نقدی بر معرفت شناسی مطالعات مربوط به آینده، با تأکید بر عقلانیت آینده نگاری راهبردی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

مسلم شیروانی ناغانی ¹ , محمد رحیم عیوضی ²

1 - دانشجوی دکتری آینده‌پژوهی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
2 - استاد گروه آینده‌پژوهی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین

تاریخ دریافت : 1395/10/20 تاریخ پذیرش : 1395/12/23 تاریخ انتشار : 1396/01/01

کلید واژه: آینده نگاری راهبردی, عقلانیت ارزشی, عقلانیت تجربه گرا, عملگرایی, واقع گرایی انتقادی,

چکیده مقاله :

سرعت بالای تغییرات و افزایش عدم اطمینان و پیچیدگی در شرایط محیطی هزاره جدید، موجب پرهیز از برنامه ریزی و تصمیم گیری با پیش فرض خطی بودن تغییر در پارامترهای مختلف و روی آوردن هرچه بیشتر به آینده پژوهی در سطوح و حوزه های گوناگون شده است. اما مطالعات مربوط به آینده، همواره با چالش های معرفت شناسی مواجه بوده اند. در این پژوهش، ابتدا به نقد نظریه وندل بِل در معرفت شناسی آینده پژوهی، به عنوان یکی از شهیرترین نظریه پردازان در این عرصه، پرداخته شده و سپس عقلانیت آینده نگاری راهبردی به عنوان رویکردی عملگرا در آینده پژوهی، مورد واکاوی قرار گرفته است؛ بدین معنا که گزاره هایی که با رویکرد آینده نگاری راهبردی از مطالعات مربوط به آینده مستخرج می شوند، چقدر عقلانی هستند. یافته های پژوهش، ضمن احصاء مهم ترین ایرادات وارد بر نظریه بِل، نشان می دهند که حلّ مسئله نمودن، دقت در پیش بینی، توازن بین موضوعات، سادگی، گستردگی و سازگاری در کنار ارزش گرایی معیارهایی هستند که آینده نگاری راهبردی را به عنوان رویکردی موجّه و معقول معرفی می نمایند که می تواند به موفقیت دراز مدت مطالعات مربوط به آینده کمک شایانی نماید. بر این اساس، پیشنهاداتی در راستای توسعه و بکارگیری آینده نگاری راهبردی به متصدیان امر در دانشگاه ها و صنایع و متولیان دولتی ارائه شده است.

چکیده انگلیسی:

Rapid changing, the enhance of uncertainty and the complicated environmental conditions in the present century led to avoiding taken-for-granted linear change in planning and decision-making in various parameters and tending to use futures studies in different levels and areas instead. However, studies related to the future were always faced the cognitive challenges. In this study, the theory of Wendell Bell in cognitive futures studies, as one of the most famous theories in the area, was critically investigated. Then, the rationality of strategic foresight as a pragmatic approach to the future studies was analyzed. IN other words, the rationality of proposition that extracted from the future study by strategic foresight approach was investigated. Besides recognizing the most influential weaknesses of his theory, the findings of the research revealed that “the problem-solving”, “accuracy in predicting”, “balance between issues”, “simplicity”, “expansion”, and “compatibility” along with “being value-oriented” are criteria which introduce strategic foresight as a rational and wise approach which can significantly help long-term studies related to the future. Hence, to develop and apply the strategic foresight, the suggestions are provided for the academic researchers, industrial, and administered authorities.

منابع و مأخذ:

تریگ، راجر. (1394). فهم علم اجتماعی ، ترجمه شهناز مسمی­پرست، تهران: نشر گل آذین.

چالمرز، آلن. (1394). چیستی علم، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: انتشارات سمت.

غفاریان، وفا؛ کیانی، غلامرضا. (1392). استراتژی اثر بخش، تهران: نشر فرا.

ناظمی، امیر؛ قدیری، روح­الله. (1385). آینده­نگاری از مفهوم تا اجرا، تهران: مرکز صنایع نوین

Ackoff, R. (1981) Creating the Corporate Future: Plan or be Planned, New York: John Wiley.

Bell, W. (2005) Foundations of Futures Studies: Human Science for a New Era, New Brunswichk, NJ: Transaction Publishers.

