تحلیل گفتمان شعر ’پنجره‘ از فروغ فرخزاد از منظر زبانشناسی سیستمی ـ نقشگرا
محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی
شروین خمسه
1
(استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی)
کلید واژه: تحلیل گفتمان, شعر معاصر ایران, فروغ فرّخزاد, زبانشناسی سیستمی ـ نقش گرا, مایکل هالیدی,
چکیده مقاله :
تحلیل گفتمان از مطالعات بین رشته ای محسوب می شود که به تجزیه و تحلیل کلام با توجه به بافت اجتماعی آن می پردازد. در این مقاله با رویکرد تحلیلی – توصیفی شعر ’پنجره‘ اثر فروغ فرّخزاد در این شیوه و براساس نظریه زبانشناسی سیستمی- نقش گرای مایکل هالیدی بررسی شده است تا لایه های زیرین و مخفی تر آن نمود یابد. برای دستیابی به این هدف پس از توضیح مفاهیم نظری زبانشناسی نقشگرا اعم از فراکارکردهای اندیشگانی، بینافردی و متنی ابتدا شعر به ۴ بخش تقسیم شد. سپس هر بخش از شعر با رسم جداول و بررسی میزان بسامد واژگان، مورد تحلیل دقیق قرار گرفت و در نهایت کل شعر به صورت متنی منسجم تفسیر شد. یافته های پژوهش نشانگر آن است که شعر با نگاهی عینی و واقع گرایانه سروده شده و از تحرک و پویایی برخوردار است. همچنین با تمرکز بیشتر بر دو مشارک (من و تو) شعر اندکی فضای دوقطبی به خود گرفته است. کاربرد بالای وجه اخباری نشانگر قطعیت و اطمینان شاعر به سخنش و کاربرد بالای زمان حال در جهت تأثیر بیشتر بر مخاطب و همراهی و پذیرش او بوده است. شعر در تقابل با گفتمان مطرح آن دوره یعنی توجه صرف به پیشرفت تکنولوژی و پشت نمودن به معنویت سروده شده است.
Discourse analysis is an intertextual research analyzing the texts according to its context of situation. The poetry has been studied according to Holliday’s theory on Systematic-functional linguistics based on descriptive-analytical approach for revealing hidden layers. First, the poetry has been divided into four parts after describing ideational, interpersonal and textual meta-functions. Then each one was analyzed by drawing tables and frequency research. Finally, the whole poetry was annotated as a coherent text. The results indicate that the poetry has been written in realistic and objective vision and dynamism. The poetry has assumed few bipolar atmosphere by high frequency of the participants (I & You). The plenty usage of indicative mood shows poet’s confidence on her words and the high frequency of present tenses makes more influence on readers to their agreements. The poetry was written opposing to dominant discourse of the time: more attention to technology and less on spirituality.
قرآن مجید
آقاگل زاده، فردوس و کردزعفرانلوکامبوزیا، عالیه و رضویان، حسین (۱۳۹۰) سبک شناسی داستان براساس فعل: رویکرد نقش گرا، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب) (صص۲۴۳ - ۲۵۴)، سال چهارم، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۱
همو، (۱۳۹۱) توصیف و تبیین ساخت های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی، فصلنامه پژوهش های زبان و ادبیات تطبیقی (جستارهای زبانی) (صص۱ - ۲۰)، دوره ۳، شماره ۲،شماره پیاپی ۱۰
انوری، حسن (۱۳۸۱) فرهنگ بزرگ سخن، ج ۵، تهران: سخن، چ اول
سعدی، (۱۳۶۸) گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی، چ اول
شوالیه، ژان و گربران، آلن (۱۳۸۴) فرهنگ نمادها، جلد دوم، ترجمه و پژوهش سودابه فضایلی، تهران: جیحون، چ دوم
صالحی نیا، مریم و روحی، زهرا (۱۳۹۰) بررسی انتقادی کاربرد نظریه سیستمی- نقش هالیدی در نقد شعر معاصر فارسی، نامه نقد، به کوشش محمود فتوحی، تهران: خانه کتاب، چ اول
ضیاءحسینی، محمّد (۱۳۹۱) سخن کاوی، تهران: رهنما، چ اول
عموزاده مهدیرجی، محمّد (۱۳۹۶) نقش زبان در بازنمود واقعیت ها، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (صص۱-۲۱) https://cgie.org.ir
فرّخزاد، فروغ (۱۳۷۹) دیوان اشعار فروغ فرّخزاد، تهران: مروارید، چ هفتم
مهاجر، مهران و نبوی، محمّد (۱۳۹۳) به سوی زبان شناسی شعر، تهران: آگه، چ اول
Halliday, M.A.K. (1985) An Introduction to Functional Grammar, London: Edward Arnold
Halliday, M.A.K. & Matthiessen, Christian M.I.M. (2004) An Introduction to Functional Grammar, London: Hodder Arnold, Third Edition
_||_