بهرام از اسطوره تا تاریخ (جستاری در ویژگی‌های مشابه یک نام مشترک)

الموضوعات :

هوشنگ محمدی افشار ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

تاريخ الإرسال : 27 الإثنين , ذو الحجة, 1438 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , ذو الحجة, 1438 تاريخ الإصدار : 01 الأربعاء , ذو الحجة, 1438

الکلمات المفتاحية: بهرام, اساطیر و حماسه ملّی ایران, خویشکاری مشابه, تاریخ باستان,

ملخص المقالة :

اغلب نام‌های مشترک در اساطیر کهن دارای سرانجام و تقدیر مشابه و متأثر از نمونۀ ازلی و کهن‌الگوی واحد هستند. نمونۀ این نامها در اسطوره‌های ایرانی و حماسۀ ملّی ایران فراوان به چشم می‌خورد. از جمله نام‌های بسیار پربسآمد که هم جنبۀ اسطوره‌ای و آئینی دارد، هم حماسی، نام بهرام است که در فرهنگ آریایی و تاریخ ایران باستان دارای خویشکاری‌هایی چون، خدای جنگ، ایزد پیروزی، موعود، منجی، شاه و پهلوان زیناوند و ارتشتار و پیروزمند است. در این جستار که به شیوۀ توصیفی و تحلیلی نوشته شده است، تلاش شده است شخصیت بهرام‌های مشهور در بستر اساطیر ایرانی و حماسۀ ملّی ایران، بیشتر شناسایی شود و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و اثبات گردد که مصادیق این نام در اساطیر و تاریخ ایران، تقریباً دارای ویژگی‌ها، خویشکاری‌ها و تقدیر و سرنوشت مشابه هستند.

المصادر:

اوستا. 1370. پژوهش: جلیل دوستخواه. چاپ اوّل. تهران: مروارید.

احمد نژاد، کامل. 1369. تحلیل آثار نظامی گنجوی. چاپ اوّل. تهران: علمی .

اخوّت، احمد. 1392. دستور زبان داستان. چاپ دوم. اصفهان: فردا.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1387. اسطوره، بیان نمادین. چاپ دوم. تهران: سروش.

ایونس، ورونیکا. 1381. شناخت اساطیر هند. ترجمه: محمد حسین باجلان فرخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

بری، مایکل. 1385. تفسیر هفت پیکر نظامی. چاپ اوّل. تهران: نی.

بلعمی، ابوعلی. 1386. تاریخ بلعمی (ترجمه تاریخ الرسل و الملوک طبری). تصحیح: محمد تقی بهار و محمد پروین گنابادی. چاپ اوّل. تهران: هرمس.

بهار، مهرداد. 1376. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ اوّل. تهران:آگه.

ــــــــــ . 1384. از اسطوره تا تاریخ. چاپ چهارم. تهران: چشمه.

بویس، مری. 1377. چکیده تاریخ کیش زرتشت. ترجمه: همایون صنعتی زاده. چاپ اول. تهران: صفی علیشاه.

بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. 1367. التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. تصحیح: جلال الدین همایی. چاپ چهارم. تهران: هما.

پورداوود، ابراهیم. 1382. زین ابزار. (جنگ ابزارهای باستانی ایران). به اهتمام: عبدالکریم جربزه‌دار. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

پین‌سنت، جان. 1387. اساطیر یونان. ترجمه: محمد حسین باجلان فرخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1389: دیوان. مصحّح علامه قزوینی و قاسم غنی، تهران: هم‌میهن.

خالقی مطلق، جلال. 1388. سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. چاپ سوم. تهران: افکار.

خیّام، عمربن ابراهیم. 1380. نوروزنامه. تصحیح و تحشیه مجتبی مینوی. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

رستگار فسایی، منصور. 1379الف. اژدها در اساطیر ایران. چاپ دوم. تهران: توس.

ــــــــــــــــــــ . 1379ب. فرهنگ ‌نامهای شاهنامه. جلد1. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ــــــــــــــــــــ . 1383. پیکرگردانی در اساطیر. چاپ اوّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زند وهومن یسن و کارنامه اردشیر بابکان. 1384. به کوشش صادق هدایت. چاپ اوّل. تهران: آزاد مهر.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده. چاپ دوم. تهران: طهوری.

شکوهی، فریبا. 1386. «بهرام ورجاوند». در دانشنامه زبان وادب فارسی. جلد دوم. به سرپرستی اسماعیل سعادت. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان وادب فارسی.