Bourgeois, P. (2001) Technology foresight for strategic decision making, Regional Conference on Technology Foresight for Central and Eastern Europe and the Newly Independent States, Vienna, Austria. 4-5 April.

Calof, J. & Tanguay, D. & Spring, L. (2006) Addressing Canada’s Foresight Capacity: A Report to the National Science Advisor, Science and Technology Foresight Directorate, Office of the National Science Advisor, Government of Canada, Ottawa, 15 September.

Foren. (2001) A practical guide to regional foresight. Seville, Spain: IPTS. available at: http://foresight.jrc.ec.europa.eu/documents/eur8en.pdf.

Gaspar, T. (2015) “Strategia Sapiens–strategic foresight in a new perspective”, Foresight, 17(5), pp. 405-426, doi:10.1108/FS-03-2015-0017.

Glenn, J.C. &  Gordon, T.J. & Dator, J. (2001) “Closing the deal: how to make organizations act on futures research”, Foresight, 3(3), pp. 177-189, doi:10.1108/14636680110803111.

Godet, M. (1994) from anticipation to action, Paris: UNESCO publication.

Godet, M & Durance, P. (2011) Strategic foresight for corporate and regional development, Paris: UNESCO publication.

Hideg, E. (2002) “Implications of two new Paradigms for Futures Studies”, Futures, 34(3), pp. 283-294, doi:10.1016/S0016-3287(01)00044-1.

Ingvar, D.H. (1985) “Memory of the future: an essay on the temporal organization of conscious awareness”, Hum Neurobiol, vol.4, pp.127-136, available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3905726.

Kapoor, R. (2001) “Future as fantasy: forgetting the flaws”, Futures, 33(2), pp.161-170, doi: 10.1016/S0016-3287(00)00061-6.

Kuhn, T. (1970) The structure of scientific revolutions, Chicago: university of Chicago press.

Kuosa, T. (2011) “Evolution of futures studies”, Futures, vol. 43, pp. 327-336, doi:10.1016/j.futures.2010.04.001.

----------- (2012) The Evolution of Strategic Foresight: Navigating Public Policy Making, Oxford shire: Rout ledge.

Malaska, P. (2003) Futures knowledge and penetration to the futures, Helsinki: Vapk-Kustannus.

Michael, D. N. (1985) “With both feet planted firmly in mid-air”, Futures, vol. 17, pp. 94-103, doi:10.1016/0016-3287(85)90001-1.

Mullin, J & Adam, R.M & Halliwell, J.E. & Milligan, L.P. (1999) Science, technology and innovation, Ottawa: International Development Research Centre (IDRC).

Popper, K.R. (1969) Conjectures & Refutations, London: Rout ledge and Kegan Paul.

Porter, M. E. (1980) Competitive Advantage: Techniques for Analyzing Industrial and Competitors, New York: Free Press.

Pourezzat, A. (2008) “Building the future: undertaking proactive strategy for national outlook”, Futures, 40(10), pp. 887-892, doi: 10 . 1016 /j. futures. 2008.07.024.

Rejeski, D. & Olson, R.L. (2006) “Has futurism failed?”, The Wilson Quarterly, Wilson Institute, Washington D.C; Winter, pp.14-21.

Riedy, C. (2009) “The influence of futures work on public policy and sustainability”, Foresight, 11(5), pp. 40-56, doi: 10.1108 / 14636680910994950.

Robbins, L. (1984) An essay on the nature and significance of economic science, London: Macmillan company.

Sardar, Z. (2010) “The Namesake: Futures; futures studies; futurology; futuristic; foresight-What’s in a name?”, Futures, vol.42, pp.177-184, doi:10.1016/j.futures.2009.11.001.

Shimizu, K. (2012)  The cores of strategic management, Oxford shire: Rout ledge.

Silva, M. (2015) “A systematic review of Foresight in Project Management literature”, Procedia Computer Science, vol. 64, pp. 792-799, doi:10.1016/j.procs.2015.08.630.

Slaughter, R. (1995) The Foresight Principle: cultural recovery in the 21st century, London: Adamantine Press.

---------- (2002) “Futures studies as a civilizational catalyst”, Futures, vol.34, pp.349-363, doi:10.1016/S0016-3287(01)00049-0.

Stevenson, T. (2001) “The futures of futures studies”, Futures, 33(7), pp. 665-669, doi:10.1016/S0016-3287(01)00009-X.