که حوزه مصرف و کنش‌های مصرفی به بهترین وجه بازگو کننده تغییرات اجتماعی هستند ، بررسی آنها به منظور شناخت تغییرات رفتارها و نمادها ، ارزشها ، عقاید و سنن اجتماعی ضرورتی انکارناپذیر است. الگوی مصرف از شاخصه های بسیار کلیدی و مهم سبک مصرف در یک جامعه است و در صورتی که مسیری درست و بهینه پیدا کند می تواند با تغییر مداوم و مستمر یکی ازعوامل نجات و پیشرفت جامعه شود و در نقطه مقابل ، عامل سقوط جامعه می شود. با تایید تاثیر متغیر سطح کالای مصرفی و ترکیب آن از متغیر های مشارکت اجتماعی ، عضویت در نهادهای مدنی ، اعتماد ، روابط اجتماعی گسترده ، عضویت در شبکه ها ، تعهد به ارزشهای اجتماعی و هنجارهای اجتماعی می‌توان نتیجه گرفت ، برنامهریزی آموزش و افزایش سرمایه اجتماعی، بر نوع و نحوه انتخاب کالای مصرفی تاثیر گذار است و با شناخت و دستیابی به این تاثیر و تاثر، موفقیت بیشتری در تغییرات اجتماعی ، فرهنگی در زمینه الگوی مصرف مطلوب، به دست می آید و در نهایت با این دستاورد ، این موضوع در سطح گسترده تر قابل تعمیم و تحقیق مضاعف خواهد بود . این مهم سبب می شود الگوهای مصرف دگرگون شوند، رواج تفکر عقلانی در مصرف انرژی و کالاها، افزایش احساس وفاداری به کشور و احساس تعلق اموال عمومی به افراد جامعه، تمایل به مصرف بهینه و عدم اسراف و همچنین کنترل هزینه ها و افزایش میزان خرید کالاهای داخلی و حمایت از تولید کنندگان داخلی به صورت مداوم و در قالب ارزشهای اجتماعی صورت گیرد.
منابع
− ازکیا ، مصطفی ،غفاری ، غلامرضا (1393 ) جامعه شناسی توسعه ، تهران ، نشر کیهان
− افراسیابی، حسین. خرم‌پور، یاسین (1395). بررسی وضعیت مصرفگرایی با تاکید بر شهرنشینی در بین جوانان شهر یزد، مطالعه جامعه شناختی شهری، سال هفتم، شماره 21 ، ص 141 – 168
− باکاک، رابرت و تامپسون، کنت (1393). فهم جامعه مدرن، کتاب سوم: اشکال اجتماعی و فرهنگی مدرنیته، مترجم: فیروزمند، کاظم و همکاران، انتشارات آگه، چاپ اول
− بودریار، ژان (1389). جامعه مصرفی: اسطوره‌ها و ساختارها، ترجمه: پیروز ایزدی، تهران: نشر ثالث، چاپ اول
− تاری، فتح اله. غلامی باغی، سعید (1390). تاثیر فرهنگ بر الگوی مصرف در کشور و راهکارهای بهبود آن، علوم اجتماعی، مهندسی فرهنگی، شماره 53 ، ص 75 – 94
− تیموتی ،دالن (1388 ) ، جامعه شناسی مصرف (گردشگری و خرید ) ، ترجمه مهدی حسن آبادی ، علی اصغر سعیدی ، تهران ، نشر جامعه شناسان
− تیموری، ایرج. هادیلی، بهمن. صابری، حامد (1396). مصرفگرایی نمادین و جدایی گزینی فضایی در شهر تبریز (مطالعه موردی؛ کوی فردوس ولیعصر)، جغرافیا و توسعه، شماره 47 ، ص 1- 16
− جمشیدیها، غلامرضا و پرستش، شهرام (1386). دیالکتیک منش و میدان در نظریة عمل پیر بوردیو. دوفصلنامة مطالعات جامعه‌شناختي بهار 1386 ، شماره 30 ، ص 1 – 32
− جهانیان، ناصر (1388). مصرف فراگیر و پایدار در سایه آموزه توسعه اسلامی، فصلنامه اقتصاد اسلامی
− ربیعی، علی و ملکه رفیعی (1395). مطالعهای جامعهشناختی پیرامون مصرفگرایی در میان ساکنان شهر تهران، مجله جامعهشناسی ایران، دوره شانزدهم، شماره 1 و 2 ، ص 144- 166
− ریتزر ، جورج (1395 ) ، مبانی نظریه جامعه شناسی معاصر و ریشه های کلاسیک آن ، ترجمه شهناز مسمی پرست ، تهران ، نشر ثالث
− سبحانی نژاد ، مهدی ، افشار ، عبداله (1389) اصلاح الگوی مصرف با تاکید بر نقش آموزش در مدیریت مصرف انرژی ، معرفت فرهنگی ، سال اول شماره 2 ، ص 155 -170
− شیری، محمد؛ محمود قاضی طباطبایی و همکاران (1394). بررسی نقش عوامل اجتماعی و جمعیتی در تغییرات الگوی مصرف خاوارهای شهری و روستایی ایران، فصلنامه توسعه محلی، دوره هفتم، شماره 1 ، ص1-28
− غلامرضایی ، علی اصغر (1389)، مبانی مصرف گرایی در دنیای جدید و اصول مصرف در اسلام با تاکید بر رسانه ملی ، پژوهشهای ارتباطی ، شماره 61 ، ص 11- 30
− فاضلی ، محمدصادق (1390). مصرف و سبک زندگی، قم، صبح صادق
− قهرودی، زهرا؛ ندا مصزفوی و سمانه افتخاری (1392). الگوی مصرف در چرخه زندگی خانوارهای شهری، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال سیزدهم، شماره 49 ،ص 5 – 26
− کاشانی، حامد (1394). طراحی الگوی سبک زندگی اسلامی و تاثیر آن بر فرایند تصمیمگیری خرید مصرف کننده، پایان نامه دکتری، دانشگاه علامه، دانشکده حسابداری، رشته مدیریت بازرگانی، استاد راهنما؛ سید علی اکبر افجه و شهریار عزیزی