شکوهی، یلدا. 1388. «زند و همن یَسن»، دانشنامه زبان و ادب فارسی. جلد سوم. به سرپرستی اسماعیل سعادت. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

شمیسا، سیروس. 1373. انواع ادبی. چاپ دوم. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح الله. 1369. حماسه‌سرایی در ایران. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

عفیفی، رحیم. 1383. اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی. چاپ دوم. تهران: توس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1375. شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. به کوشش: سعید حمیدیان. چاپ سوم. تهران: قطره.

فرنبع دادگی. 1369. بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. چاپ اوّل. تهران: توس.

فره‌وشی، بهرام. 1370. ایرانویج. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.

کریستن سن، آرتور. 1377. ایران در زمان ساسانیان. ترجمه غلامرضا رشید یاسمی. چاپ نهم. تهران: دنیای کتاب.

معین، محمّد. 1384. تحلیل هفت پیکر. چاپ اوّل. تهران: معین.

مجمل التواریخ و القصص. 1382. تصحیح محمد تقی بهار. چاپ اوّل. تهران: دنیای کتاب.

مینوی خرد. 1380. ترجمه احمد تفضّلی. ویرایش سوم. تهران: توس.

نصراصفهانی، محمدرضا و علی صادقی. 1391. «دگردیسی ایندرا به رستم»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س8. ش 28.

نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف. 1387. هفت پیکر. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفتم. تهران: قطره.

 وندیداد. 1385. ترجمه و پژوهش هاشم رضی. چاپ اوّل. تهران: بهجت.

هومر. 1386. ادیسه. ترجمه سعید نفیسی. چاپ سوم. تهران: دنیای کتاب.

هینلز، جان راسل. 1384. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ نهم. تهران: چشمه.

یاحقی، محمد جعفر . 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.

یشت‌ها. 1377. جلد دوم. تفسیر ابراهیم پورداوود. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

 

English sources

Justi, Ferdinan. 1985. Iranisches Namen buch. printed in Germany: herstel lung.

 

Avestā. (1991/1369SH). Reported by Jalīl DūstXāh. First ed. Tehrān: Morvārīd.

Afīfī, Rahīm. (2004/1383SH). Asãtīr  va  Farhang-e  īrāni  dar  neveštehā-ye Pahlavī. 2^nd ed.Tehrān:Tūs.

Ahmad nejād ,Kāmel. (1990/1369SH).Tahlīl- e āsār-e nezāmī-ye ganjavī. Firsted. Tehrān: Elmī.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Pažūhešī dar Asātīr-e īrān. Firsted. Tehrān: Āgāh.

--------------------. (2005/1384SH). Az  ostūreh  tā Ttārīx. 4^th ed. Tehrān: Češmeh.

Bal’amī, AbūAlī.(2007/1386SH). Tārīx-e Bal’amī. Ed. by Mohammad TaqīBahār & Mohammad Parvīn Gonābādī. Firsted. Tehrān: Hermes.

Barry, Michael. (2006/1385SH). Tafsir- e Michael  Barry bar Haft  Peykar-e Nezāmi (Le pavillon des sept princesses). Firsted. Tehrān: Ney.

 Bīrūnī, Abūreyhān.(1988/1367SH). Altafhīm le avā’el-e sanā’āt-e tanjīm. Ed. by Jalāl al-dīn-e  Homaei. 4^th ed. Tehrān: Homā.

Boyce, Mary. (1982). Tarikh-e kish-e zartosht )History of zorāstrianism(. Vol II. Under the Achāmenians . Leiden: Brill.

----------------. (1998/1377SH). Čekīde-ye tārīx-e kīš zartošt. (Zoroastrianism: its antiguity and constant vigour). Tr. by Homayūn San’atīzāde. First ed. Tehrān: Safī Alīšāh.

Christensen, Arthur. (1998/1377SH). Īrān dar zamān-e sāsāniyān (‎L'Iran sous les sassanides). Tr. by Qolām Rezā Rašīd yāsemī. 9^th  ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Esmā’īlpūr, Abolqāsem. (2008/1387SH). Ostūreh, bayān-e nomādīn. 2^nd ed. Tehrān: Sorūš.

Faranbaq Dādagī .(1990/1369SH). Bondeheš. Tr. by Mehrdād Bahār. First ed. Tehrān: Tūs.

Farahvašī, Bahrām. (1991/1370SH). Irānvīj. 3^rd ed. Tehrān:Tehrān University.

Ferdowsī, Abolqāsem.(1996/1375SH). Šāhnāmeh. beases printed of moscow. With the effort of Sa’īd Hamīdiyān. 3^rd ed. Tehrān: Qatreh.

Hāfez, Šams Al-dī. (2010/ 1389SH). Dīvān. Ed by Allāme Qazvīnī and Qāsem Qanī. Tehrān: Hammīhan.

