ایمان گروی اعتدالی ابن حزم، طریق تحصیل باورهای دینی
محورهای موضوعی : پژوهشهای معرفت شناختیمحمدرضا مرادی 1 , علی رضا جلالی 2 , قربان علمی 3 , محمدحسین مهدوی نژاد 4
1 - دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور
2 - استادیار دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان
3 - دانشیار ادیان تطبیقی دانشگاه تهران
4 - دانشیار دانشگاه پیام نور مرکز یزد
کلید واژه: ابن حزم, نظریه معرفت شناسی باور دینی, ظاهریة حزمیه, ایمان گروی اعتدالی, دین در اندیشة ابن حزم,
چکیده مقاله :
ابن حزم اندلسی دو رویکرد به مسألة معرفت شناسی دارد. رویکرد اول مبتنی بر منطق ارسطویی است و رویکرد دوم بر مبانی فکری ظاهریه استوار است. تأکید او در رویکرد اخیر، بر طریق چهارم از راه های تحصیل معرفت است. بر اساس آن آدمی با تصدیق پیامبر (ص) و ایمانی که خداوند در دل او می آفریند، به کسب معارفی خاص نائل می گردد. او، بر طبق روش معناشناسی اش، راه چهارم را از عبارات وحیانی و باورهای مبتنی بر آن گرفته است. با مراجعه به اندیشه های ظاهریه حزمیه مشخص می شود که آنچه از طریق ایمان به پیامبر بدست می آید، مجموعه ای کامل، متناهی، مشخص و تضمین کنندة سعادت آدمی است و قابل حصول از طرق دیگر نیست. باوجود این، او وحی را نخستین منبع همة معارف به حساب نمی آورد. از نظر او باور مرتبه ای بالاتر از معرفت می باشد و تفاوت تعداد راه های کسب معرفت در دو رویکرد را باید در این نکته جستجو کرد. این دیدگاه او را ایمان گروی اعتدالی نام نهاده ایم.
Ibn Hazam Andalusian has two approaches to the epistemology. The first one is based on Aristotle's logic, and the second based on Zahereieh’s intellectual foundations. He, in the later, has emphasized on the fourth way of acquiring knowledge. Accordingly, one acquires special knowledge through the affirmation of the Prophet and the faith which God creates in the heart. According to his semantic method, he has taken the fourth path from the revelation and beliefs based on it. Referring to Zahereieh's thoughts of Ibn Hazam, it will be clear that what obtained through believing in the Prophet is complete, finite distinctive sets which guarantee human felicity that cannot be obtained by the other ways. Nevertheles, he does not consider the revelation as the first source of all knowledge. In his view, belief is higher than knowledge, and the difference in the number of ways to acquire knowledge in the two approaches should be sought at this point. This view is called “moderate faith".
قرآن کریم، ترجمه محمّدمهدی فولادوند.
ابن حزم، علی ابن حزم.(1347هـ ق). المحّلی، الجزء الاوّل و الجزء السابع، تحقیق الشیخ احمد محمّدشاکر، مصر، ادارة الطباعة المنیریة.
همو.(1348هـ ق). الفِصَل فی المِلَل و الأهواءِ و النِحَل، و بهامشه الملل و النحل للشهرستانی، 5 الأجزاء، صحّحه و ذیّله بهوامش مفیدة عبدالرحمن خلیفة، القاهرة : مکتبة الخانجی
همو.(1379هـ/ 1960م). مُلَخَّصُ إبطال القیاس و رأی و الإستحسان و التقلید و التعلیل، بتحقیق سعید الأفغانی، دمشق، مطبعة جامعة دمشق
همو. (1979م). الإحکام فی اصول الأحکام، الأجزاء الأوّل و الرّابع و الخامس و السادس و السابع، تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت، دار الافاق الجدیدة
همو. (1983مa ). «التقریب لحدّ المنطق»، رسائل ابن حزم الأندَلُسی، الجزء الرابع (صص90-356)، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت، المؤسّسة العربیة للدراسات و النشر،
همو. (1983مb ). «تفسیر ألفاظ تجری بین المتکلمین فی الأصول»، رسائل ابن حزم الأندَلُسی، الجزء الرابع (صص407-416)، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت، المؤسّسه العربیه للدراسات و النشر،
همو.(1405هـ/ 1985م). النبذة الکافیة فی أحکام اصول الدین، تحقیق محمد احمد عبدالعزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة.
