بهرام از اسطوره تا تاریخ (جستاری در ویژگی‌های مشابه یک نام مشترک)

محورهای موضوعی : اسطوره

هوشنگ محمدی افشار ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان)

تاریخ دریافت : 1396/06/27 تاریخ پذیرش : 1396/06/27 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: بهرام, اساطیر و حماسه ملّی ایران, خویشکاری مشابه, تاریخ باستان,

چکیده مقاله :

اغلب نام‌های مشترک در اساطیر کهن دارای سرانجام و تقدیر مشابه و متأثر از نمونۀ ازلی و کهن‌الگوی واحد هستند. نمونۀ این نامها در اسطوره‌های ایرانی و حماسۀ ملّی ایران فراوان به چشم می‌خورد. از جمله نام‌های بسیار پربسآمد که هم جنبۀ اسطوره‌ای و آئینی دارد، هم حماسی، نام بهرام است که در فرهنگ آریایی و تاریخ ایران باستان دارای خویشکاری‌هایی چون، خدای جنگ، ایزد پیروزی، موعود، منجی، شاه و پهلوان زیناوند و ارتشتار و پیروزمند است. در این جستار که به شیوۀ توصیفی و تحلیلی نوشته شده است، تلاش شده است شخصیت بهرام‌های مشهور در بستر اساطیر ایرانی و حماسۀ ملّی ایران، بیشتر شناسایی شود و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و اثبات گردد که مصادیق این نام در اساطیر و تاریخ ایران، تقریباً دارای ویژگی‌ها، خویشکاری‌ها و تقدیر و سرنوشت مشابه هستند.

چکیده انگلیسی:

In ancient myths, often common names have the same destiny and are influenced by the same eternal pattern and archetype. The examples of these names are abundant in Iranian myths and national epics. Among the most popular names that are mythical, ritualistic and epic, we find the name of " Bahrām" that in Aryan culture and ancient Iranian history has his own functions such as god of war, god of victory, the promised, the savior, king and armed, trooper and victorious. By using descriptive and analytical method, the present research attempts to identify and analyze the personality of the famous Bahrāms in Iranian mythology and national epic, and to prove that the examples of this name in Iranian mythology and history of Iran have almost same feature, function and destiny.  

منابع و مأخذ:

اوستا. 1370. پژوهش: جلیل دوستخواه. چاپ اوّل. تهران: مروارید.

احمد نژاد، کامل. 1369. تحلیل آثار نظامی گنجوی. چاپ اوّل. تهران: علمی .

اخوّت، احمد. 1392. دستور زبان داستان. چاپ دوم. اصفهان: فردا.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1387. اسطوره، بیان نمادین. چاپ دوم. تهران: سروش.

ایونس، ورونیکا. 1381. شناخت اساطیر هند. ترجمه: محمد حسین باجلان فرخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

بری، مایکل. 1385. تفسیر هفت پیکر نظامی. چاپ اوّل. تهران: نی.

بلعمی، ابوعلی. 1386. تاریخ بلعمی (ترجمه تاریخ الرسل و الملوک طبری). تصحیح: محمد تقی بهار و محمد پروین گنابادی. چاپ اوّل. تهران: هرمس.

بهار، مهرداد. 1376. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ اوّل. تهران:آگه.

ــــــــــ . 1384. از اسطوره تا تاریخ. چاپ چهارم. تهران: چشمه.

بویس، مری. 1377. چکیده تاریخ کیش زرتشت. ترجمه: همایون صنعتی زاده. چاپ اول. تهران: صفی علیشاه.

بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. 1367. التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. تصحیح: جلال الدین همایی. چاپ چهارم. تهران: هما.

پورداوود، ابراهیم. 1382. زین ابزار. (جنگ ابزارهای باستانی ایران). به اهتمام: عبدالکریم جربزه‌دار. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

پین‌سنت، جان. 1387. اساطیر یونان. ترجمه: محمد حسین باجلان فرخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1389: دیوان. مصحّح علامه قزوینی و قاسم غنی، تهران: هم‌میهن.

خالقی مطلق، جلال. 1388. سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. چاپ سوم. تهران: افکار.

خیّام، عمربن ابراهیم. 1380. نوروزنامه. تصحیح و تحشیه مجتبی مینوی. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

رستگار فسایی، منصور. 1379الف. اژدها در اساطیر ایران. چاپ دوم. تهران: توس.

ــــــــــــــــــــ . 1379ب. فرهنگ ‌نامهای شاهنامه. جلد1. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ــــــــــــــــــــ . 1383. پیکرگردانی در اساطیر. چاپ اوّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زند وهومن یسن و کارنامه اردشیر بابکان. 1384. به کوشش صادق هدایت. چاپ اوّل. تهران: آزاد مهر.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده. چاپ دوم. تهران: طهوری.

