مطالعه تطبیقی ادله اثبات وقف در فقه و نظام حقوقی ایران

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

احمدرضا حمیدی ¹ , سید جعفر هاشمی باجگانی ² , امیرمحمد صدیقیان ³

1 - دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی،واحد میبد
2 - دکتری حقوق خصوصی، استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد یزد
3 - دکتری فقه و حقوق، استادیار گروه مبانی فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه ازاد اسلامی واحد میبد

تاریخ دریافت : 1399/05/23 تاریخ پذیرش : 1399/08/04 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: وقف, احکام وقف, مالکیت وقف, شروط وقف,

چکیده مقاله :

وقف یکی از مهم ترین احکام اجتماعی اسلام است که مورد توجه فقها و متولیان امور اجتماعی بوده است علاوه بر این در مکتب فقهی و حقوقی اسلام، وقف هم از جنبة مباحث نظری و هم در عرصة زندگی اجتماعی و عملی افراد، نقش مهمی دارد. مباحث دقیق و عمیقی که در کتب فقهی، تحت همین عنوان مطرح شده و تعداد بی شمار از اموالی که در دوره های مختلف به این منظور اختصاص یافته اند، خود شاهد گویایی از این واقعیت است. در این راستا سؤال مقاله حاضر آن است که "ادله اثبات وقف چیست؟" در پاسخ به این پرسش باتوجه به اینکه در خصوص راه های اثبات ادله در تمامی دعاوی عومیت خاصی وجود دارد، ولی به نظر می رسد برای اثبات ادله وقف قانونگذار چندان به آن اشاره مستقیم نکرده است و به نوعی شروطی تعیین شده است که به مطالعه آن پرداخته ایم. روش پژوهش در این مقاله تحلیلی و توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه ای است. این مقاله با در نظر گرفتن مفهوم وقف، درصدد شناخت و شناسایی انواع و احکام وقف، مالکیت وقف و شروط اثبات وقف است.

منابع و مأخذ:

- ابن ادریس، محمد بن احمد. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد3.

- امامی، سیدحسن (1372). حقوق مدنی، کتابفروشی اسلامیه، چاپ بیستم،  ج1.

- امینیان مدرس، محمد (1381). وقف از دیدگاه حقوق و قوانین، انتشارات سمت، چاپ اول، ص94.

- حائری یزدی، محمد حسن (1380). وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی، موسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.

- حائری یزدی، محمدحسن (1380). وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.

- حر عاملی، محمد بن حسن (1393ق). وسائل الشیعه، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی.

- خمینی (ره)، سید روح الله، تحریرالوسیله، جلد دوم، چاپ آداب نجف، بی تا، ص 62و65.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه [منبع الکترونیکی] جلد 3، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع).

- سامانی، احسان (1394). بررسی فقهی- حقوقی وقف، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.

- شهید تانی، جمال الدین (1375). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد اول، چاپ سنگی، مطبعه الجدیده، تبریز.

- شهید ثانی، (1418ه. ق). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، موسسعه المعارف، بی جا، ج1.

- شیخ طوسی،  محمد بن حسن (1411ه.ق). الخلاف البحر الثالث، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه.

- شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1407ق). الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

- صاحب بن عباد. اسماعیل (1413ق). المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتاب.

- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم؛ ملحقات عروه الوثقی، مکتبه الداوری، قم، بی تا، ج2.

- طباطبایی، محمد حسن، ترجمه تفسیر المیزان [منبع الکترونیکی] جلد 2.

- علامه حلی، (1372). تبصره المتعلمین فی احکام الدین، چاپ سنگی، مکتبه الاسلامیه، تهران، ص76.

- علامه حلی، تذکره الفقها، انتشارات آل البیت، قم، 1414ق، ج2، کتاب وقف.

- علامه حلی، یوسف بن المطهر (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.

- عمید، حسن (1372). فرهنگ فارسی عمید (دو جلدی). جلد دو، انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم.

- کاتوزیان، ناصر (1372). سیر پیدایش اندیشه ی شخصیت حقوقی وقف در فقه اسلام، مجله وقف میراث جاودان، سال اول، شماره اول.

- کاتوزیان، ناصر (1385). دوره مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت، نشر میزان، چاپ سیزدهم، ص9.

- کاتوزیان، ناصر (1387). عقود معین. شرکت سهامی انتشار، چاپ دهم، جلد 1.

- کاتوزیان، ناصر (1390). حقوق مدنی عقود معین عطایا، تهران، گنج دانش، چاپ پنجم.

- کریمی، عباس؛ موسوی، اسماء (1390). بیع اموال فکری از نظر حقوق اسلامی، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره 2، سال 44.

- لطفی، اسدالله، ترجمه مباحث حقوقی شرح لمحه، تهران، انتشارات مجد، چاپ سوم.

- محقق حلی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ سنگی، مکتبه الاسلامیه، تهران، 1377ه.ق.

- محمدی، پژمان. وقف حقوق معنوی، مجموعه مقالات وقف و تمدن اسلامی، جلد1.

- مغنیه، محمدجواد (1363). فقه تطبیقی، ترجمه کاظم پورجوادی، تهران: نشریه بنیاد علوم اسلامی.

- ملکوتی فر، ولی الله (1380). بررسی تطبیقی تعریف وقف، وقف نقود و شرایط موقوفه، مجله میراث وقف جاویدان، شماره 33و34.

- موسویان، سید عباس و نصرآبادی داود (1388). طراحی اوراق وقف بر مبنای عقد صلح و وقف جهتتأمین مالی طرح های عام المنفعه. دو فصلنامه علمی - تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دوم، شماره اول.

- نجفی، محمد حسن، (1397ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، مکتبه الاسلامیه، تهران، چاپ ششم، 1400 ه.ق، ج 28.

- نجفی، محمدحسن (1368ق). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی.