مطالعه تطبیقی ماهیت حق حبس زوجه و قابلیت اسقاط آن در فقه و حقوق

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

فخرآفاق حمیدی ¹ , سید احمد علی هاشمی ² , حسین ناصری مقدم ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران(نویسنده مسئول)
3 - استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/03/13 تاریخ پذیرش : 1400/05/14 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: تمکین, زوجه, حق حبس, عقد معوض, اسقاط,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: حق حبس، حق امتناع زوجه در فقه و حقوق اسلامی است که بر اساس آن زن حق دارد از تمکین شوهر تا دریافت مهریه خودداری کند، بدون اینکه این عمل نشوز محسوب شده و مسقط حق وی بر نفقه گردد. این حق بنا به نظر مشهور پس از یک‌بار تمکین از بین می‌رود. مبنای حق حبس در ماهیت، معوض یا شبه‌معوض یا در حکم معوض عقد نکاح، در فقه اسلامی است و به عنوان امتیازی برای زنان مقرر گردیده است که طبق نظر مشهور و رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، تقسیط مهر موجب سقوط آن نمی‌گردد؛ اگرچه به نظر می‌رسد پذیرش چنین امری برخلاف عدل و انصاف و مغایر با مصالح خانواده باشد.روش‌شناسی: مقاله حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی سؤال مورد اشاره پرداخته است.یافته‌ها و نتایج: ضمن شناسایی مبانی حق مذکور از منظر فقهی و حقوقی، یافته تحقیق بیانگر آن است که حبس از مقوله حق بوده و قابلیت اسقاط یکی از ویژگی‌های اساسی حق می‌باشد. لذا، زوجه می‌تواند بعد از نکاح، حق حبس خود را ساقط نماید، اما اسقاط حق مذکور پیش از وقوع نکاح و وجوب مهریه، مصداق مالم یجب بوده و بلااثر می‌باشد.

منابع و مأخذ:

-امامی، سید حسن (1374). حقوق مدنی. جلد 3، تهران: انتشارات اسلامیه.

-امامی، سید حسن (1386). حقوق مدنی. جلد 4. تهران: انتشارات اسلامیه.

-انصاری، مرتضی (1415). النکاح. جلد 1. قم: مجمع الفکر الاسلامی.

-حسینی شیرازی، سید محمد (1409). الفقه. بیروت: نشر دارالعلوم.

-حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1410). ارشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

-حلی(علامه)، حسن بن یوسف (1413). قواعد الاحکام. جلد 2. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

-حلی(علامه)، حسن بن یوسف (1421). تحریرالاحکام. جلد 3. قم: مؤسسه امـام صادق(ع).

-خوانساری‌، احمد‌ (1355). جامع‌ المدارک‌ فی الشرح مختصر‌ النـافع‌. جلد 3 و 4. تهران: مکتبه الصدوق.

-خویی، سید ابوالقاسم (1410). منهاج الصالحین. جلد 2. قم: نشر مدینه العلم.

-سبزوارى(محقق)، محمدباقر (1423). کفـایـۀالأحکـام. اصـفهان: انتشارات مهدوی.

-صالحى مازندرانى، اسماعیل (1376). مفتاح البصیرة فی فقه الشریعة. جلد 4. قم: مکتب آیةالله العظمی اسماعیل الصالحی المازندرانی.

-صفایی، سید حسین، امامی، اسدالله (1393). مختصر حقوق خانواده. تهران: نشر میزان.

- طوسی، ابوجعفر محمد بن‌حسن (1378). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: مکتبه المرتضویه.

-عاملى(شهید ثانى)، زین الدین بن على(1410). الروضۀالبهیۀ فی شرح اللمعۀ الدمشـقیۀ. قم: کتابفروشى داورى.

-عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌علی (1413). مسالک الافهام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.

-فاضل لنکرانی، محمد (1421). تفصیل الشریعه(کتاب‌ النکاح). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).

-فاضل لنکرانی، محمد (1422). الاحکام الواضحه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).

-کاتوزیان، ناصر. (1375). حقوق خانواده: نکاح و طلاق. تهران: شرکت سهامی انتشار.

-کاتوزیان، ناصر (1388). حقوق مدنی خانواده (نکاح وطلاق روابط زن وشوهر). تهران، شرکت سهامی‏انتشار.

-کاتوزیان، ناصر (1389). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. تهران: نشر میزان.

-کاسانی، ابوبکربن مسعود (1409). بدائع الصنائع. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.

-مامقانی، شیخ محمدحسن (1381). غایه الآمال.  جلد 8. قم: ثامن الحجج.

-محقق داماد، سید مصطفی (1368). بررسی فقهی حقوق خانواده. قم: مرکز نشر علوم اسلامی.

-محقق داماد، سید مصطفی (1372). بررسی فقهی حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن. تهران: نشر علوم اسلامی.

-محقق کرکی، علی (1408). جامع المقاصد. جلد 13. قم: آل البیت (ع).

-میرشمسی، فـاطمه (1380). مـبانی حـقوق و تکالیف زن در ازدواج‌ از‌ دیدگاه‌ فقه امـامیه. تهران: انـتشارات اسلامیه.

-موسوی خمینی، سید روح الله(1422). العروه الوثقی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

-نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام فی شرائع الاسلام. جلد 31. بیروت: دار احیا الترات العربی.

-یزدى، سید محمد کاظم (1378). حاشیه المکاسب. جلد 1. قم: مؤسسه إسماعیلیان.