همو.(1987مa ). «رسالة التّوقیف علی شارع النّجاة»، رسائل ابن حزم الأندلسی، الجزء الثالت (صص128-140)، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت، الموسسة العربیة للدراسات و النشر،
همو.(1987مb )، «رسالة البیان عن حقیقة الإیمان»، رسائل ابن حزم الأندلسی، الجزء الثالت (صص187-203)، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت، الموسسة العربیة للدراسات و النشر،
همو.(1996م). الفِصَل فی المِلَل و الأهواءِ و النِحَل، 5 مجلد، تحقیق، الدکتور محمد ابراهیم نصر و الدکتور عبدالرحمن عمیرة، بیروت، دارالجیل،
ابوزهرة، الإمام محمد.(1373هـ ق/ 1954م). ابن حزم؛ حیاته و عصره – أراؤه و فقهه، ألقاهرة، دارالفکر العربی.
ایزوتسو، توشیهیکو.(1389ش). مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه زهرا پورسینا، تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما).
خراسانی، شرف الدین.(1369هـ ش). «ابن حزم»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1 (صص345-356)، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی،
صادقی، افلاطون.(1395ش). «حوزه معنایی واژه عقل در قرآن کریم»، دوفصلنامه علمیپژوهشی کتاب قیّم (صص7- 26)، سال ششم، شمارهی چهاردهم،.
صاعد ابن احمد، الأندلسی.(1912م). کتاب طبقات الامم، نشره و ذیَّلَه بالحواشی و اردفهُ بالرّوایات و الفهارس، الأب لویس شیخو الیسوعی، بیروت، المطبعة الکاثولیکیّه للآباء الیسوعین
طباطبایی، علامه محمدحسین.(1367ش). تفسیر المیزان، ج11، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی؛ با همکاری: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
عباس، احسان.(1987). «نظرة فی رسائل هذه المجموعة»، رسائل ابن حزم الأندلسی، الجزء الثالث (صص 7- 37)، تحقیق الدکتور احسان عباس، الطبعة الثانیة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
فروخ، عمر.(1400هـ ق/ 1980م). ابن حزم الکبیر: دراسات فی الأدب و العلم و الفلسفة، بیروت، دارلبنان للطباعة و النشر.
همو.(1367هـ ق/ 1948م). «نظریة المعرفة عند ابن حزم»، مجلة المجمع العلمی العربی (صص201- 218)، 2:23.
همو.(1362هـ ش). «ظاهریه»، تاریخ فلسفه در اسلام، ج1 (صص387-404)، م.م.شریف، ترجمه دکتر احمد احمدی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
مرادی، محمدرضا و جلالی، علیرضا.(1395). «نظریه معرفت شناسی ابن حزم»، فصلنامه آینه معرفت (صص 19- 42)، تهران، شماره 47، تابستان 1395.
Arnaldez, R. (1986), “IBN HAZM” Encyclopaedia of Islam, Vol. III (pp:790- 799), Leiden / London – Brill/ Luzac & Co.
Goldziher, Ignaz. (2008), “SUPPLEMENT”, The Zahiris: Their Doctrine and their History A Contribution to the History of Islamic Theology (pp: 190- 203), translated and edited by Wolfgang Behn with an introduction by Cammilla Adang, Leiden- Boston, Brill.
Hourani, George F. (1984), “REASON AND REVELATION IN IBN HAZM’S ETHICAL THOUGHT”, Reason and Tradition in Islamic ethics (pp: 167- 189), Cambridge University Press.
_||_