− محمدپور، احمد؛ صادقي، رسول و رضايي مهدي (1389). روش هاي تحقيق تركيبي به عنوان سومين جنبش روش شناختي: مباني نظري و اصول عملي، جامعه شناسي كاربردي (مجله پژوهشي علوم انساني دانشگاه اصفهان)، دوره 21، شماره 2 (پياپي 38 ) ، ص 77 - 100
− موسوی، یعقوب.، احمدی، طیبه (1392). تاثیر تبلیغات تجاری شهری بر مصرفگرایی زنان شهر تهران، فصلنامه تحقیقات اجتماعی- فرهنگی، دوره اول،شماره 4 ،ص 99 - 123
− نیک عهد، مهدی؛ اکبر زارع شاه آبادی و همکاران (1394). بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی و اقتصادی بر مصرفگرایی (مورد مطالعه: زنان بالای 15 سال شهر ملایر). فصلنامه جامعهشناسی سبک زندگی، شماره اول ، ص 211 – 244
− Alexander, E.R. (2006). Evaluation in planning: Evaluation and prospect, Ashegata publishing
− Bourdieu ,Pierre (1984) Distinction , A social critique of the judgment of taste , Routledge
− Bourdieu, P. (1986) The Forms of Capital, in John G. Richardson (edt), Handbook of Theory and Research in the Sociology of Education, New York, Greenwald Press.
− Campbell, Collin (2005) the craft Consumer: culture, craft and consumption in a Postmodern Society, in Journal of consumer culture, Vol 5 (1).
− Clark, david (2003) the consumer society and postmodern city, Routledge
− Colman, James, (1990), Foundations of Social Theory, Cambridge: Harvard University Press.
− Creswell, J. W. (2003). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches, Second Edition, Thousand Oaks, CA: Sage Publication
− Creswell, J. W. (2003). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches, Second Edition, Thousand Oaks, CA: Sage Publication
− Evans‚ M. (et al) (2006) Consumer Behaviour‚ Sussex:John willy Ltd
− Fischer,Cludes(2003) Succumbing to Consumerism?: Underlying Models in the Historical Clim, University of California, Berkeley.
− Johnson, B. and L. Christensen (2008). Educational Research: Quantitative, Qualitative and Mixed Approaches. Needham Heights: Allyn and Bacon
− Johnson, B. and L. Christensen (2008). Educational Research: Quantitative, Qualitative and Mixed Approaches. Needham Heights: Allyn and Bacon
− Miles, R. (2002). The changing consumer: Markets and meanings, London , Rotledge.
− Peak, Hey, Jin Pan, Zhongdang. (2004). Speading global consumerism: effects of mass media and advertising on consumerism values in china. Mass communication and society, vol. 7,4.
− Putnam, R.D., (1995), The Prosperous Community: Social Capital and Public Life, in: The American Prospect, 4, 13, 11-18.
− Reed- Danhay, Deborah (2005), Locating Bourdieu, Bloomington and Indianapolis, Indiana university Press
− Reed- Danhay, Deborah (2005), Locating Bourdieu, Bloomington and Indianapolis, Indiana university Press
− Story, John (1999) Cultural Consumption and everyday Life. Londden, Arnold Publisher
− Uzgoren, Ergin, Guny, Taner. (2012). The snop effect in the consumption of luxury goods. Department of economics, dumlupinar university, Kutahyapo. box43000, Turkey, procedia-Socioland Behavioral Sciences, 62, 628-637.
− Uzgoren, Ergin, Guny, Taner. (2012). The snop effect in the consumption of luxury goods. Department of economics, dumlupinar university, Kutahyapo. box43000, Turkey, procedia-Socioland Behavioral Sciences, 62, 628-637.
[1] PhD Candidate, Department of Sociology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
vahid.babrdel@gmail.com
[2] * Assistant Professor, Department of Social Sciences and Communication, East Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Corresponding Author): no.hashemzehi@iauet.ac.ir
[3] PhD in Sociology, Department of Social Sciences, Khalkhal Branch, Islamic Azad University, Khalkhal, Iran. m.rahimi5564@gmail.com
[4] دانشجوی دکتری گروه جامعهشناسی، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران ، ایران. vahid.babrdel@gmail.com
[7] . Baudrillard
[8] . Clurk
[9] . Bourdieo
[10] . Miles
[11] :Han
[12] : Evangelinos& Jones