Hinnells, John Russell. (2007/1386SH). Šenāxt-e asātīr-e īrān (‎Persian mythology). Tr. by Žāleh Amūzgār & Ahmad Tafazzolī. 9^th  ed. Tehrān: Češmeh.

 Homerus. (2007/1386SH). Odīseh ( Odysseia). Tr. by Sa’īd Nafīsī. 3^rd ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

‎Ions, Veronica.  (2002/1381SH). Šenāxt-e asātīr-e hend (‎Indian mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī .2^nd ed. Tehrān: Asātīr.

Justi, Ferdinan. (1985). Iranisches Namen buch. printed in Germany: herstel lung.

Minoo-ye xerad. (2001/1380SH). Tr. by Ahmad Tafazzolī. 3^rd ed. Tehrān:Tūs.

 Mo’īn, Mohammad. (2005/1385SH). Tahlīl-e haft Peykar.  First ed.Tehrān: Mo’īn.

 Mojma’ al-tavārīx va al-qesas. (2010/1389). Ed. by Mohammad Taqī Bahār. First ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Nasr-e Esfahānī, Mohammad Rezā &Alī Sādeqī. (2012/1391/SH). “Degardīsī-ye īndrā be rostam”. Azād University Quarterly Journal of Mytho – mystic Literature. Year 8. No28.

 Nezāmī Ganjavī, Eliyās ebn-e Yūsof .(2008/1387SH). Haft peykar. With the effort of Sa’īd Hamidiyān. 7^th ed. Tehrān: Qatreh.

 Oxovvat, Ahmad. (2013/1392SH). Dastūr-e zabān-e dāstān .2^nd ed. Esfahān: Fardā.

 Pinsent, John. (2008/1387SH). Šenāxt-e asātīr-e yūnān (Greek mythology). Tr by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī. 2^nded. Tehrān: Asātīr.

 Pūrdāvūd, Ebrāhīm. (2003/1382SH). Zīn-abzār. With the effort of Abdolkarīm Jorbozedār.  First ed. Tehrān: Asātīr.

Rastgār Fasāei, Mansūr . (2000/1379SH). Eždehā  dar  asātīr-e  īrān. 2^nded. Tehrān: Tūs.          

------------------------------ . (2004/1383SH) . Peykar-gardānī dar asātīr. First ed. Tehrān: Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī va Motale’āt-e Farhangī.

------------------------------. (2000/1379SH). Farhang-e nāmhā-ye šāhnāmeh. Vol. 1. 2^nded. Tehrān: Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī va Motale’āt-e Farhangī.

Safā, Zabīhollāh. (1990/1369SH). Hamāseh sorāyei dar  īrān. 5^th ed. Tehrān: Amīr Kabīr.

Šamīsā, Sīrūs. (1994/1373SH). Anvā’-e adabī. 2^nd ed. Tehrān: Ferdows.

Sarkārātī, Bahman. (2006/1385SH). Sāyehā-ye šekār šodeh. 2^nd ed. Tehrān: Tahūrī.                

Šokūhī, Farībā. (2007/1386SH). “Bahrām-e Varjāvand”.  Encyclopedia of Persian Language and Literature. Advisor Esma’īl Sa’ādat. Vol. 2. 2^nd ed. Tehrān: Farhangestān-e  zabān va adab-e Fārsī.

Šokūhī, Yaldā. (2009/1388SH). “Zand-e vahman yasn”. Danesh-name-ye zaban va adab-e farsi. )Encyclopedia of Persian Language and Literature(. Advisor Esma’īl Sa’ādat.  Vol. 3. First ed. Tehrān: Farhangestān-e  zabān va adab-e Fārsī.

Vandīdād .(2006/1385SH). Vol.1. First ed. Tr. by Hāšem Razī. Tehrān: Bahjat.

 Xāleqī Motlaq, Jalāl.(2009/1388SH). Soxanhā-ye dīrīneh. With the effort of Ali Dehbāšī.3^rd  ed. Tehrān: Afkār.

Xayyām, Omar ebn-e Ebrāhīm. (2001/1380SH). Nowrūznāmeh. Ed. by Mojtabā Mīnovī. First ed. Tehrān: Asātīr.

Yāhaqī, Mohammad Ja’far. ( 2007/1386SH). Farhang-e asātīr  va  dāstānvārehā  dar  adabiyāt-e fārsī.  First ed. Tehrān: Farhang-e Mo’āser.Yashthā. (1998/1377SH). Vol.2. Interpreted by Ebrāhīm pūrdāvūd. First ed. Tehrān: Asātīr.

Zand-e vahūman yasn va kārnāme-ye ardešīr-e bābakān. (2005/1384SH). With the effort of Sādeq Hedāyat. First ed. Tehrān: Āzād Mehr.