شکوهی، فریبا. 1386. «بهرام ورجاوند». در دانشنامه زبان وادب فارسی. جلد دوم. به سرپرستی اسماعیل سعادت. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان وادب فارسی.

شکوهی، یلدا. 1388. «زند و همن یَسن»، دانشنامه زبان و ادب فارسی. جلد سوم. به سرپرستی اسماعیل سعادت. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

شمیسا، سیروس. 1373. انواع ادبی. چاپ دوم. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح الله. 1369. حماسه‌سرایی در ایران. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

عفیفی، رحیم. 1383. اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی. چاپ دوم. تهران: توس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1375. شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. به کوشش: سعید حمیدیان. چاپ سوم. تهران: قطره.

فرنبع دادگی. 1369. بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. چاپ اوّل. تهران: توس.

فره‌وشی، بهرام. 1370. ایرانویج. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.

کریستن سن، آرتور. 1377. ایران در زمان ساسانیان. ترجمه غلامرضا رشید یاسمی. چاپ نهم. تهران: دنیای کتاب.

معین، محمّد. 1384. تحلیل هفت پیکر. چاپ اوّل. تهران: معین.

مجمل التواریخ و القصص. 1382. تصحیح محمد تقی بهار. چاپ اوّل. تهران: دنیای کتاب.

مینوی خرد. 1380. ترجمه احمد تفضّلی. ویرایش سوم. تهران: توس.

نصراصفهانی، محمدرضا و علی صادقی. 1391. «دگردیسی ایندرا به رستم»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س8. ش 28.

نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف. 1387. هفت پیکر. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفتم. تهران: قطره.

 وندیداد. 1385. ترجمه و پژوهش هاشم رضی. چاپ اوّل. تهران: بهجت.

هومر. 1386. ادیسه. ترجمه سعید نفیسی. چاپ سوم. تهران: دنیای کتاب.

هینلز، جان راسل. 1384. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ نهم. تهران: چشمه.

یاحقی، محمد جعفر . 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.

یشت‌ها. 1377. جلد دوم. تفسیر ابراهیم پورداوود. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

 

English sources

Justi, Ferdinan. 1985. Iranisches Namen buch. printed in Germany: herstel lung.

 

Avestā. (1991/1369SH). Reported by Jalīl DūstXāh. First ed. Tehrān: Morvārīd.

Afīfī, Rahīm. (2004/1383SH). Asãtīr  va  Farhang-e  īrāni  dar  neveštehā-ye Pahlavī. 2^nd ed.Tehrān:Tūs.

Ahmad nejād ,Kāmel. (1990/1369SH).Tahlīl- e āsār-e nezāmī-ye ganjavī. Firsted. Tehrān: Elmī.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Pažūhešī dar Asātīr-e īrān. Firsted. Tehrān: Āgāh.

--------------------. (2005/1384SH). Az  ostūreh  tā Ttārīx. 4^th ed. Tehrān: Češmeh.

Bal’amī, AbūAlī.(2007/1386SH). Tārīx-e Bal’amī. Ed. by Mohammad TaqīBahār & Mohammad Parvīn Gonābādī. Firsted. Tehrān: Hermes.

Barry, Michael. (2006/1385SH). Tafsir- e Michael  Barry bar Haft  Peykar-e Nezāmi (Le pavillon des sept princesses). Firsted. Tehrān: Ney.

 Bīrūnī, Abūreyhān.(1988/1367SH). Altafhīm le avā’el-e sanā’āt-e tanjīm. Ed. by Jalāl al-dīn-e  Homaei. 4^th ed. Tehrān: Homā.

Boyce, Mary. (1982). Tarikh-e kish-e zartosht )History of zorāstrianism(. Vol II. Under the Achāmenians . Leiden: Brill.

----------------. (1998/1377SH). Čekīde-ye tārīx-e kīš zartošt. (Zoroastrianism: its antiguity and constant vigour). Tr. by Homayūn San’atīzāde. First ed. Tehrān: Safī Alīšāh.

Christensen, Arthur. (1998/1377SH). Īrān dar zamān-e sāsāniyān (‎L'Iran sous les sassanides). Tr. by Qolām Rezā Rašīd yāsemī. 9^th  ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Esmā’īlpūr, Abolqāsem. (2008/1387SH). Ostūreh, bayān-e nomādīn. 2^nd ed. Tehrān: Sorūš.

Faranbaq Dādagī .(1990/1369SH). Bondeheš. Tr. by Mehrdād Bahār. First ed. Tehrān: Tūs.

Farahvašī, Bahrām. (1991/1370SH). Irānvīj. 3^rd ed. Tehrān:Tehrān University.

Ferdowsī, Abolqāsem.(1996/1375SH). Šāhnāmeh. beases printed of moscow. With the effort of Sa’īd Hamīdiyān. 3^rd ed. Tehrān: Qatreh.

