بازتاب تمثیلی نفس امّاره در مثنوی مولوی

طهماسبی, فرهاد; ایامی بدرلو, شهین

کد مقاله : 522595 بازدید : 95 صفحه: 183 - 207

20.1001.1.20084420.1395.12.42.6.9

نوع مقاله: پژوهشی

بازتاب تمثیلی نفس امّاره در مثنوی مولوی

محورهای موضوعی : اسطوره

فرهاد طهماسبی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر)
شهین ایامی بدرلو ² (کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر)

تاریخ دریافت : 1395/03/03 تاریخ پذیرش : 1395/03/03 تاریخ انتشار : 1395/03/01

کلید واژه: مثنوی, تمثیل, نفس امّاره, عناصر طبیعت, حیوانات,

چکیده مقاله :

مولوی در مثنوی بر اهمیت شناخت نفس تأکید کرده است. وی برای به تصویر کشیدن نفس که مفهومی مجرد، انتزاعی و دور از ادراک انسان است، از میان مواد سازنده صور خیال، از تمثیل بهره گرفته تا بین نفس انسان و عناصر طبیعت ارتباط برقرار کند. از مراتب و درجات نفس نیز به نفس امّاره بیشتر توجه داشته و کوشیده است زشتی های آن را از طریق تمثیل های حیوانی و استفاده از عناصر اربعه و جمادات در حکایت ها بازگو کند و بدین وسیله، نکات تعلیمی و اخلاقی در باب تحذیر از نفس امّاره را با شیوه ای غیر مستقیم و تأثیرگذار بر ذهن و روان مخاطب جاری سازد. هدف این پژوهش، بررسی مفهوم تمثیلی نفس امّارهدر سه دفتر اول مثنوی معنوی است. بدین منظور تمثیل های نفس امّاره از سه دفتر اول استخراج و به دو گروه تمثیل های حیوانی و موجودات خیالی و تمثیل های عناصر اربعه و جمادات تقسیم شده اند. بسامد و میزان استفاده از این تمثیل ها نیز از طریق نمودارها نشان داده شده است تا نتیجه تحقیق عینی تر و ملموس تر گردد. در تمثیل های دسته اول، موجودات خیالی بیشترین بسامد را نسبت به حیوانات دارند و در تمثیل های عناصر اربعه و جمادات، آتش بیشتر از عناصر دیگر در مفهوم نفس امّاره ظاهرگشته است.

چکیده انگلیسی:

Jalāl al-Din Rūmi insists on recognizing the carnal soul. The soul is an abstract concept and is far from human understanding, so for depicting it, Rūmi uses allegory in which he relates the human soul to the elements of nature. Among the souls, he focuses more on the carnal soul and tries to express its ugliness by using allegories about animals and the four elements. By this way, he refers to didactic and ethic issues and by an indirect and impressive way warns his readers of the carnal soul. In the present article, the allegories related to the carnal soul have been extracted  from first three books of Masnavi Manvavi and have been divided to two groups of allegory: allegories of animals and imaginary beings, allegories of the four elements and inanimate. In order to show the results clearly, the rate of usage of the concept has been presented by diagrams and samples. In the first group, the imaginary beings have the most frequency and in the second group, the most common element of the carnal soul belongs to fire.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

احمد جام. 1368. منتخب‌ سراج‌السائرین. تصحیح و توضیح علی فاضل. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

بهبهانی، مرضیه.1387.«تمثیل، آیینه اجتماع (سیری در تمثیل‌های ادبیات عرفانی در آثار عطار و مولانا)». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س4.ش13.

پادشاه(متخلص به شاد )، محمد. 1336. فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمد دبیرسیاقی.تهران: کتابخانه خیام.

پورنامداریان، تقی.1388. در سایه آفتاب. تهران: سخن.

تاجدینی، علی. 1383. فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا جلال‏الدین. تهران: سروش.

تقوی، محمد.1376. بررسی حکایت‌های حیوانات(فابل‌ها) تا قرن دهم در ادب فارسی. تهران: روزنه.

جرجانی، میرسیدشریف.1377. تعریفات (فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی). ترجمة حسن سیدعرب و سیما نوربخش. تهران: فرزان.

خواجه‌گیر، علیرضا. 1387. «تعالی معنوی انسان در آموزه‌های مولانا».فصلنامة فلسفه و کلام اسلامی، آینه معرفت. س6. ش17.

خیریه، بهروز. 1384.نقش حیوانات در داستان‌های مثنوی معنوی. تهران: فرهنگ مکتوب.

دهخدا، علی‌اکبر. 1373.لغت‌نامه. دانشگاه تهران: روزنه.

زرّین‌کوب، عبدالحسین.1386. بحر در کوزه. تهران: علمی.

ــــــــــــــــــــ. 1372. سرّ نی. ج2. تهران: علمی.

زمانی،کریم.1383. میناگر عشق. تهران: نی.

ــــــــــ. 1391. شرح جامع مثنوی معنوی. ج7. تهران: اطلاعات.

سجّادی، سید‌جعفر.1375. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانه طهوری.

سعادتی، افسانه و رضا شجری. 1389. «رویکرد مولانا نسبت به استدلال». دو فصلنامة علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س). س1. ش2.

شاه‌نعمت‌الله ولی کرمانی. 1343. رسائل. تصحیح جواد نوربخش. تهران: خانقاه نعمت‏اللهی.

شریفی، محمّد.1388.فرهنگ ادبیّات فارسی. تهران: نشرنو، معین.

شعبانی، معصومه. 1386.‌شاخه مرجان.تهران: ثالث.

شمیسا، سیروس.1381. بیان. تهران: فردوس.

شهبازی، ایرج. 1386. «نفس اماره از نگاه مولوی». فرهنگان. ش31-32.

فتوحی رودمعجنی، محمود. 1389. بلاغت تصویر. تهران: سخن.

قشقایی، سعید. 1390. «بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش25.

مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد.1378. مثنوی معنوی. تهران: پیمان.

میرصادقی، سیدرضی. 1380. شیوه استدلال مولوی در مثنوی(استدلال تمثیلی). زنجان: زنجان زرنگار.

نبی‌لو، علیرضا.1386. «تأویلات مولوی از داستان‌های حیوانات».فصلنامة پژوهش‌های ادبی. ش16.

References

Holy Quran.

Ahmad Jām. (1989/1368SH). Montakhab-e Serājol-sā'erin. Edited & explained by 'Ali Fāzel. Mashhad: Āstan-e Ghods-e Razavi. mo'sseseh-ye Chāp o Enteshārāt.

Behbahaāni, Marziyeh. (2008/1387SH). "Tamsil, aeineh-ye ejtemā' (seiri dar tamsil-hā-ye adabiyāt-e 'erfāni dar āsār-e 'Attār va Mowlānā)". Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 4. No. 13. P. 51.

Dehkhodā, 'Ali Akbar. (1998/1377SH). Loghat-nāmeh. Tehran: Rowzaneh.

Fotouhi Roud Mo'jani, Mahmoud. (2010/1389SH). Balāghat-e tasvir. Tehrān: Sokhan.

Ghashghā'ei, Sa'eid. (2011/1390SH). "Barresi-ye kohan olgou-ye sāyeh va entebāgh-e ān ba nafs dar masnavi-hā-ye 'Attār. Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature.Year 7. No. 25. Pp. 144-166.

Jorjāni, Mir Seyyed Sharif. (1998/1377SH). Ta'rifāt (farhang-e estelāhāt-e ma'āref-e Eslāmi). Tr. By Hasan Seyyed 'Arab and Simā Nour-bakhsh. Tehrān: Farzān.

Khājeh-gir, 'Ali Rezā. (2008/1387SH). "Ta'āli-ye ma'navi ensān dar āmouzeh-hā-ye Mowlānā". Āyeneh Ma'refat. Year 6. No. 17. Pp. 68-95.

Kheiriyeh, Behrouz. (2005/1384SH). Naghsh-e heivānāt dar dāstān-hā-ye Masnavi Ma'navi. Tehrān: Farhang-e Maktoub.

Mir-sādeghi, Seyyed Razi. (2001/1380SH). Shiveh estedlāl-e mowlavi dar Masnavi (estedlāl-e tamsili). Zanjān: Zarnegār.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad Balkhi. (1999/1378SH). Masnavi ma'navi. Tehrān: Nashr-e Peimān.

Nabi-lou, 'Ali Rezā. (2007/1386SH). "Ta'vilāt-e Mowlavi az dāstān-hā-ye heivānāt". The Journal of Pazhouhesh-hā-ye Adabi. No. 16. Pp. 239-269.

Pournāmdāriyān, Taghi. (2009/1388SH). Dar Sāyeh Āftāb. 2^nd ed. Tehran: Sokhan.

Sa'ādati, Afsāneh and Rezā Shajari. (2010/1389SH). "Rouykard-e Mowlānā nesbat be estedlāl". Adabiyāt-e 'Erfāni Journal of Al-zahrā University. Year 1. No. 2. Pp. 126-150.

Sajjādi, Seyyed Ja'far. (1996/1375SH). Farhang-e loghāt o estelā'hāt o ta'birāt-e 'erfāni. Tehran: Tahouri Library.

Sha'bāni, Ma'soumeh. (2007/1386SH). Shākhe marjān. Tehrān: Sāles.

Shād, Mohammad Pādeshāh. (1957/1336SH). Farhang-e Ānandrāj. Under supervision of Mohammad Dabir-siyāaghi. Tehran: Khayyām Library.

Shahbāzi, Iraj. (2007/1386SH). "Nafs-e ammāreh az negāh-e Mowlavi". Farhangān. No. 31-32.

Shamisā, Sorous. (2002/1381SH). Bayān. 2^nd ed. Tehrān: Ferdows.

Sharifi, Mohammad. (2009/1388SH). Farhang-e adabiyāt-e Fārsi. Tehrān: Nashr-e Now.

Taghavi, Mohammad. (1007/1376SH). Barresi-ye hekāyat-hā-ye heivānāt ta gharn-e dahom dar adab-e Pārsi. Tehrān: Rowzaneh.

Tāj-oddini, 'Ali. (2004/1383SH). Farhang-e namād-hā o neshāne-hā dar andishe-ye Mowlānā. Tehran: Soroush.

Vali Kermāni, Shāh Ne'matollāh. (1964/1343SH). Rasā'el. Ed. by Javād Nour-bakhsh. Tehrān: Khānghāh-e Ne'matollāhi.

Zamāni, Karim. (2004/1383SH). Mināgar-e 'Eshgh. Tehrān: Nashr-e Ney.

Zamāni, Karim. (2012/1391SH). Sharh-e jāme'-e Masnavi Ma'navi. 7 vols. Tehrān: Ettelā'āt.

Zarrinkoub, 'Abdolhossein. (1993/1372SH). Serr-e Ney. 2 vols. Tehrān: 'Elmi.

Zarrinkoub, 'Abdolhossein. (2007/1386SH). Bahr dar Kouzeh. Tehrān: 'Elmi.

_||_