حقوق اشخاص تحت بازداشت از منظر قانون آیین دادرسی کیفری ایران و مقررات دیوان کیفری بین‌المللی

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

عباس تدین ¹

1 - استادیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشکده حقوق، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. رایانامه: [e-mail]

تاریخ دریافت : 1398/12/02 تاریخ پذیرش : 1400/12/06 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: حقوق شهروندی, اصل برائت, دیوان کیفری بین‌المللی, آیین دادرسی کیفری, اشخاص تحت بازداشت,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: در هیچ یک از مراحل رسیدگی نباید به متهم، به دید مجرم نگریسته شود و این امر مستلزم رعایت اصل منع بازداشت غیرقانونیِ اشخاص و تضمین حقوق افراد بازداشت‌شده در فرآیند دادرسی و برخورد مناسب و کرامت مدارانه با آنان در طول رسیدگی و بازداشت است. اصل بر آزادی است و دستگیری افراد، استثنائی بر این اصل است. از این رو، این استثناء با اصل مصونیت شهروندان از دستگیری یا بازداشت خودسرانه که ریشه در اصل برائت دارد، در تعارض قرار گرفته و همین امر ایجاب می نماید تا معیارهای قانونی دستگیری و بازداشت افراد به صورت دقیق تعیین گردد.روش: پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است.یافته‌ها و نتایج: در کنار حقوق دوران بازپرسی و تحقیقات مقدماتی، به ویژه حق تفهیم اتهام و حقوق دفاعی به متهم، افراد تحت بازداشت و دستگیری حق دارند که بلافاصله به منظور بررسی قانونی بودن بازداشت و بهره مندی از سایر حقوق قانونی نزد مقام قضایی صلاحیت دار حاضر شوند و همچنین، نسبت به بازداشت قانونی خود از ابتدای دستگیری تا آزادی، اعتراض نمایند. بدیهی است باید امکان جبران خسارت در صورت غیرقانونی بودن بازداشت برای این افراد وجود داشته باشد. این، حداقل حقوق قانونی اشخاصِ تحت بازداشت در قانون آیین دادرسی کیفری و مقررات و رویۀ قضایی دادگاه های موردی و دیوان کیفری بین‌المللی دیده می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Field and Aims: The accused should not be considered a criminal at any stage of the trial, and this requires observing the principle of prohibition of unlawful detention of persons and guaranteeing the rights of detainees during the trial and treating them appropriately and with dignity during the trial and detention. The principle is based on freedom, and the arrest of individuals is an exception to this principle. Hence, this exception conflicts with the principle of immunity of citizens from arbitrary arrest or detention, which is rooted in the principle of innocence, and this requires that the legal criteria for the arrest and detention of individuals be precisely defined.Method: This is a qualitative and applied research in terms of purpose and in terms of collecting information by documentary method and studying international documents, sources related to the subject and the obtained information has been analyzed descriptively-analytically. Findings and conclusion: In addition to the rights of the interrogation and preliminary investigation, in particular the right to be informed of the charges and the rights of the accused, detainees have the right to be immediately examined by a competent judicial authority to verify the lawfulness of the detention and enjoy other legal rights. And also to protest their legal detention from the beginning of their arrest until their release. Of course, it must be possible to compensate these detainees if their detention is illegal. This is the minimum legal rights of detainees as enshrined in the Code of Criminal Procedure and the Rules and Procedures of Case Courts and the International Criminal Court.

منابع و مأخذ:

- ایرانی ارباطی، بابک. (1386). مجموعه نظرهای مشورتی جزایی. جلد نخست. چاپ دوم. انتشارات مجد

- بازگیر، یدالله. (1389). آراء ماهوی دیوان عالی کشور در امور حقوقی و جزایی. چاپ اول. انتشارات جنگل.

- تقی پور، علیرضا. (1392). ارزیابی قانونی بودن دستگیری متهم در دادگاه­های کیفری بین‌المللی.  نجفی ابرندآبادی، علی حسین «زیرنظر»،  تازه­های علوم جنایی ـ مجموعه مقاله­ها. جلد نخست. چاپ دوم. نشر میزان.

- رستمی، ولی و دیگران. (1388). دادرسی عادلانه در مراجع اختصاصی اداری ایران. چاپ اول. نشر گرایش.

- سازمان اصلاحات جزایی بین‌المللی. (1384).  نظارت بر مکان­های حبس: راهنمای عملی برای سازمان­های غیردولتی. ترجمۀ مژده دقیقی. چاپ اول. نشر وفاق.

- شاملو، باقر. (1395). اصل برائت کیفری در نظام­های نوین دادرسی. مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری. چاپ ششم. انتشارات سمت.

- علامه، غلام حیدر. (1389). اصول راهبردی حقوق کیفری. چاپ اول. نشر میزان.

- کریم زاده، احمد(1389). آراء دادگاه­های انتظامی قضات در امور کیفری. چاپ اول. انتشارات جنگل (جاودانه).

- معاونت آموزش قوه قضائیه. (1387). مجموعه نشست‌های قضایی، مسایل آیین دادرسی کیفری (1). چاپ اول. ویرایش سوم. انتشارات جاودانه.

- منصوری، مهدی. (1391).  مطالعۀ تطبیقی بازداشت موقت و جایگزین­های آن در فقه اسلامی و اسناد بین‌المللی. رسالۀ دکتری فقه و حقوق جزا، دانشگاه شهید مطهری.

-  Boas, Gideon, Bischoff, James LReid, Natalie L. and Taylor, B. Don. (2011). International criminal procedure. Volume 3. First edition. Cambridge University press

- Zapala, Salvatore. (2005). Human rights in international criminal procedure. Second Edition, Oxford. Oxford university press.