رمزپردازی معرفت در اندیشه ملاصدرا

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

احمدرضا هنری ¹

1 - دانش آموخته دکتری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

تاریخ دریافت : 1397/11/19 تاریخ پذیرش : 1398/03/25 تاریخ انتشار : 1398/07/01

کلید واژه: تاویل, ملاصدرا, رمزپردازی, ادراک خیالی, معرفت‌,

چکیده مقاله :

رمزپردازی روشی است که از دیرباز در دو ساحت عینی و معرفتی برای انتقال معانی استفاده شده است. در ساحت عینی یک پدیده به عنوان رمزی از یک حقیقت یا معنا تلقی می‌گردد و از کاربردهای مهم آن در عرصه معرفت بیان معانی و حقائق متافیزیکی در قالب رموز است؛ لذا همواره ادیان و مکاتب مختلف عرفانی و باطنی از این شیوه بهره برده‌اند. در فرهنگ اسلامی نیز در آثار سهروردی و عرفا به شکل گسترده‌ای این امر نمایان است. با توجه به جایگاه مهم حکمت متعالیه در حکمت اسلامی این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که فرایند رمزپردازی در عرصه معرفت در اندیشه ملاصدرا چگونه است؟ آیا در چارچوب معرفتی وی می‌توان روشی را برای کشف رمز و دستیابی به حقیقت رمزها ارائه داد؟ تحلیل و بررسی آموزه‌هایی نظیر ادراک خیالی، شهود، تأویل و معرفت نفس می‌تواند ما را در رسیدن به مطلوبمان یاری رساند؛ بر اساس نتایج حاصله چارچوبی فراهم می‌گردد که بنیانی عقلانی و قوی برای رمزپردازی در عرصه معرفت خواهد بود و همچنین معیاری را برای ارزیابی و تشخیص رمزپردازی‌های صحیح و عقلانی در اختیار قرار می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

Symbolism is the method that’s used in two fields of existence and knowledge. In existence one thing consider as a symbol of a truth or meaning; and one of the important usage of symbolism in knowledge is expression and recognition metaphysical truth and meanings. Therefore, it has always been used in various religions and mystical schools. This way has a history in Islamic culture and civilization. We can find it in Suhrawardi’s illuminationist philosophical tradition and Islamic mysticism widely. Considering the effective position of Transcendental wisdom in Islamic wisdom this essay try to answer this questions that how’s the process of symbolism in knowledge in Mulla sadra’s thought? Is it possible to find a method for decoding and hermeneutic in Mulla sadra’s epistemology framework? Analyzing thoughts like imaginary perception, intuition, interpretation (Taa’wil), and self-knowledge, can aid us to access our aim. Therefore, the epistemology of Transcendental wisdom provide a framework in which the symbolism will be strong and rational and also prepare a criteria for evaluating and identifying correct and rational symbolism.

منابع و مأخذ:

آملی، سیدحیدر.(1422).  تفسیر المحیط الاعظم، چاپ سوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد.

همو.(1382).  انوار الحقیقه و اطوار الطریقه و اسرار الشریعه، چاپ اول، قم: انتشارات نورعلی‌نور.

همو.(1368). جامع الأسرار و منبع الأنوار، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

همو.(1352). المقدمات من کتاب النصوص، چاپ اول، تهران: قسمت ایران‌شناسی انستیتو ایران و فرانسه پژوهش‌های علمی در ایران.

ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی.(1375). شرح گلشن راز، چاپ اول، تهران: انتشارات آفرینش.

ابن‌سینا.(1404).  الشفا (الاهیات)، قم: مکتبه آیه الله مرعشی

همو.(1382).  الاضحویه فی المعاد، چاپ اول، تهران: انتشارات شمس تبریزی.

ابن‌عربى، محیى‌الدین.(بی‌تا).  الفتوحات المکیه (چهارجلدی)، چاپ اول، بیروت: دارالصادر.

اخوان‌الصفا.(1412). رسائل، چاپ اول، بیروت: الدار الاسلامیه.

اعوانی، غلامرضا.(1382). «مبادی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی نگاه نمادین به جهان»، خیال، شماره 5، ص 42-53

السراج‌ الطوسى، ابونصر.(1914).  اللمع فى التصوف، لیدن: مطبعه بریل

امینی، مهدی.(1395). «بررسی مبانی حِکمی رمز و نماد در اندیشه ملاصدرا»،فصل‌نامهکیمیای هنر، سال پنجم، شماره 18، ص 80-93

بقلى شیرازى، روزبهان.(1374).  شرح شطحیات‏‏، تهران: انتشارات طهورى‏

همو.(1426). مشرب الأرواح‏،‏ بیروت: دارالکتب العلمیه‏

ستاری، جلال.(1376). رمز اندیشی و هنر قدسی، چاپ اول، تهران، نشر مرکز.

سهروردی، شهاب‌الدین.(1375). مجموعه مصنفات، چاپ دوم، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شاه نعمت‌الله ولی.(1380). دیوان، چاپ اول، کرمان: انتشارات خانقاه نعمت اللهی.

شبسترى، محمود.(1382).  گلشن راز، چاپ اول، کرمان: انتشارات خدمات فرهنگى.

صدرالمتألهین.(1981).  الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.

همو.(1361). العرشیه، تهران: انتشارات مولی

همو. (1354). المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران

همو. (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، چاپ اول، تهران، انتشارات حکمت.

همو.(1363). مفاتیح الغیب، چاپ اول، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

همو.(a1360).  اسرار الآیات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.

همو.(b1360).  الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه، چاپ چهارم، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.

همو.(1387).  سه رسائل فلسفی، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.

طباطبایی، سید محمد حسین.(1371).  المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، قم: انتشارات اسماعیلیان.

غزّالى، ابوحامد محمد.(بی‌تا). إحیاء علوم الدین‏، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربى.

قبادیانی، ناصرخسرو.(1393). وجه دین، چاپ چهارم، تهران: انتشارات اساطیر.

همو.(1363). جامع الحکمتین، چاپ دوم، تهران: طهوری.

کاشانى، عبدالرزاق.(1380).  مجموعه رسائل و مصنفات‏‏، تهران: میراث مکتوب‏

کلینی، محمد ‌بن یعقوب.(1407).  الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه 

کمالی‌زاده، طاهره.(1392). مبانی حِکمی هنر و زیبایی از دیدگاه شهاب الدین سهروردی، چاپ دوم، تهران: فرهنگستان هنر.

گنون، رنه.(1384). «کلمه و سمبول» در: جام نو و می کهن (مجموعه مقالات اصحاب حکمت خالده)، به کوشش مصطفی دهقان، چاپ اول، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

معین، محمد.(1384). فرهنگ فارسی معین، چاپ اول، تهران: انتشارات نامن.

مکی، ابوطالب.(1424). علم القلوب، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.

مولوی، جلال‌الدین محمد.( 1384).  کلیات دیوان شمس تبریزی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر تهران: انتشارات طلائیه.

همو.(1375). مثنوى معنوى، چاپ هجدهم، تهران: انتشارات طلوع.

همدانی، عین‌القضات.(1387).  نامه‌ها (مکتوبات)، چاپ دوم، تهران: انتشارات اساطیر.