کارکردهای معرفتی و احساسی قلب در مثنوی مولوی و مخزن الاسرار نظامی

محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی

فاطمه احمدی ¹ (استادیارگروه معارف اسلامی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران)
معصومه صادقی ² (عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد گرمسار)

تاریخ دریافت : 1399/09/26 تاریخ پذیرش : 1400/01/21 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: مثنوی, قلب, مخزن الاسرار, کارکردهای معرفتی, کارکردهای احساسی,

چکیده مقاله :

قلب یکی از مهم ترین و اصلی ترین پدیده های مفهومی در ادبیات عرفانی و اصل و حقیقت انسانی است که تمام مراتب و شئونات انسانی از آن نشات می گیرد. این پژوهش بر آن است به روش توصیفی - تحلیلی با نگاهی تطبیقی به شعر دو شاعر نامی ایران، مولوی و نظامی در مثنوی و مخزن الاسرار به کارکردهای معرفتی و احساسی قلب بپردازد و وجوه اشتراک و افتراق آن دو را تبیین نماید. یافته های تحقیق نشان می دهد که هر دو شاعر در بحث قلب که حقیقت وجود انسان است، از امام محمد غزالی متاثر شده اند. مولوی و نظامی در بیان کارکرد معرفتی قلب به بحث یقین پرداخته اند. مولوی یقین را تا مرحلۀ حق الیقین مطرح کرده اما نظامی یقین را در مرحلۀ علم الیقین ذکر کرده است. در کارکردهای احساسی هر دو شاعر به بحث حزن، تبتل، زهد و عشق پرداخته اند، اما در مثنوی منازلی همچون غیرت، قبض و بسط و حیرت نیز مطرح شده است.

چکیده انگلیسی:

Heart is considered as one of the most important conceptual phenomena in Gnosticism literature and it is the human principles and truth from which the human level originates. This research with descriptive and analytical method and comparatively contrasts of these two Iranian poets. Mowlavi and Nezami and their great works Masnavi and Makhzan –al- Asrar deals with the cognitive and emational Functions of the heart and explain the similarities and differences between them. The findings of this research indicate that they Mowlavi and Nezami have been affected by Imam Mohammad Ghazali’s doctrines. In the discussion of the heart which is the truth of human existence. The discussed certainty in expressing the cognitive Function of the heart. Mowlavi pondered certainty until the stage of hagholyaghin, while Nezami contemplated it until Elmolyaghin. In emotional functions, both poets have pored over grief, devotion and love, whereas concepts like fervency, expansion and astonishments have also been considered in Masnavi. 

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله.(1363). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا. ترجمۀ حسن ملکشاهی. تهران: سروشو

ابن عربی، محیی الدین.(1418). فتوحات مکیه. چاپ اول. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

احمدی، فاطمه، قهرمانی، شهناز.(1392). «جایگاه و نقش قلب در اخلاق عرفانی». فصلنامۀ پژوهش‌های اخلاقی، سال سوم، شماره چهارم. صص 147-169.

انصاری، ابی اسماعیل خواجه عبدالله.(1372). منازل السائرین. شرح عبدالرزاق قاسانی. قم: انتشارات بیدار.

جامی، عبدالرحمن.(بی تا). اشعه اللمعات. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1377). پیرگنجه در جستجوی ناکجا آباد. تهران: سخن.

همو.(1364). سرّنی. تهران: علمی.

سبزواری، ملا هادی.(1285). شرح اسرار. تهران: کتابخانه سنائی.

سجادی، جعفر.(1378). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

سراج طوسی، ابونصر.(1382). اللمع لابی نصر سراج طوسی. ترجمۀ دکتر مهدی محبتی. تهران: دیبا.

شیمل، آنه ماری.(1382). شکوه شمس. حسن لاهوتی. تهران: علمی و فرهنگی.

فلاح قهرودی، غلامعلی و همکاران.(1388). «تصویر دل در مخزن الاسرار نظامی نظامی گنجوی». فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. دوره 17، ش 65، صص 47- 69.

فیض کاشانی، غلامحسین.(بی تا). مهجه البیضاء. ترجمۀ علی الکبر غفاری. قم: جامع مدرسین قم.

قیصری، داوود.(1372). شرح فصوص الحکم. قم: دفتر تبلیغات.

کاشانی، عبدالرزاق.(1372). اصطلاحات صوفیه. محمد خواجوی. تهران: مولی.

همو.(1385). شرح منازل السائرین. چاپ اول. قم: بیدار.

کاشفی، ملاحسین.(1375). لب لباب مثنوی. به اهتمام حاج سید نصر الله تقوی با مقدمۀ سعید نفیسی. تهران: اساطیر.

مکی، ابوطالب.(1426). قوت القلوب. بیروت: دارالکتب العلمیه.

مولوی، جلال الدین محمد بلخی.(1367). کلیات دیوان شمس. با مقدمه بدیع الزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.

همو.(1365). مثنوی معنوی. شرح کریم زمانی. تهران: اطلاعات.

نظامی گنجه‌ای، جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف بن زکی موید.(1376). مخزن الاسرار. با تصحیح و حواشی وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

نیشابوری، مسلم بن حجاج.(1412). صحیح مسلم. قاهره: بی جا.

نیکلسون، رینو لد الین.(1374). شرح مثنوی معنوی. حسن لاهوتی. تهران: علمی و فرهنگی.

یثربی، سید یحیی.(1389). عرفان عملی. قم: بوستان کتاب.