Hāfez, Šams Al-dī. (2010/ 1389SH). Dīvān. Ed by Allāme Qazvīnī and Qāsem Qanī. Tehrān: Hammīhan.

Hinnells, John Russell. (2007/1386SH). Šenāxt-e asātīr-e īrān (‎Persian mythology). Tr. by Žāleh Amūzgār & Ahmad Tafazzolī. 9^th  ed. Tehrān: Češmeh.

 Homerus. (2007/1386SH). Odīseh ( Odysseia). Tr. by Sa’īd Nafīsī. 3^rd ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

‎Ions, Veronica.  (2002/1381SH). Šenāxt-e asātīr-e hend (‎Indian mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī .2^nd ed. Tehrān: Asātīr.

Justi, Ferdinan. (1985). Iranisches Namen buch. printed in Germany: herstel lung.

Minoo-ye xerad. (2001/1380SH). Tr. by Ahmad Tafazzolī. 3^rd ed. Tehrān:Tūs.

 Mo’īn, Mohammad. (2005/1385SH). Tahlīl-e haft Peykar.  First ed.Tehrān: Mo’īn.

 Mojma’ al-tavārīx va al-qesas. (2010/1389). Ed. by Mohammad Taqī Bahār. First ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Nasr-e Esfahānī, Mohammad Rezā &Alī Sādeqī. (2012/1391/SH). “Degardīsī-ye īndrā be rostam”. Azād University Quarterly Journal of Mytho – mystic Literature. Year 8. No28.

 Nezāmī Ganjavī, Eliyās ebn-e Yūsof .(2008/1387SH). Haft peykar. With the effort of Sa’īd Hamidiyān. 7^th ed. Tehrān: Qatreh.

 Oxovvat, Ahmad. (2013/1392SH). Dastūr-e zabān-e dāstān .2^nd ed. Esfahān: Fardā.

 Pinsent, John. (2008/1387SH). Šenāxt-e asātīr-e yūnān (Greek mythology). Tr by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī. 2^nded. Tehrān: Asātīr.

 Pūrdāvūd, Ebrāhīm. (2003/1382SH). Zīn-abzār. With the effort of Abdolkarīm Jorbozedār.  First ed. Tehrān: Asātīr.

Rastgār Fasāei, Mansūr . (2000/1379SH). Eždehā  dar  asātīr-e  īrān. 2^nded. Tehrān: Tūs.          

------------------------------ . (2004/1383SH) . Peykar-gardānī dar asātīr. First ed. Tehrān: Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī va Motale’āt-e Farhangī.

------------------------------. (2000/1379SH). Farhang-e nāmhā-ye šāhnāmeh. Vol. 1. 2^nded. Tehrān: Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī va Motale’āt-e Farhangī.

Safā, Zabīhollāh. (1990/1369SH). Hamāseh sorāyei dar  īrān. 5^th ed. Tehrān: Amīr Kabīr.

Šamīsā, Sīrūs. (1994/1373SH). Anvā’-e adabī. 2^nd ed. Tehrān: Ferdows.

Sarkārātī, Bahman. (2006/1385SH). Sāyehā-ye šekār šodeh. 2^nd ed. Tehrān: Tahūrī.                

Šokūhī, Farībā. (2007/1386SH). “Bahrām-e Varjāvand”.  Encyclopedia of Persian Language and Literature. Advisor Esma’īl Sa’ādat. Vol. 2. 2^nd ed. Tehrān: Farhangestān-e  zabān va adab-e Fārsī.

Šokūhī, Yaldā. (2009/1388SH). “Zand-e vahman yasn”. Danesh-name-ye zaban va adab-e farsi. )Encyclopedia of Persian Language and Literature(. Advisor Esma’īl Sa’ādat.  Vol. 3. First ed. Tehrān: Farhangestān-e  zabān va adab-e Fārsī.

Vandīdād .(2006/1385SH). Vol.1. First ed. Tr. by Hāšem Razī. Tehrān: Bahjat.

 Xāleqī Motlaq, Jalāl.(2009/1388SH). Soxanhā-ye dīrīneh. With the effort of Ali Dehbāšī.3^rd  ed. Tehrān: Afkār.

Xayyām, Omar ebn-e Ebrāhīm. (2001/1380SH). Nowrūznāmeh. Ed. by Mojtabā Mīnovī. First ed. Tehrān: Asātīr.

Yāhaqī, Mohammad Ja’far. ( 2007/1386SH). Farhang-e asātīr  va  dāstānvārehā  dar  adabiyāt-e fārsī.  First ed. Tehrān: Farhang-e Mo’āser.Yashthā. (1998/1377SH). Vol.2. Interpreted by Ebrāhīm pūrdāvūd. First ed. Tehrān: Asātīr.

Zand-e vahūman yasn va kārnāme-ye ardešīr-e bābakān. (2005/1384SH). With the effort of Sādeq Hedāyat. First ed. Tehrān: Āzād Mehr.